Янгылыкълар

Ана тиллени халкъара гюнюне байлавлу бютюн республикада байрам чаралар, охув ожакъларда ачыкъ дарслар, чебер охув йимик жанлы гьаракатлар юрюлюп турду. «Ёлдаш» газетни февраль айны 21-нде чыкъгъан номерини 4-5-нчи бетлери де шо гюнге багъышлангъан эди. Газетни шо эки де бетинде берилген макъалаланы тергевлю кюйде охугъан сонг, мен оьзюмню пикруларымны да язмагъа токъташдым. Мен муаллим касбуну юрт школада 51 йыл юрютгенмен. Шо йылланы узагъында юртлу яшланы математикагъа уьйретсем де, ана тилге бакъгъан сюювюм гьар къачан да биринчи ерде болгъан. Бугюнлерде пенсияда болсам да, ана тилни, къумукъ миллетни масъалаларына гьаман да тергев беремен. «Ёлдашны» оьрде эсгерилген номерин охуйгъанда, Патимат Бекееваны маъналы язылгъан «Миллетни уллу байлыгъы» деген макъаласы магъа айрыча таъсир этди. Ана тилни сакъламакъ, торайып гелеген наслу тилине, миллетине, олай да милли культурасына гьюрметли янашсын учун яшавгъа чыгъармагъа тюшеген агьамиятлы чараланы гьакъында мен де оьз ойларымны аян этмеге сюемен. «Озокъда, пачалыкъны янындан да ана тиллеге тийишли тергев этилмей деп айтмагъа ярайдыр. Гертилей де, школаларда ана тил ва адабият дарсланы сагьатлары кемитилген, ана тил дарсланы абуру тюшген, муаллимлер етишмей, оланы алапалары аз…», – дей Патимат. Тюппе-тюз де айта. Ана тилни айланасында тувулунагъан четим масъалаланы гьа­къында оьзю булан Насрулла Байболатов юрютген лакъырлашывда Кёстек юртдагъы орта школаны сынавлу муаллими Супуяханым Бийболатова да эсгере. Ана тил ва адабият дарслагъа гёрсетилеген сагьатлар кемитилегени гьакъда ичибушуп эсгере: «Тахо-Години атындагъы институт 2013-нчю йылгъы 5-11 класлар учун «Къумукъ тил ва дагъыстан адабиятдан программасында» 5-9 класларда адабият дарслагъа эки сагьат гёрсете. Гьакъыкъатда буса школада бир сагьат бере… Къайсы теманы гечип, къайсын къоймагъа герек?» – дей Супуяханым. Шо саялы билим берив тармакъны, олай да Тахо-Години атындагъы институтну ёлбашчыларына шо кемчилик къачан тайдырылажакъ, – деп сорамагъа сюежек эдим. Физкультура дарслагъа 3 сагьат бериле, ана тилге буса бир сагьат гёрсетиле. Неге? Яшлар булай да оюнлардан магьрюм къалып турамы? Шу масъаланы уьстюнде яхшы ойлашып къарамагъа тюше. Шу ерде оьзю савунда муаллим Бийболат Вагьабов айтгъан сёзлени де эсгерип къоймагъа да сюемен: «Давну вакътисинде ва шондан сонггъу йылларда муаллимлер юртда мадарлы адамлар гьисап этиле эди. Сонг да, юрт тюкенге янгы мал гелсе, биринчилей муаллимлеге бериле эди. Къоллайгъан электрик ток да, ягъарлыкъ да гьава­йын эди. Шолай абуру бар эди бизин муаллимлени», – дегени бугюн йимик эсимде. Оьзюм ишлеп гетген саялы айтаман, бугюнлерде шо авур боюнсагъа егилген муаллимлерден аз алапа алагъанлар нагагь да ёкъ. Шу гьал буса айрокъда яш муаллимлени башгъа ишлеге гёчмеге борчлу эте. Шо себепден школаларда арт вакътилерде муаллимлер етишмейгени де гьис этиле. Озокъда, бу ерде барыбызгъа да ойлашмагъа кёп себеплер бар… Исламутдин КЪУРБАНОВ, загьматны ветераны. Къакъашура юрт.

Мен оьзюмню таныйгъан заманымдан берли «Ёлдаш» газет булан аралыкъ юрютгенмен. Гиччи заманымда атабыз, язывчу Магьаммат Хангишиев о вакъти «Ленин ёлу» газетни гьар номерин оьзю охуйгъандан къайры, бизин де, айрокъда уланъяшланы, газет охувну таъсири булан тарбиялады. Бир номери, башгъа номери гелгинче бизин столдан таймай эди. Гьали, муна йыллар оьтюп, мен де къумукъланы баш газети «Ёлдашдан» бир гюнге де айрылма­гъанман. Шону учун да яш наслугъа насигьат этме сюемен (магъа 83 йыл бола), газет охума уьйренигиз. Сиз чи – миллетни гележегисиз, «Ёлдаш» буса миллетни тюнегюнюн, бугюнюн суратлап, гележегини гьакъында айта. Вёрегиз, ондан айрылмагъыз! Экинчилей, шо газетдеги «Яшланы дюньясы» деген сагьифаны яшлар да, уллулар да бек ушата. Ону мекенлешдирме герек экенни де оьзюгюз яхшы билесиздир. Тек о бек агьамиятлы бет. Бирдагъы мен айтма сюеген зат, о да – «Ёлдашны» ичиндеги бирдагъы бир янгылыкъ къайдада берилеген «Мени гиччи Ватаным» деген бёлюгю. Дёрт бетде айрыча чыгъагъан, айрыча сакълама болагъан шо «Мени гиччи Ватаным» бек тюз ойлашынып этилген проект деп эсиме геле. Охувчуну гьар къумукъ юрт булан таныш эте. Къумукъ юртлар буса – бизин оьктемлигибиз, миллетни ругь байлыгъы. Неге тюгюл, бизин халкъны бары да адат-хасият мердешлери юртлардан гелген, юртларда яшай. О – бек агьамиятлы масъала. Шо масъаланы сиз гётерегенигиз учун баракалла. Ондан къайры да, юрт хозяйство тармакъны мекенли оьсювюн болдурагъан – къумукъ юртлар. Олар республиканы тюз бойларында ерлешген, чачывлукълары, отлавлукълары булан тергевню тарта. Хангиши ХАНГИШИЕВ, ДР-ни ат къазангъан агроному.

2020-нчы йыл 25-нчи мартда – Россияны Игити Закир ДАВУТОВНУ тувгъан гюню. Ол Оьр Къазаныш юртда 1980-нчи йылда Али ва Гьайбат Давутовланы агьлюсюнде тувгъан. Бугюнлерде Закир Давутовгъа 40 йыл тамамланажакъ эди. Ол мычыгъыш дав агьвалатланы ортакъчысы. Закир оьзюню касбу ёлдашларын якълай туруп, игит кюйде жанын къурбан этген. Биз де, эки де школаны охувчулары, муаллимлери, сав юртну халкъы Закир Давутов арабызда ёкъ деп гьисап этмейбиз. Ол даим бизин булан яшай. Эки де школада Игитге байлавлу ахшамлар, ёлугъувлар, экскурсиялар оьтгериле. Шо ёлугъувларда Закирни ата-анасы да ортакъчылыкъ эте. Школаланы охувчулары, муаллимлери, юртну халкъы Закир Давутовну тувгъан гюнюн эсге алабыз. Атасы-анасы булан бирче биз де батыр улан булан оьктем болагъаныбызны айтма сюебиз. Юртгъа гиреген ерде, ёл ягъада Закирге эсделик салынгъан. Закир юртдан чыгъып, гетип барагъанлагъа: «Яхшы ёл!», гирип гелегенлеге: «Хошгелдигиз» деп айтагъанда йимик гёрюне. Мен гьакъ юрекден Закир Давутовгъа шиъру ба­гъышлайман. ТАНГЧОЛПАНГЪА ОШАЙСАН Сени атынг къойгъанбыз биз мактапгъа, Яш наслуну юрегинде яшайсан. Уфукълагъа нюр себелеп гелеген Танг белгиси – Тангчолпангъа ошайсан. Сенден уьлгю ала юртда яш наслу, Элибизни гётересен оьрлеге. Аявсуздан алгъышлайбыз атынгны, Суратынгны илгенбиз биз тёрлеге... Халкъыбызны бир де таймас эсинден Шолай къоччакъ ишинг, Закир, намуслу, Инанабыз асруланы боюнда Сенден уьлгю алажакъгъа яш наслу.

Хапарсыздан гелген къайгъылы хабар юрек тамурланы къысды, ачытдырды. Оьте саламатлыгъы булангъы пагьмулу шаирибиз, Костекли Муса Шихавов арабыздан гетди. Гьар кимге оьмюр оьлчевлю бериле деп айталар. Муса къумукъ поэзияда унутулмас оьз хатын къойду, драматургия ва проза асарлар язды. Яшавда болагъан кемчиликлеге юреги авруй эди, намусну-ягьны азып барагъанына къыйнала эди. 2012-нчи йыл "Ёлдаш"газетде чыкъгъан баянлыгъында ол: "Йырчы Къазакъда айтгъанлай, "заманлар алышынгъанны сюебиз". Алышынмаса кюй ёкъ деген эди. Пагьмулу адамыбыз гетгени къумукъ адабият учун уллу тас этив. Агьлюсюне, дос-къардашына теренден къайгъырышагьаныбызны билдиребиз. Женнет агьлю болсун. Аллагь рагьмат этсин. "Ёлдашны" коллективи.

Мен маълумат къуралларда «Бабаюрт район» деген муниципал къурулувуну башчысыны ишлерин заманлыкъгъа кютюп турагъан Д. Исламов сентябрдеги сайлавлар болгъанча ишин давам этип туражакъ», – деп охугъанда, бек тамаша болдум. Шо районда яшайгъан ва ишлейген къурдашым айтагъан кюйде, Даниял Исламов оьзюню ишин намуслу кютеген адам деп билемен. Бабаюрт район администрацияны жаваплы къуллукъчусу гезикли телефон сёйлевюме булай жавапланды. –Сен бир зат да эшитмегенмисен? – деп сорап да алды. –Гетген жумада районну башчысыны ишлерин заманлыкъгъа кютмеге деп Магьачкъаладан Абидин Къарчыгъаевни йиберме таклиф этилген деген хабар геле. Ону эшитген районну халкъы разисизлигин билдире. «Единая Россия» деген партияны уьюрлеринден таймагъа деп 600 адам арза язгъан. Шолай да, 15 юртдан 13-сюндеги ерли депутатлар ва шо юртланы башчылары да ишлеринден тайма деп арзалар гьазирлеген. Гьал шолай болгъан буса, юртлардан район жыйынгъа сайлангъан 35 депутатдан 6–7 адам къала болгъан. Шону учун да Дагъыстанны Башчысы Даниял Исламовну сентябр айда оьтгерилежек сайлавлар болгъанча ишинде къойгъан. Сёз ёругъуна айтсакъ, Даниял Пашаевич Исламов Бабаюрт районну Адилянгыюртунда тувгъан. Ол Аштархандагъы денгиз балыкъчылыкъ техникумну ва Магьачкъаладагъы ёлбашчылыкъ ва финанс (институт управления и финансов) институтну охуп битген. 2016-нчы йылдан берли, Бабаюрт район муниципал къурулувуну башчысыны 1-нчи заместители болуп ишлеген. 2019-нчу йылны май айындан берли, районну башчысыны ишлерин заманлыкъгъа кютюп тура. Администрацияны къуллукъчусуну сёзлерине гёре, Даниял Исламов аз заманны ичинде халкъны инамлы­гъын къазанма да болгъан. Онда саламатлыкъ булан янаша, оьзденлик ва ишге гьалаллыкъ бар. Шолай адам районгъа бек тарыкъ деп гьисап эте бары да дегенлей халкъ. Гебек КЪОНАКЪБИЕВ .