Шону ахтарма тапшурув да берилди. Университетде дарс берген муаллимим булан лакъыр этебиз.
–Йырчы Къазакъны эсделиги гьали болгъанча шагьарны бир къурумуну да еслигинде тюгюл эди,– дей ол.–Сегиз йылны узагъында бизин фонд шогъар еслик этип турду. Гьали 1,5 миллион токътайгъан шо еслигибизни шагьарны балансына бердик деп айтма ярай. Муна дыгъарыбыз да. Комитетни председатели Магьаммат Гьайдаров къол да салгъан.
–Яш наслу шо эсделик нечик къыйынлы шартларда салынгъанны билмей. Шо гьакъда айтсагъыз арив болур эди.
–Йырчы Къазакъны эсделигин этме ва салма герек деген масъала тезде, белгили шаирибиз Акъай Акъаев де сав заманда арагъа чыгъып, бир пикрулу ёлдашлар жыйылып, шо масъала магъа тапшурулгъан эди. Шагьар администрациягъа да кагъызлар берилген сонг, ер онгарыгъыз дедилер. Бир башлап, денгиз ягъадагъы гиччи фонтан бар ерде этежек болдукъ. Сонг, онда ток теллери булангъы багъаналар кёп, гёрме, гелме пуршав этежек деп, «Ленинград» къонакъ уьйню янында салма гёз алгъа тутдукъ. Онда да бажарылмай, шагьар администрация гьалиги ерин гёрсетип къарар чыгъарды.
Шо ер де сатылма аз къалып тура эди. Кёп тереклер бар буса да, тайдырылды, ерни гьазирледик. Эсделик салынгъанча да 8 йыл къалды. Нече премьер алышынды… ДР-ни Гьукуматыны Председатели Шамил Зайналовну заманында эсделик салынды. Алда Буйнакск районну башчысы болгъан Камалутдин Камалутдинов, Къарабудагъгент райондан депутат Изиев ва башгъалар кёмек этдилер. Халкъдан, предприятиелерден, къурумлардан жыйылгъан 3 миллион манат акъча болду. Бу ишге «Ёлдаш» газетни коллективи де башында Камил Алиев де булан къошулду ва салынгъан сонг да эсделикни низамда сакълавда гьар тюрлю къуллукъларына къошулуп кёмек этип тура. Айтагъаным, ону эсделигин къуймакъ учун художник Сайитов оьзю Пятигорскиге барып заказ берип гелди, этилеген кююне тергев этип турду.
Шатлы жыйын да оьтгерип, эсделик ачылды. Тек шагьар администрация ону 6 йылны узагъында оьзюню еслигине алмай турду. Неге деген соравгъа кёп жаваплар да бар… Англайгъанлар англажакъ.
–Тазза дегенче инжингенсиз…
–Айтма бир сёз…Къазакъны фонду – рагьмулу фонд, гьавайын ишлеймен…Этеген ишигиз ёкъ деп, Юстиция министерлиги фондну ябып къойгъан эди…Шону къайтара ачмакъ учун бир айдан да кёп Юстиция министерликге юрюп турдум. Ишге барагъанда йимик бара эдим. «Мунда ишлеймисиз?» – дей эди бирлери. Шо гьалда фондну янгыдан ачдым. Сонг да, эсделикни салып къойгъан булан болмай. Мармарташ тутагъангъа да кёп харж гетди. Шамил Зайналов бу ишде де кёмек этди, Индиядан гелген мармарташ тутулду. Жюнгютейли шаир Абдурагьман Къазиев: «Къазакъ –бизин адабият къалкъыбыз», – дей эди. Къазакъ бизин адабият къалкъыбыздан къайры да, намусубуз, ягьыбыз, халкъгъа аминлигибиз, бизин ана тилибиз…Къайсын бирин айтайым, ол – бизге уллу дарс, даража, биз етишип болмайгъан уллу уьстюнлюк. Къылыгъы да, хасияты да таза болуп, дагъы адам етишип болмас йимик уьлгю. Озокъда, ону асарлары бары да сакъланмагъан. Къанна къазакъ йырлар булан къошулуп да къала. Ону оьзюню асарлары да къанна къазакъ йырлагъа ошашлы гелип къала.
–Къазакъны бизин охувчугъа белгисиз, печатдан чыкъмагъан, сиз билеген янгы шиърулары бармы?
–Мен билеген кюйде, ёкъ. Оьтген асруну 30-нчу йылларында, совет девюрде Къазакъгъа сюйсюнмей янашагъанлар болду. Феодал девюрню шаири дейгенлер чыкъды. Лап шо вакътиде Абдурагьман Къазиев биревден де тартынмай Йырчы Къазакъгъа багъышлап бек гючлю поэмасын язды. Мен ону 1980-нчи йыл чыкъгъан антологиягъа да салдым. Ону уланы шаир Абдурагьим, «Аман эркек, шу ичкини къой хари» деген шиъруну автору, атасыны поэмасын башлап Анваргъа алып бара. Анвар Гьажиев, ону охуп, бек ругьлана. Шондан сонг языла Анварны Къазакъгъа багъышлангъан шиъру байламлары, циклы. Анвар–булакъ. Бир де токътамайгъан, даим агъып турагъан. Гьар наслубуз о булакъдан ичип ругьланагъан, гюч алагъан, илгьам алагъан уллу булакъ. Къазакъгъа багъышлангъан Анварны асарлары лап гючлю, таъсирли асарлар деп айтма ярай. Ону осал асарлары ёкъ да ёкъ. Бизин девюр – Къазакъдан башлап оьсе гелген девюр. Артда да Къазагъыбыз къумукъ адабиятда оьзюне тийишли, мекенли ер тутуп токътады.
Балкъарлы алим къатын Тамара Биттирова деп бар. Бек таза юреги булангъы, къумукъланы да кёп сюеген къатын. Бизин инкъылапдан алдагъы асарларыбызны гьакъында ол язып чыгъаргъан эди. Балкъарларда о китаплар яйылгъан болгъан. Биз оланы охуй эдик дей эди. Къазакъны эсделигини эки янына орнатма бизде бек арив уьлкюлер бар гелсегиз, онгараман деп сёйледи. Барылмай тура. Транспорт болса, гелтирме яхшы эди. Къазакъгъа энниден сонг да этилежек абур-сый битмежек.
Гьакимлерден документ алмакъ тынч иш тюгюл. Къол салмагъа да жумалар булан къала. Шагьарны балансына берилген деп, эсделикни фондубуз энниден сонг да тергевсюз къоймажакъ, бизден тийишли болагъан къуллукълар кютюлежек.
Я. БИЙДУЛЛАЕВ.
