Яшлар – бизин гележегибиз. Оланы сабий чагъындан башлап, ата-анасы аявлай, къоруй, тарбия бере, яхшы не ва яман не экенни уьйрете. Яшланы тарбиялавгъа, сонггъа таба, ата-анасы сюйсе дагъы, яшлар баву ва школа чагъына етишгенде охув ожакълар оьз къошумун эте. Ватанны гележегин ясайгъан яшлар билим ва тарбия алсын учун, багъыйлы шартлар яратмакъ – гьукуматны борчу. Муна янгы охув йыл башлангъанлы арадан кёп заман оьтмеген. Яшлар бавларындан тутуп, орта школалар, коллежлер кёбюсю гьалда гьар тюрлю тарыкъ герек учун ата-аналардан акъча жыймагъа башлагъан.
Тюзю, яшлар бавларындагъы тарбиялавчулар да, школаларда муаллимлер де биревню де акъча тёлемеге гючден борчлу этмей, амма яшланы ата-анасын чакъырып, яшлагъа ойнамагъа оюнчакълар ёкъ, ерге яягъан хали-халча ашалгъан, тюсю тайгъан, эсги болгъан, яшлагъа аш береген савут-саба сынгъан, гьариси башгъа-башгъа деп яда уьюнден гелтирмекни, яда акъча жыйып алмакъны таклиф эте. Ата-аналаны бири сама бу ярлыкълар бизин борчубуз тюгюл, сизин ёлбашчыларыгъыздан талап этигиз, яда неге тийишли онгайлыкълар яратылмагъан деп талаплар салмай. Бизин халкъ, баягъы, къолу чомарт, юреги инче, яман сёйлемеге, урушмагъа, къайнашмагъа сюймей. Тарбиялавчулар, муаллимлер яшына яман гёзден багъажакъдан тартына. Бизин халкъны къайырмаслыкъ, айсенилик хасиятлары оьзюбюзге чатакъ сала, пуршав эте ва урушбатчылыкъгъа ёл ача. Тама-тама таш чартлар дегенлей, халкъ ватандашлыгъын гёрсетип, бир болуп иш гёрсе, урушбатчылыкъны да, тюзсюзлюклени ва къыйыкъсытывланы да алдын алма болар эди. Мактапларда гетген йыл министерликден таба буварывлар этген сонг акъча жыйывлар бираз сел болду деп айтмагъа ярай. Тек бары да ерде гьал бюс-бютюнлей алышынып къалмады. Ярашдырыв ишлер этмеге, школаны спортзалына топлар, башгъа тюрлю ясандырывлар алмагъа гьар охувчугъа мунчакъы гелтиригиз деп айтагъан гезиклер ёлугъа. Гьар ата-ана, рази тюгюлюн билдирип, харж бермей болгъан буса, яшлар бавларында да, школаларда да акъча жыйывланы алды алынар эди.
Школалардагъы онгайлыкъланы гьакъында айтгъанда, 2019-2020-нчы охув йылгъа «150 школа» деген проектни кёмеклиги булан бизин республикада 217 школа ортакъчылыкъ этип, эсги ерлерин ярашдырды, янгыртды, герекли ясандырывлар алды, аманлыкъ болдурувну, от тюшювню алдын алывну алатлары булан ясандырылды. Айтагъаным, бу ишлер янгыз республика бюджетни маяларындан тюгюл, бир пайы мадарлы адамланы къол ялгъаву булан этилди. Озокъда, эсги школалар ярашдырылагъаны, янгыртылагъаны нечакъы да яхшы. Тек яшланы санаву, дагъы да кёп болагъанны, айрокъда Дагъыстан Республикада йыл сайын арта барагъанны барыбыз да гёрюп турабыз. Айрокъда шагьарларда школагъа барагъан яшлар эртен чакъда, дарслар битгенде тюшден сонг ва ахшам вакъти ёлларда автобуслар токътайгъан шагьар транспортгъа бозарып турагъанын гёресен. Яшайгъан еринден школа кёп ариде ерлешгени саялы, оланы ата-анасы да авара бола. Автобуслар, адамлар ташыйгъан башгъа шагьар транспорт нече де азмы деп эсинге геле. Автобус токътайгъан ерлерде яшлар узакъ заман къатагъанындан къайры, адам артыкъ кёпге тыгъыслыкъгъа тарый, онгайсыз гьаллагъа тюше. Бу масъаланы ахтарып къарасанг буса, автобуслар ва башгъа шагьар транспорт етишмейгенлигинден тюгюл, Магьачкъала шагьарны бир-бир микрорайонларында школалар етишмейгенлигини себебинден. Магьачкъала шагьарда оьз еслигинде ишлейген ва кадет школаланы, шолай да, билим берив центрланы къошмагъанда, орта охув ожакълар 61 бар. Бир нече посёлоклар да гиреген, ватандашланы санаву 1 миллионгъа чыгъып турагъан Магьачкъала йимик уллу шагьаргъа 61 школа, озокъда, азлыкъ эте. ДР-ни билим беривню ва илму министерлигини маълуматларына гёре, 2021-нчи йылгъа бизин республикада 59 яшлар баву-яслилер къурулма гёз алгъа тутулгъан. Шолай да, бизин республикада янгы школалар да ишленежек деп билдире.
Школалар етишмейгенлик янгыз Магьачкъала шагьарда тюгюл, башгъа шагьарларда да, уллу юртларда да гёрюне. Охувчулар булан дарслар 1 тюгюл, 2 ва 3 сменде юрюле. Класда яшланы санаву 30-40-гъа чыгъып гете. Муаллимни шонча яшны барысына да тийишли тергев этмеге, берген тапшурувланы кютгенлигин тергеме заманы етишеми экен? Класда яшланы санаву кёп экенге дарс беривню сан яны, охувчуланы билим даражасы акъсамаймы экен деп ойлашасан. Артдагъы йылларда яшлар кёп тувагъанлыкъны ва гиччи шагьарлардан, районлардан ватандашлар тахшагьаргъа гёчюп яшайгъанлыкъны себебинден йыл сайын яшлар бавларында ва школаларда ерлер етишмейгенликни тувдура. Яшлар бавлары ва школалар гележекде къурулса, охувчулагъа бир микрорайондан башгъасына школалагъа юрюмеге тюшмес эди. Педагогика къуллукъчуланы бу йыл август айда оьтгерилген генгешинде ДР-ни Башчысы Владимир Васильев «100 школа» деген проектни яшавгъа чыгъарагъанда халкъ акъча жыйып межитлер къурагъан кюйден ва мердешден уьлгю алмагъа ярар деген эди. Гертилей де, гьар гюн ёлларда автобус токътайгъан ерлерде къатагъан табун-табун охувчу яшланы гёргенде, я межитлер къурмакъ учун акъча жыйып болабыз чы, яшларыбызны онгайлыкълары, гележеги учун школалар къурмагъа халкъ харж топлап неге болмай деген ойлар геле.
