Мен ойлашагъан кюйде, гьар гиши, оьзюню оьмюрюню эсли чагъындан тутуп, яратывчулукъ къаст булан яхшы ишлер этмеге белсенсе, бизин яшавубуз, дагъы да уллудан алып айтгъанда, дюньябыз яшнап ва балкъып къалар эди. Тек не этерсен, Есибиз неге буса да иш къурув якъдан пагьмуну да, берекети булангъы битимни де адамланы барысына да бирни йимик оьлчевде бермей. Яшав оьзю гёрсетип турагъаны йимик, гьар-бир якъдан жигерли ва берекети булангъы адам баш болгъан ерде халкъгъа хайыр къолай тие, жамиятны иши, гьалы арив тюзелме де тюзеле…

Мен бугюн оьзюню атын уллу гьюрмет булан эсге алмагъа сюеген къакъашуралы Илмутдин Насрутдинович Насрутдинов да оьзюню савунда халкъгъа, элге кёп уллу къуллукълар этген, къолундан берекет тёгюлеген асил кеслени бири эди. Ол етишген оьрлюклени бир ягъадан суратлайгъан маълуматланы эсгеремен десем, газетни эки бети де азлыкъ этер эди. Гьасили, И.Насрутдинов 1910-нчу йыл Къакъашурада тувгъан. Бир арада Буйнакскидеги хас охув ожакъда билим алгъан.

1938-нчи йыл ону Къакъашурадагъы «Коминтерн» деген колхозну башчысы этип белгилейлер. Арадан эки йыл оьтюп, Къызыл асгерге чакъырыла. 1941-нчи йыл ол гюнбатыш Украинада душман булангъы давгъа тюше. Севастополь бойлардагъы уллу урушларда да ол къоччакълыкъ гёрсетген. Шо заман огъар Къызыл Юлдуз ордени бериле. Давда дёрт керен яраланса да, ол ругьдан тюшмей. Шондан сонг 1944-нчю йыл ону уьйге йибере. Мунда да ол оьзюн аямай ишге гирише. Партия къурумну секретарыны жаваплы борчларын намусу булан кюте. Артда Къакъашурада Сталинни атындагъы колхозну башын тута. 1950-нчи йыл ону Паравулгъа колхозну аякъгъа тургъузмагъа бакъдыра. 4–5 йылны ичинде эсгерилген колхозну ал сыдыралагъа чыгъармагъа бажара. Сонг буса, юртлулары тилей туруп, ону ата юртуна колхозну башчысы этип къайтара.

Мунда къыйынлыкъланы енге туруп, гече-гюн яллыкъ билмей чалыша. Колхоз алгъа гетмеге башлай. Юрт хозяйствону бары да тармакълары бир де болмагъандай бадырап гете. Шоллукъда, ол колхозну савлай Ватангъа атын чыгъара. И.Насрутдинов нечесе къайратлы адамланы элге малим эте. Чинкдеси – оьз хозяйствосун Ленин орденге лайыкълы этмеге бажара. Колхоз оьз-оьзюн артыкълыгъы булан таъмин этеген бай хозяйство болуп токътай. Бу масхара иш тюгюл!..

Бу оьрлюклени гьакъында Буйнакск шагьар администрацияны маданият бёлюгюню башын тутгъан Умлайла Залибекова 2-нчи июнда И.Насрутдиновну атын Буйнакскини 2-нчи янгы авулундагъы орамланы бирисине къоювгъа багъышлангъан жыйында халкъгъа арив баянлыкъ берип сёйледи.

И.Насрутдиновгъа Ленин орден, Социалист Загьматны Игити деген оьр ат ва оьзге кёп тюрлю къыйматлы савгъатлар берилгени оьзлюгюнден кёп затны англатагъаны, ону хадирин билеген халкъ ол этген чакъы хайырлы ишлени, ону берекетин унутмагъанны айрыча маъна берип эсгерди.

Артда Буйнакскини баш гьакимини 1-нчи заместители Шамил Исаевге сёз берилди. Ол оьз гезигинде жыйылгъан адамлар булан саламлашып, хош-беш берген сонг, бугюнгю агьвалатны Буйнакск шагьар учун да кёп агьамияты барны, Насрутдиновланы тухумуну шагьарны къысматына тиеген ерлери бар экенни исбатлайгъан мисалланы малим этди, ону йимик бары да ягъындан за-а-лим ва бютюн адамлар юз йылда бир керен тувмагъа болагъанны эсгерди…

– Биз инанабыз ону аты къоюлгъан орам ювукъ арада шагьарны лап багъыйлы этилип онгарылгъан орамларыны бириси болуп токътажагъына. Дагъы башгъачалай болуп да болмай. Неге тюгюл, Илмутдин агъав оьзю де яшавда кёпню гёрген, халкъгъа уллу берекет берген къагьруман ругьлу къайратлы ва бары да якъларын алып айтгъанда, багъыйлы адам эди. Шагьарны гьакимияты, ондан къалгъан жигерли адамлар булан бирлешип, бу орамны адам къарап турардай арив этип онгарма алай да алай бажаражагъына инанаман.., – деди Ш.Исаев.

90-нчы йылларда Къакъашурадагъы колхозда тувар ферманы заведующийи болуп ишлеген Пайзулла Парзулаев, ону арты булан оьр партия-гьаким къуллукъларда узакъ заман чалышгъан Шарапутдин Инигов, къакъашуралы Камилсолтан Вагьабов, Буйнакскидеги асгер музейни директору, ветеранланы советини башчысы Абдулла Магьамматов жыйында чыгъып сёйлей туруп, Илмутдин Насрутдинов оьз наслусуну оьр даражада гёрмекли вакили, заманлар тюсюн алышдырма болмайгъан макътавланы есиси экенни къужурлу кюйде англатдылар.

Оьзюне сёз берилгенде, къадарлы Юсуп Салигьов (ол гьали федерал даражасы булангъы судья) булай деди:

– Тюзюн айтмагъа тарыкъ, савлай жамиятланы къысматларын тюзевлю этмеге тувмадан гьюнери барлар кёп къаршылашмай, сийрек бола. Мен булай айтагъаным себепсиз де тюгюл. Мен тезде Чанкурбеде колхозну председатели болуп ишлей эдим. Насрутдинов айтгъаны болагъан, гьакъыллы ва сынавлу гьаким экенни биле эдим. Гьакъыллылар булан кюйлешме рагьат болагъанына мен оьз сынавумда мюкюр болгъанман. Къысгъасы, Къакъашура, Дёргели, Къадар бойдагъы юртланы хоншусу деп айтса да ярай. Районлар башгъа буса да, Къакъашурагъа, Дёргелиге газ тартыла деген хабарны англап, мен бир гюн, уялсам да, Илмутдин агъавну уьстюне бардым. Лакъырыбызны барышында, орав табып, сизден таба бизин юртлагъа да газ тартмагъа бир кюй ёкъму экен… деп англатдым. Ол яхшы болагъан затны этмеге къарарбыз деп, мени хош этген эди. Узакъ сёйлеп заманны кёп алмайым, арадан аз да гетмей, Илмутдин агъав, гьаман да йимик, бир сёзюн эки этмеди. Ону яхшылыгъындан Буйнакск районда биринчи болуп Къадар бойдагъы юртлагъа газ тартмагъа бажарылды. Бизин халкъ И.Насрутдинов этген сахават ишни унутмагъан, огъар алгъышлар эте. Ол савунда къазангъан чакъы орденлер, медаллар ва башгъа къыйматлар огъар нечакъы бола буса да гьалал эди деп гьисап этемен…

Шатлыкъ агьвалат йырсыз,макъамсыз болмай. Зоя Чунаева чалгъан йыр да Илмутдин Насрутдиновичге багъышлангъан эди.

Жыйынны юрютген У.Залибекова, лап агьамиятлы мюгьлет етишгенни ва И.Насрутдиновну сураты булангъы эсделик ташны ачмагъа Буйнакск шагьарны башчысыны заместители Ш.Исаевге ва Илмутдинни уланы Умалат Насрутдиновгъа изну берилегенни билдирди. Макъам согъула туруп, шаршав тайып, эсделик ташны бети ачылгъанда, жыйылгъанлар узакъ харс урдулар.

Жыйынны артын эте туруп, Умалат Насрутдинов:

– Арадан нечакъы заман гетсе де, адам халкъны эсинде бар чакъы, унутулмай, ону аты ва асил келпети уьнем яшай. Бугюн мен шо токъташдырыв гьакъ герти экенине бирдагъы керен де мюкюр болдум. Атабыз къуру ишге егилип, эл учун оьзюн аямай саламат кюйде яшап гетди. Мунда да эсгерилгени йимик, элни, халкъны берекет булан маясын ва мадарын артдырды. Халкъ буссагьат да ону эсгерегени ва хадирин билегени мени гёнгюмню хош эте. Сизге, бу ишни ойлашмагъа гьакъылы етгенлеге де, бу сиптени яшавгъа чыгъарывну аварасын этгенлеге де гьакъ юрекден баракалла билдиремен. Сав болугъуз, бар болугъуз, ёлдашлар! Атабыз кёп «тепсилени» токъ этген адам эди. Шогъар гёре де бу мажлисни экинчи бёлюгюн къурулгъан аш тепсиге сизин чакъырып тамамламакъны арив гёребиз! – деди.

Сонг Ш.Исаев Умалатгъа Илмутдин Насрутдиновну аты шагьардагъы орамланы бирисине къоюлгъанын ташдырагъан хас шагьатнама да тапшурду.

Халкъ, жыйын тамам болгъан сонг да, гьазир тозулуп гетип болмай бир гесек заман шо ерде токътады. Гертилей де, халкъны къайратлы асил вакиллерини бириси – Илмутдин Насрутдиновну тамгъа тиркелген сураты булангъы эсделик таш такъта шагьарны уллу янгы авулуну бир орамын нече де арив исбарлап къойду хари. Илмутдин агъавну берекети шо авулгъа ортакъ болур ва ярашар деп де эсиме геле.

 

Автор: Абдулла Залимханов.