Уллу Ватан давну Игитлери

Уллу Ватан давну Игитлери

 

Уьстюнлюкню 77-нчи йылы да етишди. Давну йыллары бизден ари гетген сайын, шонда ортакъчылар этгенлер де аз болуп бара. Бир-бир районларда бир ветеран да къалмагъан.

Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этгенлени къайсы да шо Уьстюнлюкню сююнчлю гюнюн ювукълашдырмакъ учун къанын-жанын къызгъанмагъан. Шоланы бирлери давда бир керен тюбек атмай да оьлген, бирдагъылары есир болуп, концлагерлерде къыйналгъан, бирлери буса шо гюнню Берлинде къаршылагъан.

Газетни шу бетинде де биз Уллу Ватан давну ортакъчылары, давда гёрсетген къоччакълыгъы учун Игит атгъа ес болгъан къумукъ уланланы гьакъында бирдагъы да эсгерме сюебиз. Олар – миллетни оьк­темлиги ва оьрлюгю. Къумукъланы кёп игитлери болгъан, шо атгъа гёрсетилип берилмей къалгъан ондан да артыкъ къумукъ уланларыбыз да бар. Бугюн буса элге аты айтылгъан Игитлерибизни эсгеребиз.

 

Аты тарихлерде даимге къалажакъ…

 

Россияны Игити чагъаротарлы Абдулгьаким Исмайылов асгерге давну алдындагъы йылларда чакъырыла. Финлер булангъы давда ортакъчылыкъ эте. Темиркъазыкъ Кавказдан Берлинге ерли яяваякъдан баргъан Абдулгьаким айтып битдирмесдей къоччакълыкъ гёрсетген. Ол асгери булан Краснодар крайны, Украинаны, Польшаны шагьарларын ва юртларын немислерден азат этген. Инг де тамашасы, шо вакъти Берлиндеги бир миллион солдатны арасындан апрель айны 30-нда оьзюню дав ёлдашлары Алексей Ковалёв, Леонид Горычев де булан Рейхстагны тёбесине Къызыл байракъ къакъма огъар насип болгъан. Ол давда 4 керен яралангъан.

Ону игитлигине 1996-нчы йыл, арадан 51 йыл гетип герти багьа берилди ва Абдулгьаким Исакъо­вич Исмайыловгъа «Россияны Игити» деген оьр ат берилди.

Полкну разведкасында старшина болгъан Абдулгьаким Исмайылов «Къоччакълыгъы учун», Ленинградны, Польшаны, Германияны немислерден азат этгени учун медаллар, 2 керен Дав Къызыл Байракъ, Макътавлукъну 3-нчю даражалы, Уллу Ватан давну 1-нчи даражалы орденлери булан да савгъатлангъан.

Абдулгьаким Исмайылов 94 йылында гечинди ва юртдагъы къабурларда гёмюлген.

 

Темир атны ерлеген

 

Совет Союзну Игити Элмурза Жумагъулов асгерге давну алдындагъы йыл чакъырыла. Немислер булангъы биринчи даву Белоруссияда бола. Шонда яра алгъан Э.Жумагъулов Ленинградда госпитальгъа тюше. Шагьар къамавгъа алынгъанда, ол офицерлени курсларын тамамлай ва танк взводну командири болуп дав эте.

Дав йылларда Элмурза экипажы булан 50 гьужум этген ва немислени кёп санавдагъы танкын, пушкасын яллатгъан. Оьзю де 3 керен яралангъан.

Ол къуллукъ этеген асгер бёлюкге Друть оьзен­ни оьтюп, Рогачев-Бобруйск бойланы елемек тапшурула. Алдында – оьзен. Нечик чыкъма герек? Гече булан булагъа оьзенден чыкъмакъ учун алгъасавлу кёпюр этиле. Башлап Элмурзаны взводу чыкъма герек. Ону 2 танкы чыгъа, немислер атышып кёпюрню ва ондан таба чыгъып гелеген уьчюн­чю танкын батылта. Эки танк булан да Элмурза бёлюкге салынгъан борчну кюте ва огъар Совет Союзну Игити деген ат бериле.

Давда гёрсетген къоччакълыгъы учун Алтын Юлдуз ва «Къоччакълыгъы учун» деген медаллар, Ленинни, эки керен Дав Къызыл Байракъ, Уллу Ватан давну I-нчи даражалы ва 2 керен Къызыл Юлдуз орденлер булан савгъатлангъан.

Давдан сонггъу йылларда тюрлю-тюрлю военкоматларда военный комиссар болуп ва башгъа жаваплы ишлерде ишлеген. 2013-нчю йылда 92 чагъында гечинген ва Къарланюртдагъы къабурларда гёмюлген.

 

Сапун тавну Игити

 

Совет Союзуну Игити Абду­рагь­ман Абдуллаев 1919-нчу йыл­да Муцалавул юртда тувгъан. Эн­­дирейде 7 класны битдирген ва 1939-нчу йылда асгерге чакъырылгъан.

Асгерге барып, узакъ къалмай, финлер булангъы давда ортакъчылыкъ этме тюше. Гьаракатчы яшны сержант школагъа йиберелер. Шону да Абдурагьман Уллу Ватан дав башланма аз къалгъанда тамамлай.

Бёлюкню командири Абдурагьман Абдуллаев Дон, Ростов, Донбас, Запорожье, Туапсе, Сочи шагьарланы немислерден азат этегенде ортакъчылыкъ этген. Сонг ону разведкагъа чыгъара.

1944-нчю йыл совет асгерлер Севастопольгъа ювукъ геле, А.Абдуллаев башчылыкъ этеген бёлюк эки гюн чапгъынлагъа къаршылыкъ эте ва дивизияланы аманлыгъын болдура. Шо игитлиги учун старший сержант Абдурагьман Абдуллаев Къызыл Юлдуз орден булан савгъатлана. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, Абдурагьман Макътавлукъну 3-нчю даражалы ва Уллу Ватан давну I-нчи даражалы орденлери булан да савгъатлангъан.

Асгерлени алдында – «Сапун тав». Шо ерни Абдурагьман Абдуллаев ёлдашлары да булан яхшы кюйде тергей, гьужум этме онгайлы ерлер излей. 1944-нчю йыл 7-нчи майда чапгъын башлана. 4 сагьат юрюлген ябушувда кёп адам къырыла, бир нече керен Абдурагьман да яралана, тек буса да «Сапун тавну» алалар. Немислер 3-4 тирет бийик­ликни къайтарып алма къараса да, бажарылмай.

Шо ябушувлар учун СССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан немис-фашистлеге къаршы ябушувда гёрсетген къоччакълыгъы учун 1945-нчи йыл 24-нчю мартда 4-нчю Украина фронтну 51-нчи армиясыны 105-нчи атышывчу полкуну автомат бёлюкню командири, старший сержант Абдурагьман Ягьияевич Абдуллаевге Совет Союзну Игити деген ат бериле, ол Алтын Юлдуз ва Ленинни ордени булан савгъатлана.

Давдан сонггъу йылларда Абдурагьман партийный школаны битген, Хасавюртдагъы винсовхозда, партия къуллукъларда ва Юзбаш-Яхсай сугъарыв управлениеде ишлеп тургъан. Ол 1988-нчи йылда гечинген ва Ботаюртда гёмюлген.

 

Гиччи юртдан чыкъгъан Уллу Игит

 

Совет Союзну Игити Иса (Къылычев) Солтанов Гьажимажагьат юртда мадарлы агьлюде 1917-нчи йылда тувгъан. Юртда 4, Яхсайда 1930-1933-нчю йылларда охуп 7 класны битдире.

Мадарлы адамланы сиягьына тюшгенде, тухумну уллусу Исагъа Солтанов фамилияны алмакъны ва яшавгъа амал этмекни тапшура. Шо буса Исагъа къоркъунчсуз айланма имканлыкъ бере. Ол Къазан шагьаргъа гете, шонда автодорожный техникумгъа охума тюше. Шону битдиргенде, Татар АССР-ни Аг­рыз военкоматындан таба Иса Къызыл Армияны сыдраларына чакъырыла. Ол танк училищеге охума тюше. Шо вакътиде дав башлана. Иса Харьковдагъы танк училищени 1941-нчи йылны август айында битдире ва лейтенант чин ала. Училищени Орта Азиягъа чыгъара, билими бар Исаны буса яш танкистлени уьйретме сала.

Ол давгъа 1944-нчю йылны башында къуршала ва взводуну командири этилинип белгилене. 1944-нчю йылны март айында биринчи дав урушда ол немислени 15 солдатын ва офицерин оьлтюре, 8 пулемёт точкаларын токътата, эки тобун ва Т-3 танкын да яллата. Шо къоччакълыгъы учун Исаны Къызыл Юлдуз орденге гёрсете.

1944-нчю йылны орталарында Иса Солтановну танк ротаны командири эте. Украинаны немислерден азат этивде Иса оьзю атышып, немислени 3 танкын ва 2 бронетранспортёрун яллата. Яяв асгерине де кёп гюч эте. Шо игитлиги учун Иса Солтанов Дав Къызыл Байракъ ордени булан савгъатлана.

Артындагъы гюн Иса Солтановну ротасы Одер деген уллу оьзенни боюн ала ва немислени дагъыта. Шо игитлиги учун 17-нчи бригаданы танкистлери И.Солтанов (Къылычев), Т.Назаров, Т.Максимов ва Л.Чурилов Совет Союзуну Игити деген атгъа гёрсетилген.

Тек Исагъа шо къарар чыкъгъанча яшама насип болмай. 1-нчи февральда Польшаны Кёбен (гьалиги Хобен) деген шагьарын азат этегенде, къоччакъ кюйде жан бере ва шо шагьарда гёмюле. Шо къарар буса Иса оьлюп 10 гюнден сонг чыгъа, ол оьлгенден сонг Алтын Юлдуз медаль ва Ленинни ордени булан савгъатлана.

 

Кёклени къарчыгъасы

 

Совет Союзуну Игити, белгили лётчик Юсуп Акаев 1922-нчи йыл 14-нчю августда Тёбен Жюнгю­тейде сабанчыны агьлюсюнде тув­гъан. Юртда 7-нчи класны битдирген ва школада дарс берип ишлеген. 1941-нчи йылда юристлер гьазирлейген школаны битдире.

Уллу Ватан дав башлангъанда, Юсуп Акаев арза да язып, гёнгюллю кюйде фронтгъа гете. Ол 19-нчу асгер авиация школаны битдире, 1942-нчи йыл буса Дав-Денгиз флотуна йибериле. 1943-нчю йыл Саранск шагьардагъы 3 номерли авиация училищени де битдире.

Давгъа младший лейтенант Ю.Акаев 1943-нчю йылда тюше. Ол 47-нчи гьужум авиация полкда лётчик, сонг эскадрилияны командири болуп дав эте. Новороссийск-Таманск, Керчь-Эльтиген, Къырым, Прибалтика, Гюнтувуш-Пруссия бойларда дав этген. 147 керен учгъан, шонда 3 паровозну, 11 танкны, 22 автомашинни яллатгъан.

СССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан къоччакълыгъы учун капитан Юсуп Абдул- л­а­­бекович Акаевге Совет Союзну Игити деген ат, «Алтын Юлдуз» ва Ленинни орденин бере. Ондан къайры да, Ю.Акаев Дав Къызыл байракъ деген орден булан эки керен савгъатлангъан. Ол давдан сонг асгерде къуллукъ этивюн давам эте.

Майор Ю.Акаев 27 йыл болагъанда гечинген.

 

Украинаны азатлыгъы учун жанын берген

 

Ирбайхан Бийболатов 1912-нчи йылда Хасавюрт районну Османюртунда сабанчыны агьлюсюнде тувгъан. Ол 1938-нчи йылда Грозныйдагъы педагогика училищени битген ва юртда школаны директору болуп ишлеген.

1941-нчи йылда асгерге ча­къырылгъан, Буйнакскидеги яявас­гер училищени битдирген лейтенант И.Бий­болатов давгъа тюшген. Пулемёт взводну командири И.Бийболатов Сталинградны тюбюндеги Пролетарская деген станицаны алагъанда къоччакъ кюйде дав эте, авур яралана, гьатта уьюне оьлген деп кагъыз да йибериле. Ол буса оьлмеген, уьстевюне Къызыл Юлдуз орден булан савгъатлана. Ротаны командири этип белгиленген улан давлар эте туруп, немислени къувуп, Украина бойгъа чыгъа.

Запорож областны Мелитополь шагьарын алагъанда И.Бийболатовну батальону 4 сутканы ичинде немислени 19 гьужумун гери ура, 7 танкын яллата ва 1000 адамын оьлтюре. Шо игитлиги учун батальонну командири Ирбайхан Адилханович Бийболатов Совет Союзну Игити деген атгъа гёрсетиле.

1943-нчю йыл 26-нчы октябрде Игит атгъа гёрсетилип, бир жумадан, ол авур яралана ва гечине. Уллу гьюрмет булан ону Мелитополь шагьарда гёме. Игитни аты кёп орамлагъа тагъылгъан.

 

Макътавлу А. Датуев

 

Абдуразакъ Алибекович Датуев 1909-нчу йыл Къарланюртда тувгъан. Юртда башлапгъы класланы битдирген сонг, янгы къурулгъан колхозда ишлеме башлагъан.

Дав башланып кёп де гетмей, Абдуразакъ фронтгъа чакъырыла ва биринчи керен давгъа 1941-нчи йылны ахырында тюше. 1943-нчю йылда ол танклагъа къаршы урагъан тюбек атма уьйрене ва биринчи давунда немислени машинин яллата. Машинни уьстюндеги ондан да кёп немис де оьле. Шо давларда гёрсетген игитлиги учун младший сержант Абдуразакъ Датуев 1944-нчю йылны 31-нчи майында Макътавлукъну 3-нчю даражалы ордени булан савгъатлангъан.

1944-нчю йылны ахырында ону бек сынавлу гёрюп, пулемёт расчётну командири этип белгилей. Ол дав эте туруп, Украинаны, Польшаны немислерден азат этген, Германиядагъы давларда да болгъан.

Польшаны немислерден азат этивде гёрсетген игитлиги учун сержант Абдуразакъ Датуев 7-нчи сентябрде 1944-нчю йыл Макътавлукъну 2-нчи даражалы ордени булан савгъатлангъан.

Янгыз бир гезикни айтып къойсакъ да таманлыкъ этер. Ол немислени уьч чапгъынына янгыз къаршы тура ва йигирмагъа ювукъ немисни оьлтюре. Шо игитлиги учун гвардиячы старший сержант Абдуразакъ Датуев Макътавлукъну I-нчи даражалы орденине гёрсетиле, тек шо орден огъар СССР-ни Оьр Советини Президиумуну къарары булан 1967-нчи йыл 26-нчы декабрде бериле.

Абдуразакъ Датуев колхозда ишлей, 70 йыл яшап, 1979-нчу йыл 9-нчу мартда гечинген.

 

Душманны абдыратгъан Абдурагьман

 

Абдурагьман Арсанбекович Ши­равов 1920-нчы йылда сабанчы агьлюде тув­гъан. Юртдагъы 4 класны бит­дирген ва юртдагъы колхозда ишлеген. 1940-нчы йылда Къызыл Армияны сыдраларына чакъырыла, полковой школада охуй ва артиллерия дивизионгъа тюше. Ол кёп давларда ортакъчылыкъ эте, 2 керен яралана.

540-нчы миномёт полкну старший сержант Абдурагьман Ширавов башчылыкъ этеген 4-нчю батарея 25-нчи майда 1944-нчю йыл Могилёв областны Каребы юртунда къамалгъан артиллериягъа къаршы дав эте. Абдурагьманны расчёту онгайлы ер тута. Олар атышып кёп немисни оьлтюре ва оланы техникасын буза. Шо къоччакълыгъы учун ол Макътавлукъну 3-нчю даражалы орденине гёрсетиле.

Польшаны Ломжа шагьарыны боюндагъы Нарев деген бекликни алагъанда немислени эки керен чапгъынын гери ура. Сонг дагъы да 2 пулемётун да дагъыта. Шо бойда асгерлеге алгъа барма ёл ачыла. Батарея бёлюкню командири Абдурагьман Ширавовну Макътавлукъну 2-нчи даражалы орденине гёрсетелер.

Гюнтувуш Пруссияны шагьарларын немислерден азат этегенде, Польшаны Данциг (гьали Гданьск) шагьарына гире ва немислени 2 пехота взводун къыра ва миномёт батареясын яллата. Шо игитлиги учун СССР-ни Оьр Советини Президиумуну указы булан старший сержант Абдурагьман Арсанбекович Ширавовну Макътавлукъну 1-нчи даражалы ордени булан савгъатлай (№ 903). Шону булан ол Макътавлукъну толу кавалери бола.

Давдан сонггъу йылларда ерли совхозда директорну заместители болуп ишлеген. 1997-нчи йылда гечинген ва юртдагъы къабурларда гёмюлген.

Къонакъбий Къонакъбиев

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля