Яшав яхшылашып, адамлар мадарлы болгъан чакъы, пачалыкъгъа гёз алгъа тутгъан ёл булан юрюме тынч бола десе, инанма къыйын. Неге тюгюл, пачалыкъ къурумларда ишлейгенлени бирлери яхшы яшавгъа сутурланып, пачалыкъны аманлыгъындан эсе, оьзюню кисесини гьайын этивню алгъа салагъан болуп къала. Гьатта ол патриот ругьлу адам болса да, оьзю юрютеген къыйыкъсытывлардан зарал болмас деп ойлаша. Шону учун да коррупция оьсе, гюч ала ва пачалыкъгъа зарал гелтиреген аврув болуп, огъар алгъа юрюме четимлик эте.
Коррупция булангъы ябушув пачалыкъ оьлчевде юрюлегени ва ону алдын алмакъ учун къайсы уьлкеде шо гьаракат оьзлени даражасына гёре яшавгъа чыгъарылагъаны ону халкъ учун оьтесиз уллу зияны барны англата. О – яшынып юрюйген душман. Ону булан ябушма къыйын. Ону заралы да гьазир-гьазир арагъа чыкъмай. Шо саялы буса да ярай, огъар къаршы ябушувгъа гьакимият къурумланы бары да гючлерин къуршамакъ учун, Россияны Президентини янындан айрыча агьамият берилип чыгъарылагъан указлар да бар. Шоланы бириси – июн айны 29-нда В.Путин къол салып чыгъаргъан «2018-2020-нчы йыллагъа ерли коррупциягъа къаршы къурулгъан милли план» деп айтылагъаны. Планны яшавгъа чыгъарылывуну уьстюнде ишлемек учун, РФ-ни Президентини янындан «Коррупциягъа къаршы иш юрютюв советини президиумуну» ишчи группасы къурулгъан.
Дагъыстан Республиканы Башчысы да Россия Федерацияны Президентини 2018-нчи йылны июн айыны 29-нда чыкъгъан «2018-2020-нчы йыллагъа ерли коррупциягъа къаршы иш юрютювню милли планы» деген Указын яшавгъа чыгъармакъ муратда шо йылны сентябр айны 11-нде 99 номерли Указ къабул этди. Шогъар гёре гьар-бир муниципал къурулувларда коррупциягъа къаршы иш юрютювню ерли къарарлары да къабул этилди.
Мен бир нече гюн алда коррупциягъа къаршы гьаракат ерлерде нечик юрюлегенни билмек учун, Къызылюрт шагьаргъа бардым. Ерли администрацияда коррупциягъа къаршы комиссиясыны председатели Кизилюрт шагьар округну башчысы Малик Патахов булан ёлукъма бажарылмады. Магъа ол бир уьзюрю къуллукълары болуп Магьачкъалагъа гетген деп англатды. Шагьар округну башчысыны коррупциягъа къаршы иш гёреген комиссияны председателини кёмекчиси, комиссияны жаваплы секретары Къайырбек Хамитов булан ла_къыр этмеге бажарылды. Ол эсгерген кюйде, гьар йыл этилген ишлени гьакъында Дагъыстан Республиканы Башчысыны ва Гьукуматыны Администрациясыны Коррупциягъа къаршы иш юрютеген управлениесини начальнигини атына кагъызлар йибериле. Комиссияны секретары магъа шолай кагъызланы бирисин гёрсетди. Сегизге ювукъ япыракъгъа язылгъан кагъызда кёбюсю гьалда администрацияны къарарлары, таклифлери бар эди. Мен лакъырны халкъгъа ювукъ янына гелтирме сююп, Къайырбекге эки йыллар алда салынгъан «ящиклени» эсине салдым.
2016-нчы йылдан берли коррупциягъа къаршы ишни агьамиятлыгъын артдырмакъ муратда Дагъыстанда, юрт ерлерде де, шагьарларда да халкъны тергевюне салынгъан «маълумат жыйыв ящиклер» арагъа чыкъды. Оланы ичине сюйген адам оьзю эслеген, коррупцияны аламатлары бар деп ойлашагъан гезиклерде маълумат кагъызлар салмагъа бола. Шолай ящиклер гьали де бар. Тек олардан болагъан кёмек бармы?
Къайырбек англатгъан кюйде, ящиклер гьали де шо алда салынгъан ерлеринде сакълана.
– Оланы ачып къарайгъан кююгюз боламы? – деп сорайман.
– Бола, – дей Къайырбек. – Тийишли адамланы да чакъырып, ачып къарасакъ да, ичи бош болуп табыла. Ичи гёрюнеген кюйде гьазирленген ящиклер онгардыкъ. Къарасанг билине, ачмаса да ярай, бош экенин англагъан сонг, оланы ачып ичине къарап да не этесен…
Озокъда, булай гьал ойлашдырмай болмай. Къызылюрт шагьардан къайры, оьзге ерлерде де шолай ящиклер салынгъан. Гьар районну юртларыны администрация биналарында да бар. Шолагъа да адамлар билегенин, гёргенин, шекленегенин язып салмай. Халкъны гьайсызлыгъы бу даражагъа етишген сонг, коррупцияны алдын алыв ишлер де онг янына алышынажакъ деп умут этме чи къыйын…
Коррупциягъа къаршы ишге гьар ким де къошулуп, пачалыкъ къурумлар булан бирче юрюлеген гьаракат болгъан эди буса, озокъда, о ишни гьасиллери де гёрюнер эди. Гьали халкъ арекден къарап турагъанда, ихтиярлар якълав къурумлагъа да мекенли иш юрютме къыйын.
Мен шолай ойлашагъанны англагъанда, оьзю булан лакъыр этип турагъан Къайырбек Хамитов да булай деди:
– Халкъны гьай этивю бу масъаланы тюзевлю чечиливюне де оьз таъсирин эте. Адамлар бары да регионларда бир йимик пачалыкъ ишлеге де къошулмай. Оьзтёрече гьаракат юрютегенлер Дагъыстанда оьзге ерлерден эсе кёп тюгюл экени белгили. Бизин халкъ гишиге яман болуп арз этме уьйренмеген. Чыдамлы халкъ.
Мен ол айтагъанны бёлюп:
– Герти айтасан. Бизин халкъ чыдамлы. Тек шо чыдамлыкъ яман янына элтегенни олар билмей буса да ярай, – дедим.
Гертиден де халкъны гьайсызлыгъы яда англавсузлугъу коррупция юрютегенлер учун бек онгайлы. Шо ерин айта турмасакъ да англашыла деп эсиме геле. Адамланы кёплери коррупция жамият учун бек зараллы экенни англаса да, туврадан о не экенни билмей. Шо саялы Къайырбек магъа англатгъан кюйде, школаларда оьр класланы охувчулары булан бу темагъа байлавлу ёлугъувлар, лакъырлашывлар оьтгериле.
Коррупция булан яшлар школаны ичинде де ёлугъуп къалма бола. Оланы бирлерин чи яшлагъа англама да къыйын. Балики, школаны директору таныш-билишлик булан ишге тюшгендир. Яда «завучлар» оьзлени алапа гьагъына рази болмайлы, дарс береген муаллимлени сагьатларын да алып, эки алапагъа ювукъ акъчаны кисесине къап_лайдыр. Школада 5–6 сагьатгъа ишлеп турагъан яш муаллимлер де бардыр. Шо коррупция тюгюлмю? Балики, о гьакъда оланы бирлери сама «Коррупциягъа къаршы ящиклеге» билегенин айтып кагъызлар ташламайгъаныны себеби, балики, директор англаса, оьзюн ишден тайдырып къояжакъдан къоркъуп буса да ярай.
Озокъда, коррупциягъа къаршы ябушувгъа халкъ арекден къарап тургъан чакъы, жамиятны инг зараллы авруву таяр деп яда таркъалар деп умут этме бажарылмай. О гьакъда жамият къурумлар да ойлашма тарыкъ.
