Рубрики

Агьматхан АСКЕРОВ: “Тарихине абур этсек Таргъуну...” Агьматхан АСКЕРОВ 1948-нчи йылда Яхсайда тувгъан. Ол шаир ва язывчу гьисапда къумукъ охувчугъа тезден таныш. «Къарчыгъа» журналда ишлеген. Бары да къумукъ юртларда болуп, оланы ерлерини атларын жыйып алгъан. Шолай, гьар юртгъа баргъанда, къумукъча-орусча сёзлюкге гирмеген 6 мингден де кёп унутула барагъан сёзлени жыйгъан. Ону кёп-кёп кроссвордлары журналларда, «Ёлдаш» газетде де чы­гъып турду. Бу йыл ол етмиш беш йыллыгъын белгилей. Шо юбилейине байлавлу болуп А.Аскеровну шиъруларын охувчуланы тергевюне де беребиз. Гёз минчакъ Гёз тиер деп кантда эди анасы, Гёзел къызы бар экенге бек къоркъуп. Гёз минчакъны такъгъан эди бойнуна, Къатты гёзден сакълар бугъай деп къоруп. Гюн шавлагъа лансыллайгъан гёз минчакъ, Къарагъанны къамашдыра гёзлерин. Къатты гёзлер кар этмеге болмайлы, Оьте эдилер мунглу тутуп юзлерин. Гёз минчагъы ярашыпмы санына, Аврув недир, сыркъав недир билмеди. Четимликлер яннавурлап оьтсе де, Тагъымчакълы сююнчлерин бёлмеди. Юлдузлары раслангъандай тувмадан, Хапарсыздан къаршылашды танг улан. Танг улан да болгъан экен танг йырав, Йыр йырлайгъан илиякълы анг булан. Сююв гьислер ташып, эрнев йыргъанча, Созуп турмай уьйлендилер, озокъда. Заман гетип сююв къайнап ва бишип, Етти авлет тувгъан сююнч ожакъда. Алты уланны арасында бир къызы, Къызгесекни аты буса – Аминат. Исбайлыкъны алгъангъамы оьзюнден, Гёз минчагъын этди огъар аманат. Гюлкъыз Айдай арив, гюлдей гьайбат юзюнге Гюл-чечекли гёк капотунг яраша. Гюлкъыз атынг билип такъгъан оьзюнге, Атынг булан насип табып, кюр яша. Боюнг-союнг гюл терекге ошагъан, Гюн шавладан сююнч сезген бюрлери. Шат юзюнге мол исбайлыкъ къошагъан, Гёк увгъандай гёзлерингни нюрлери. Зугьрасына гьашыкъ болгъан Дагьирдей, Сен, гьюрю къыз, илингенли гёзюме. Гьайт, Гюлкъыз, деп, мен гелейим янынга, Айгъази деп ат да тагъып оьзюме. Сакинатдай жан къурдашынг бар буса, Алгъасагъыз булакъ башгъа етмеге. Умав йимик къурдаш булан гелермен, Жыкъы согъуп сизге йыбав этмеге. Айгъазидей кютме тюшсе уьч намус, Намусланы бири – сени къачырмакъ. Негетиме етгенимден къуванып, – Насиплимен, насипли, – деп къычырмакъ. Бизин Таргъу Таргъутавну гюнтувушу – терен къол, Тахча-тахча болуп сыртлар черлешген. Къол ичинде денгизге де бет берип, Татамаллы Таргъу юртум ерлешген. Кавказ элде лап бырынгъы юртубуз, Ону унутсакъ, эсибизни ютурбуз. Тарихине абур этсек Таргъуну, Ярышланы ал байрагъын тутурбуз. Тав арада тувгъангъамы халкъы да, Ташдан да бек къатты болуп чыныкъгъан. Къумукъ халкъны бирикдирме, байытма Чалышгъанлар Таргъу юртдан кёп чыкъгъан. Таргъун деген отну аяп, асырап, Таргъум, сени боламанмы сюймейли. Къумугъумну оьзек юрту – оьрнекли, Юрек тынмас сени оьрге чюймейли. Тюрлю – эмли, сувукъ – демли сув булан, Гьар авулда берекетли булакълар. Яз гечелер бетге чыкъсанг ял алма, Бюлбюл сесге леззет ала къулакълар. Эркин тыныш алып тазза гененме, Гьавасы бар миллионгъа тиеген. Болма ярай эжелгиде таргъулар, Гёкчек ерни Тенгириден тилеген. Тав башында – агъачлыкъ ва талалар, Онда гьайбат гёрюнюшлю табиат. Гюл чечекли гёзелликге чомулсанг, Ругьландыра Таргъу деген талигь ат. Таргъун деген отну аяп, асырап, Таргъум сени боламанмы сюймейли. Къумугъумну оьзек юрту – оьрнекли, Юрек тынмас сени оьрге чюймейли. Атамны насигьаты Атам АТАГИШИНИ эсделигине Ялгъандан сен кёп мезгиллер арек бол, Эринчеклик елемесин санынгны. Не четимлик, не къыйынлыкъ къопса да, Халкъынг учун аямассан жанынгны. Къысмат атып алыслагъа чыкъсанг да, Таш атгъандай ата юртгъа арт берме. Къардашланы къатна ара уьзмейли, Арегинг де жымыржа деп ят гёрме. Авлетлеге уьлгюлю бол инг башлап: – Тюзлюк учун чалышывну якълама. Борчгъа акъча алып бир де уьйренме, Алдынг буса, бермей узакъ сакълама. Айтды-къуйтду сёзню алып юрюме, Тийишлисин бетине айт тартынмай. Ичкиден де герек, къулум, сакъланма, Яманланы уьюрюне тарымай. Хатанг барда яш буса да, геч дегин, Сигьру сёзюн эсде сакъла айырып. Сен гьакъ тюзде, девлер-нартлар чапса да, Къоркъув билмей алма герек майырып. Сен, озокъда, талчыгъасан, билемен, Салам бермей оьтегенге бир адам. Дагъы гезик салам бермей оьтгенде, Сен чалт юрюп саламынгны бер, балам. Таклифимни такрарла сен уьч керен, Гьеч амал ёкъ асув чыкъмай къалмагъа. Хантавлугъу уянгъан сонг, дарс болуп, Сен гьазир бол ондан салам алмагъа. Ямангъа да яхшы болма къарасанг, Бара-бара ол да сени англажакъ. Хыйлыланы арасындан къурдашгъа, Яманлыгъын ташлап сени танглажакъ. Насип нал Салав АЛИЕВГЕ багъышлана Ат туякъдан тюшген налны аталар, Насип гёзлеп посагъада сакълагъан. Къартлыкъ елеп налдай къынгыр болса да, Къыйынлы гюн оьз Ватанын якълагъан. Гече вакъти орманлыкъда адашса, Налдай айгъа къарап тюшген ёллагъа. Авурлукъну енгил этип гёрсетип, Нал болгъандыр гюч береген олагъа. Къумукъ тюзню налгъа ошатып талмайман, Каспий деген денгизим де нал йимик. Мол тюшюмлю тюзлюгюмден къуванып, Умутларым тавларымдан кёп бийик. Къумукъ халкъгъа – Къумукъ тюзю аявлу, Оьксюз тюгюл, тавлары бар къаялы. Авлакълары хали йимик боявлу, Бир-бирине халкъ да аркъа таявлу. Асру бою толкъунлардан селпинип, Къумукъ тюзюм кёп туякъны сынагъан. Энни буса сыркъавлардан инжинип, Буччагъы ёкъ сабурлукъда тынагъан. Къумукъ элни гележегин, талигьин, Къумукъ халкъны оюн, дертин, пикрусун. Барысын да топлап, жыйып ким болар? Шаир йимик къапиялап шиърусун. Талигь оьзю ёрукъларын англатды, Бир бармагъын Кахулайгъа узатды. Къумукъ халкъны башын тутма оравлу, Къысмат оьзю «Салав» деген сёзню айтды. Илмуланы хазнасына чомулгъан, Къумукъ халкъны юрегинде игити. Къумукъ халкъны талайлы ва демли этмек- Одур ону лап да аслу негети. Нал тутмайгъан бош туякълы къунандан, Яш буса да бек наллангъан тай къолай. Салавну да «насип налы» мекенли, Налсыз атны аякълары тайгъалай. 1989 йыл. Авруп ятгъан анам булангъы лакъырдан Анам МУСЛИМАТНЫ эсделигине Уланынга «амалым» деп айтасыз, Авругъанлы алышынгъан эсигиз. Агьматхан деп айтма шонча къыйынмы? Къыйын буса, неге такъгъан эдигиз? – О заманлар, Загьавулда – Яхсайда, Авшан такъгъан эди сагъа шо атны. «Амалым» деп арив гёрюп айтаман, Билгей эдинг, о сёз айтма рагьатны. – Уьйге этеген къуллугъумну бёлдюрюп, Йибере эдинг хоншулагъа кёмекге. Тек бир гезик неге алдынг деп бетлединг, Иш битгинче, Гьава берген гёлекге. – Эдепли ва намуслу деп айтдырма, Гьар абатынг яхшылыкъгъа алынсын. Мен береген оравлу насигьатлар, Язып алып, тёш кисенге салынсын. Жан талашып оьмюр сюрген атангдай, Ожагъынга болма къара далаплы. Бек къатдырып низам тутуп агьлюде, Авлетлеге болма герек талаплы. Гишини чирик йымырткъасына да, Чинекей бармагъынг да тиймесин. Ят гишиден тилеп алып опуракъ, Ожагъынгда гьеч бирев де гиймесин. Оьзюнден де сени артыкъ гёреген, Жан къурдашгъа билме герек ярап да. Жан ачытар аччы сёзню айтмассан, Халкъ арада масхарагъа ёрап да. Базмайгъангъа этме къарап масхаранг, Сёзлерингни зая этме пучуна. Ят ожакъда олтургъанда ашама, Аз-кёп деме тузу булан бурчуна. Адабият бёлюк.

Экинчи дюнья давунда салынгъан миналардан тазаламакъ учун сапёрлагъа итлер кёп кёмек эте болгъан. Янгыз Жульбарс деген ит давну ахырынчы гюнлеринде 7468 минаны ва 150-ден артыкъ оьзге атылтыв алатланы тапмагъа ва шолардан тазалама кёмек этген. Уллу Ватан давда асгерчилеге этген кёмеги учун Жульбарс «За боевые заслуги» деген медаль булан савгъатлана. 1945-нчи йыл 24-нчю июнда болгъан биринчи Парад оьтгерилгенче бираз алда Жульбарс яралана. Шо саялы о Парадны вакътисинде башгъа дав итлени арасына къошулма болмай. Шо гьакъда Сталин англагъан сонг, итни оьзюню уьст опурагъына салып, Къызыл майдангъа Парадгъа гелтирсин деп буйрукъ этген.

Абсалам АСКЕРХАНОВ, Уллу Ватан давну ортакъчысы, шаир Ана Ватан Алгъа чапдыкъ «Ана ватан учун!» деп, Тёш къапладыкъ блиндажгъа, дзотгъа. Ротадагъы солдатланы санаву Шо давдан сонг тенг болмады взводгъа. «Алгъа!» булан алдыкъ хыйлы юртланы, Мен чи башлап гёремен бу якъланы. Кимлер яшай, шу деп айтма билмеймен, Тек къутгъардыкъ къулгъа дёнген халкъланы. Шыплыкъ болду топлар, танклар дагъылып, Елевчюлер яраланып, йыгъылып. Аяз гече олтургъанбыз ойтанда, Исинебиз бир-биревге тыгъылып. Танышабыз Андрей деп, Арсен деп, Ротабыз бир, башгъа-башгъа взводлар. Йыллар бою бир орамда яшагъан Яшлар йимик лакъыр эте солдатлар. Ата юртун, аналарын ахтара, Хабарлайлар заман табып бир азгъа. Гёленткисин гёз алдына гелтире, Къулакъ сала «балам!» деген авазгъа. Дорбалардан чыгъып аз-маз азыкълар, Сайки, байрам тепси болду ортабыз. Бир-биревден алып гезик аякъдай, Алты улан бир къаннакъны тартабыз. Сюйкелишип геле бирлер сув тилеп, Ичи яна яралангъан яшланы. Ачувундан аралыгъы ачылмай Душманына тюйген къара къашланы. Аз зат учун кёп адамны бердик деп, Гёрмегенлер айтмаса да англайбыз. Базар тюгюл токъташдырма багьасын, Ерни, мюлкню сатыв этип алмайбыз. Анасына айтып айтмас сёзлени Къувалайбыз бизге къувун салгъанны. Дав битген сонг болса сорав этеген, Сав къалгъанлар айтар нечик болгъанны. Язывчулар язар томлар толтуруп, Солдатланы игитлигин суратлап. Яшлар оьсер аталаны алгъышлап, Элге намарт болгъанланы налатлап.