Абдулгьалим ДАДАШЕВ: «Чакъны гьалы къувун салардай тюгюл»


23 МАРТ – РОССИЯНЫ ГЬАВАНЫ ГЬАЛЛАРЫН ТЕРГЕЙГЕН КЪУЛЛУКЪЧУЛАРЫНЫ ГЮНЮ

 

Сюйсе бавчу болсун, къойчу, ёлавчу болсун дегенлей, алданокъ чакъны гьалын токъташдырагъан къуллукълар береген маълуматын гьисапгъа алып гьаракат этеген тайпалар, олар артында гьёкюнмес. Белгили болгъан кюйде, савлай дюнья оьлчевюнде йимик, Россияда да март айны 23-нчю гюнюнде айлана ягъыбыздагъы чакъны гьалын аянлашдырывгъа байлавлу -Маълумат береген къуллугъуну байрам гюню деп гьисаплана.

Шогъар байлавлу болуп бугюнлерде бизин мухбирибиз «Даггидрометцентрны» начальниги Абдулгьалим ДАДАШЕВ булан ёлугъуп гьазирлеген лакъырлашыв тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне де бериле.

 

– Абдулгьалим Магьамматгьюсейнович, артдагъы йылларда чакъны гьалын алданокъ токъташдырмагъа четим болгъан. Тюзю, шо да, жамиятыбызда йимик, айлана якъдагъы табиатыбызда да къоркъунчлукъланы тувдурмай болмай. Агъулу явунлар, гючлю алатолпанлар, сув алыв булан сюрлюгеген топуракълар эс тапдыра. Къышлар къышлагъа, язлар ошамай десек де, айлана якъдагъы гьаваны исси болагъаны ойлашдырмай болмай. Чакъ шулай гетсе, ахырыбыз не болур?

– Биринчилей, бу ерде сизге ва охувчуларыгъызгъа чакъны гьалы къувун салардай тюгюл деп маслагьат этмеге сюемен. Савлай алам оьлчевюнде айтгъанда, дурус, чакъ иссиге тарта. Тек артдагъы 100 йылны ахтарывларыны гьасили токъташдырагъан кюйде, гьаваны иссилиги орта гьисапда 0,7 градусдан артыкъгъа гётерилмеген.

– Сизин къуллукъ береген маълуматланы гьакъыкъатда, сынав гёрсетеген кюйде, нече проценти дурус болуп чыгъа?

– Ону гьакъыкъатын токъташдырывну болжаллары башгъа-башгъа. Умуми кюйде алгъанда, 60-80 проценти тюз болуп чыгъа. Къысгъа болжаллыкъ маълуматланы 90 проценти дурус бериле.

– Къысгъа болжаллыкъ демек нече гюнге ерли бола?

– Уьч гече, уьч гюнге.

– Яш яшлыгъын, къыш къышлыгъын гёрсетмей къоймай десек де, тек бу йыл Дагъыстанны тюзлюк боюнда яшланы иштагьландырма сама да нагагь да къар ятмады. Языбыз нечик болур, бизин республикабызда арт вакътилерде туризмни оьсдюрювге айрыча тергев бакъдырыла. Ону учун бизин республикабызгъа савлугъун беклешдирме, ял алма гелеген къонакълагъа чакъны гьалы четим этмежекми?

– Дагъыстан – бизин уьлкебизни лап да къыбла региону. Артдагъы 10 йылны гьисапгъа алып айтсам, гертиден де, 20 градуслукъ сувукълар 2012-нчи йылдан сонг дагъы болмагъан. Тюзю, 2015-нчи йылны февраль айы да оьтесиз къарлы болгъан эди. Озокъда, республиканы сувлары, тавлары, агъачлыкълары ва оьзге тюрлю табии байлыкълары туризмни оьсдюрмеге имканлыкълар яратагъаны белгили. Биз язны гёз алгъа гелтирип толу маълумат бермек учун ерлеге барып дегенлей, чет тавларда, тавтюп ва тюзлюк бойларда, Каспийде де хас ахтарывлар юрютмесек бажарылмай. Денгизни сувларыны, тавланы бузларыны алмашынывлары ва имканлыкълары ахтарыла…

– Артдагъы йылларда Каспийни суву тартыла, тавлардагъы бузлар ирий деген пикругъа сизин янашывугъуз нечикдир?

– Озокъда, къарлы тавлар, денгизни суву бизин республикабызны гьар тюрлю бойларында чакъгъа оьзтёрече таъсир эте. Гертиден де, артдагъы йылларда къургъакълыкъны натижасында оьзенлердеги, булакълардагъы сувланы оьлчевлери де къыт болуп бара. Артдагъы 100 йылны ичинде Каспий денгизни суву 29 метр
ичине де гетген, гётерилме де гётерилген… Оьз заманында мен оьр хас билимге Бакю шагьарда ес болдум. Айтмагъа сюегеним, Каспий денгизни «оюнларына» байлавлу билимлер, сынав топлагъанбыз…

– Абдулгьалим Магьаматгьюсейнович, гьалиги заманда айлана якъны аманлыгъын, тазалыгъын, гьавасын заралландырмай пайдаландырмакъ учун оьзге пачалыкъ ва жамият къурумланы янашывуна байлавлу болуп не айтмагъа сюер эдигиз?

– Биз Дагъыстанда халкъ хозяйствону бары да тармакъларыны вакиллери булан байлавлукъда ишлейбиз десем, янгылыш болмас. Шоланы арасында ДР-ни табии байлыкъларыны ва экология, къыставуллу гьалланы алдын алыв министерликлери булан байлавлукъда борчларыбызны сан янлы яшавгъа чыгъармакъ муратда гьаракат этебиз.

– Айлана якъны аманлыгъына зарал гелтирегенлени «гьаракатына» байлавлу не айтмагъа бажарыла?

– Ер юзюнде, савлай аламда бары да байлыкълар, гючлер, имканлыкълар бири-бири булан тыгъыс кюйде байлавлу, сав адамны санлары йимик. Бирисине зиян болса, савлай къаркъарасына билдирегени белгили. Айтмагъа сюегеним, эгер де биз айлана якъны байлыкъларындан пайдаланагъанда, шолагъа вагьши кюйде янашмасакъ, чакъны гьалы да шу кюйде алышынмас эди. Адамлардан кёп зат гьасил бола. Шо кюйде гьаваны иссилигини гётерилегени де, айлана ягъыбызны тазалыгъын къорумай, гьавагъа къалды-къулдуланы яягъаныбыз булан тувра байлавлу…

– Ери гелгенде сорамай да болмайсан, шо саялы да айлана якъдагъы къушлар, оьсюмлюклер, жан-жанывар да заралгъа, уллу тас этивлеге тарый. «Акъ кёлню» къысматы гьакъда не айтмагъа бажарыла?

– Дагъысын айтмагъанда, артдагъы 2-3 йылны ичинде «Акъ кёлню» суву 10 метрлеге тартылгъан. Лап да яманы – шондагъы балыкълар, къушлар заралланагъаны ва ёкъланагъаны. Гьалиги заманда да алда йимик шо сув гьавуз къалды-къулдулар, айрокъда къурулуш чёплер къошулуп заралланып тура. Уьстевюне, гючлю еллени натижасында толкъун уруп йибергенде, тюбюнде, лайында ятгъан агъулу къошумлар да уьстге гётериле. Акъ кёлню къысматы къыйынлы гьалда. Шону ёрукълашдырывгъа байлавлу хас чаралар гёз алгъа тутулгъан буса да, тек олар осал яшавгъа чыгъарыла. Башгъа тюгюл, Каспий денгизни къысматы да тазалыгъына байлавлу, гьали тюгюл, тезден берли теренден ойлашмагъа борчлу эте… Шо кюйде Таргъу тав сюрлюгегени де.

– Дагъыстан – аграр республика. Айтмагъа сюегеним, артдагъы йылларда табии байлыкъларыбызны йимик, бав-бахчаларыбыздагъы оьсюмлюклени тюшюмлери де заралгъа тарый. От тюшювлер, сув алывлар, алатолпанлар заралгъа токътай. Мисал учун айтсакъ, тавларда да, тюзлерде де буз явуп, алатолпанлар гётерилип гете. Шоланы заралындан къутулмакъ учун алданокъ чакъны гьалын токъташдырма болмаймы?

– Алатолпанлар, бурчакъ, буз явунлар, гертиден де, къаравулланмагъан кюйде гелип къала. Шону къайдан ва къачан гелегенин токъташдырмагъа четим. Неге десегиз, алатолпан болсун, буз-бурчакъ явсун – олар оьзтёрече мар алып, толкъуну бир бой булан гетип къала…

– Ерли экономиканы оьсдюрювде гьалиги заманда, уьстде де эсгерилген кюйде, туризмни имканлыкъларын къоллав – агьамиятлы масъала. Чакъны гьалы да шонда гёрмекли ерни тута, тюгюлмю?

– Бизин республикабызны гьар тюрлю бойларында туризмни оьсдюрювге оьзтёрече шартлар барлыгъы, имканлыкълар болдурулагъаны ­англашыла. Шоланы пайдаландырывда, маршрут карталарын къурувда бизин къуллукъну янындан да кёмек бола. Неге десегиз, ерли халкъланы йимик, бизге гелеген къонакъланы да савлугъун, аманлыгъын къорув чакъны гьалы булан тыгъыс кюйде байлавлу.

 

Маълумат:

 

«Даггидрометцентр» Дагъыстанда 1882-нчи йылдан тутуп ишлей. Оьтген совет девюрде мунда ишлейгенлени санаву 360 къуллукъчу эди буса, бугюн 220 адамдан кёп тюгюл. Кёп болсун, аз болсун, гьалиги заманда эсгерилген къуллукъну коллективи къоллавчуланы янындан тувулунагъан талапланы гьисапгъа алып, борчларына жаваплы кюйде янаша демеге ярай. Бугюнлерде Россияны лап да къыбла республикасы саналагъан Дагъыстанны гьар тюрлю бойларында эсгерилген къуллукъну 20 станциясы ва шолай да 27 постлары бар.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля