СПОРТ – ПАРАХАТЛЫКЪНЫ, ТАТЫВЛУКЪНЫ ЭЛЧИСИ

Спорт гьар заманда да халкъланы арасында парахатлыкъны, дослукъну элчиси болуп гелген. Татывлукъ, кёмеклешив, дослукъ гьар спортчуну къанында. Гючлю спортчуланы, айрыча айтгъанда, кочапланы гьакъында язылгъан очерклер гьар кимни де юрегине таъсир эте.

Спортчулар Дагъыстанда гьар заманда да сыйлы ва гьюрметли адамлар гьисапланып гелген. Гьар юртну алсакъ да, олар болгъан. Шо гьакъда бир мисал гелтирмеге сюемен. Мекеги юртда бир гючлю улан болгъан. Инкъылапдан сонггъу йылларда мунда Дагъыстанны еслигин, аманлыгъын якъламакъ муратда кёп халкъ жыйылгъан. Шондан пайдаланып мекегели бир улан 250 кило авурлугъу булангъы ящикни гётерип, агь да этип, топ атагъан савутгъа салып: «Къайда шо Алкълыч?» – деп сорагъан. Арадан чыкъгъан Алкълыч шолай эки ящикни бирче гётерип, топ атагъан савутгъа салгъан дейлер.

Къумукъда, атларын билмесек де, булай уланлар гьар юртда болгъан. Сонг да, гьар юртда жагьил уланлагъа къаркъарасын чыныкъдырмакъ учун бары шартлар яратылып гелген. Аслу гьалда жагьиллер ат чапдырывда, савутланы къолламагъа тындырыкълы уьйрене болгъан.

Бизин Башлы якъда да жагьиллер ягъа­да турмагъан. Оланы бажарывлугъу­ну, къуватыны, игитлигини гьакъында билген елевчю Тимур 1395-нчи йылда 1000 башлылы жагьил уланланы Бухараны ва Самаркандны душманлардан якъламагъа элтмеге тилеген дейлер. Тимурну сёзю ер этилмеген. Оьзю де къайтгъанда берген сёзюнде табылгъан.

Оланы атлары, макътавгъа тийишли ишлери ата-бабаларыбыздан бизге де етишген. Биз билеген етмишинчи йылларда, ондан бираз алда да савлай Дагъыс­тангъа белгили кочапларыбыз агъа-инилер Шагьбан, Гьажибек, Магьаммат, Абакар Шагьбановланы, Багьавутдин Багьавутдиновну, Магьаммат Жалаловну, олардан сонг халчагъа чыкъгъан спортну усталары Рашит Ибрагьимовну, Жалил Жалиловну, Магьамматсайит Къурбановну, Магьамматсайит Рустамовну, Магьамматзапир Агьматовну, Магьамматшапи Гьажиевни, Къазимагьаммат Умалатовну ва оьзгелерини атларын унутмайбыз.

ОЬСЮВЮНЕ КЁП АГЬАМИЯТ БЕРИЛЕ

Гиришив сёзюм булан бизин Къаягент районда да, оьзге къумукъ районларда, юртларда йимик спортну жагьиллер, савлай халкъыбыз учун уллу пайдасын англап, артдагъы йылларда ону оьсювюне кёп агьамият бериле деме сюемен. Районну башчысы оьзю Магьамматэмин Нурутдинович Гьажиев де узакъ йыллар спорт булан машгъул болуп гелген.

Гертиден де, артдагъы 15-20 йылны ичинде район спортну оьсювюнде гёрмекли уьстюнлюклеге етишген деп ташдырып айтмагъа болабыз. Эгер алда республика ярышларына баргъанда бизге оьзге районланы вакиллери тамашалыкъ этип къарай эди буса, гьали олай янашыв унутулгъан. Къаягент районну спортчулары Россия, Европа оьлчевдеги ва дюнья ярышларында кёп уллу уьстюнлюклеге етишген.

Буссагьатгъы вакътиде районну бары да юртларында спортзаллар бар, спорт­ школалар ачылгъан, халчалар сатылып алынгъан, юзлер булангъы уланъяшлар тутушуп ябушувну сырларына уьйрене. Натижада, уьстюнлюклер де гелмеге башлады.

Биринчи уьстюнлюклер тренерлер Абакар Шагьбановну ва Магьаммат Магьамматовну атлары булан байлавлу. 2006-нчы йыл Нижневартовск шагьарда оьтгерилген Россия ярышларында Нариман Исрапилов 1-нчи ерни, Къазбек Шамсутдинов 3-нчю ерни къазангъан. Шондан башлап, районну лап уллу юртларындан саналагъан Къаягент юртда тутушуп ябушувну школасыны уьстюнлюклери билинмеге башланды. 1998-нчи йылда ачылгъан спорт школагъа сонг спортну устасы Жалил Жалиловну аты берилди. Бугюн Къаягентдеги яшланы спорт школасы савлай республикагъа белгили. Школа тутушуп ябушувну 22 устасын, спортну 1 халкъара устасын ва 1 ат къазангъан устасын гьазирлеген. Оланы арасында лап башлап Россияны уьч керен чемпиону, Европаны, Бютюндюнья универсиадасыны чемпиону, дюньяда 3-нчю ер къазангъан, кёбюсю халкъара ярышланы утгъан Нариман Исрапиловну атын айрыча айтмагъа тюше. Ону табанларын басып Россияны, Европаны чемпиону, нечесе халкъара ярышларында уьст болгъан Ильяс Бекболатов геле. Буланы артында Россияда экинчи ва уьчюнчю болгъан кочаплар Шихсайит Жалилов ва Арслан Арсланов токътагъан. Белгили кочапларындан яшёрюмлер де уьлгю ала, сынав топлай. Сайпулла Алиболатов Европада экинчи ерни къазанмагъа бажаргъан, Магьамматмурат Дадаев, Бийсолтан Арсланов ва оьзгелери респуб­лика, Темиркъазыкъ-Кавказ федерал округну ярышларында даим уьстюнлюкге ла­йыкълы болалар.

Къаягентли яшланы ва оланы тренерлерини уьстюнлюклери районну оьзге юртларындагъы яшланы, оланы тренерлерин де янгы уьстюнлюклеге ругьландыра. Шолай, оьтемишли Камал Абдужамалов 2016-нчы йыл оьрюм яшланы арасында Тбилисиде оьтгерилген дюнья ярышларында экинчи болду. Бажарывлу кочап­лар Янгыкъаягентде, Янгывикъриде де баргъан сайын арагъа кёп чыгъа.

ЯБУШУВНУ ГЮНТУВУШ КЪАЙДАЛАРЫ БУЛАН МАШГЪУЛ БОЛАГЪАНЛАНЫ СЫДЫРАЛАРЫ АРТА

Арт вакътилерде ябушувну гюнтувуш къайдалары булан машгъул болагъанланы сыдыралары да арта ва беклеше. Гьюсемегентдеги (тренер Элберт Къазанатов) школаны уьстюнлюклери айрыча белгили. Мунда дюньяны чемпионлары эки бар – Зайналабит Магьамматов ва Али Магьамматов. Ноябр айны баш гюнлеринде Къазан шагьарда юрюлген дюнья ярышларында Али Магьамматов дюньяны чемпиону деген атны бешинчи гезик къазанды. Янгыкъаягентли тренер А.Апаев уьйретген спортчу яшлар да Россияда бир нече гезиклер биринчи ерлер къазангъан. Башлыгентде шолай уьстюнлюклеге ерли тренер Элбрус Элдерханов да етишген. Ону эки спортчусу –Къазбек Агъаев, Амир Амирарсланов яшёрюмлени арасында дюньяда биринчилик къазанмагъа бажаргъан.

Районну спортчуларыны уьстюнлюк­лери гьакъда айта туруп, спортну бокс журасында етишилген уьстюнлюклер гьакъда да айтмай болмайсан. Спортну бу журасы Первомайски юртда яхшы салынгъан. Ерли къызъяш Сайида Гьамитова оьрюм яшлардан къурулгъан Россияны жыйым командасына гире. Ол яшёрюмлени ва оьрюм яшланы арасында Европада биринчи ерлеге ес болгъан. Янгыкъаягентли яш тренер Рустам Мус­тапаевни яш боксёрларыны уьстюнлюк­лери де белгили. Олар охувчу яшланы арасында оьтгерилеген республика ва Бютюнроссия ярышларында даим ортакъчылыкъ этелер ва уьст болалар.

Спортну авур атлетика журасы да районда генг кюйде белгили. Первомайскидеги (тренер Къурбан Къурбанов), Башлыгентдеги (тренер Телей Телеев) спортчуланы натижалары айрыча белгили. Олар Дагъыстанда юрюлеген ярышланы жагьлы ортакъчылары, оьр натижалары, уьстюнлюклери булан бизин даим къувандыра.

Райондан тышда яшайгъан спортчуланы гьаракаты да гёрмекли 

Къаягент районлу спортчулар «гиччи ватанындан» ариде де уллу уьстюнлюклеге етишген ва етише. Москвада яшайгъан башлыгентли агъа-ини Шамил, Арсен ва Артур Магьамматовлар – спортну каратэ журасында Москваны, Россияны, Японияны, Евразияны, Европаны, дюньяны да чемпионлары болгъан.

Ханты-Мансийск шагьарда яшайгъан оьтемишли спортчулар, Россияны бир нече керен чемпиону Бекмирза Абдуллабековну, оьрюм яшланы арасында самбодан Европаны эки чемпионун гьазирлеген тренер Магьамматшапи Гьажиевни атлары да яхшы белгили. Олар да гьюрметге лайыкълы адамлар.

Сургут шагьарда яшайгъан башлыгентли Осман Телеев спортну кикбоксинг журасында Россияны эки керен чемпиону болмагъа бажаргъан. Ону спорт савгъатларыны арасында Европаны ва дюнья кубогуну уьч гюмюш медалы да бар.

Башлыгентли Айдемир Шагьбанов «Мекеги» деген клубда (тренер М.М.Жамаладинов) спортну тхеквондо журасы булан машгъул болуп, Россияны эки керен чемпиону болгъан. Шондан къайры, оьрюм яшланы арасында уьч керен европа ярышларын утгъан.

Артдагъы йылларда районда спортну ябушув, тутушув, бокс ва оьзге тартышыв жураларындан къайры, енгил атлетика, футбол жураларын оьсдюрювге де генг ёл бериле. Районлу спортчулар артдагъы йылларда етишген уьстюнлюклерде, спортну материал базасын беклешдиривде, генглешдиривде районну алдагъы башчылары Мурат Шихсайитовну, Илмутдин Гьамзаевни аслам пайы бар. Районну бугюнгю ёлбашчысы Магьаммат­эмин Гьажиев оланы спортну оьсювюне бакъдырылгъан яхшы, пайдалы ишлерин уьстюнлю кюйде давам эте.

Спортну оьсдюрювню масъалалары генгешлерде, оьзге жыйынларда арагъа салынып ойлашылып къалмай, материал базасын беклешдиривде мекенли ишлер юрюле. Артдагъы 3-4 йылны ичинде Гьюсемегентде, Янгывикъриде спортзаллар къурулгъан. Алхожагентде, Къаягентде юрт жамаатны гючю булан янгы спортзалланы биналары тигилмеге башлагъан. Шондан къайры, Магьамматэмин Гьажиевни гьаракаты булан Каспий денгизни боюнда федерал программагъа уллу спорт объектни къурулушун къошмагъа къаст этиле. Ону къурулушу булан райондан тюгюл, савлай республиканы спортчуларына да ял алмагъа, савлугъун беклешдирмеге онгайлы шартлар яратылажакъ.

СУРАТДА: (солдан онггъа) «Къаягент район» деген муниципал районну башчысы М. Гьажиев, тутушуп ябушувдан Европаны

чемпионлары Ильяс Бекболатов, Нариман Исрапилов ва «Къаягент юрт совети» деген муниципал къурулувуну башчысы Анвар Гьюсейнов.