– Дав башлангъан гюн къаравулда савутсузман. Артгъа таягъанланы арасындагъы бир танышым: «Бары да артгъа тая, сен де юрю бизин булан», – дей.
– Таймагъа кююм ёкъ. Орнума адам гелмеген, – деп жаваплана огъар Мамат Тулуков. Шонча да оьзюне тапшурулгъан гьар къайсы борчгъа жаваплы янашагъан ва тындырыкълы кютеген адам эди Мамат Алисович. Бу гезик де ол, командир гелип билдирмей туруп, еринден де хозгъалмагъан.
– Бизин башлапгъы къатты къаршылыгъыбыз Киевде башланды. Онда мен коммунист партиягъа членликге кандидат гьисапда къабул этилгенмен, – дей Мамат Тулуков.
«Партиягъа неге тюшесен?» – деген соравгъа Мамат Алисович:
«Бизде, Кавказда, намусу бар адам бир-биревге къыйынлы гюн табылмакъны сыйлы борч гьисап эте. Партиягъа ва Совет гьукуматгъа инг къыйынлы гюнлерде гьалал къуллукъ этмекни тюз де, оьзюме борч да гёремен», – деген.
Мамат Алисович Украинаны, Белоруссияны азат этивде актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Польшада яраланып, медсанбатгъа, сонг Москвагъа, ондан да Еревангъа 1460-нчы эвакогоспитальгъа бакъдырыла. Мунда огъар башына операция этип, топ яркъычланы чыгъаралар. Шо заман чыгъарып болмай къалгъан, партия билетин телеме-тешик этип, тёшюне гирген яркъычланы буса Мамат Алисович оьзюню тёшюнде оьзю гечингенче юрютдю.
– Мамат Алисович, дав агьвалатланы къайсылары эсигизде яхшы сакълангъан? – деп сорагъан эдим.
– 1943-нчю йыл Украинада Чушка деген ярыматавну алмакъ учун бизин полк тындырыкълы гьазирлик гёрдю. Бийик, мазаллы уланланы сайлап, амфибиялагъа да минип, оьзюбюз булан бир санитарка да алып, гече сувгъа тюшдюк. Мен биринчи амфибияны алдында станковый «Максим» пулемётну гьап-гьазир де этип токътагъанман. Тангны алдында амфибияланы моторларын да сёндюрюп, ярыматавгъа ювукъ болабыз. Бизин гёрген немислер, къувун гётерип, атышмагъа башласа да, хапарсыздан гелген бизин отрядгъа къоркъгъанлыкъны гючюнден къурумлу къаршылыкъ къуруп болмай, башын-аягъын танымай, кёп техника, дав хырс, 150-ге ювукъ оьлген ва яралангъан ёлдашларын да къоюп, фашистлер къачып тайды, – дей эди Мамат Алисович.
Шо ябушувларда гёрсетген къоччакълыгъы саялы М.А.Тулуков «Къоччакълыгъы учун» деген медаль булан савгъатлангъан. Бирдагъы гезик, Брест учун къызгъын давлар юрюлеген вакъти. Маматны ротасы оборона учун машин ёлну игъына гирип токътай. Булагъа багъып совет асгерни опурагъын гийген бир нече рота геле. Машин ёлну платформасына ете-етмей, олар эки якъгъа айрылып, юрюп башлай.
– Ёлдаш командир, шолар бизин асгерлер тюгюл. Олар совет асгерлени опурагъын гийген фашистлер, бизин къуршамагъа геле, – дей Мамат ротаны командирине.
– Олар немислер тюгюл, – дей ротаны командири Тапчиев.
– Олар совет асгерлер буса, экиге неге бёлюне? Мен дагъы чыдап болмайман, ёлдаш командир, – деп, Мамат пулемётну гашеткасына баса. Эки де якъдан атышыв башлана.
Шо ябушувлар уьстюнлю битген сонг, командир:
– Савбол, сени сакълыгъынг болмагъан буса, биз ябушувну чу нечик де утдура эдик, кёплер къолгъа гетмек де бар эди, – деп, Маматгъа оьзюню разилигин билдирген. Шо ябушувларда гёрсетген игитлиги саялы Мамат Алисович «Уллу Ватан давну экинчи даражалы» ордени булан савгъатлана.
Маматны дав архивинде эки орден, кёп медаллар ва баракалла кагъызлар гьали буссагьат да сакълана.
Давдан къайтгъан сонг кёп йылланы узагъында М.А.Тулуков физкультурадан дарслар береген муаллим болуп ишледи. Ол кёп жыйнакъ, къатты низамы булангъы, ишине намуслу янашагъан адам эди. Огъар тапшурулгъан гьар къайсы иш де – иш борчлары, жамият тапшурув яда биревню тилевю – шо заманында ва тындырыкълы кюйде кютюле эди. Мамат Алисович хыйлы йыллар школаны партия къурумуна ёлбашчылыкъ этди. Школаны охувчуларын, юртну ва районну халкъын патриот ругьда тарбиялав ишде актив кюйде ортакъчылыгъын да болдура эди.
Абас Мамаев.
Мычыгъыш Республика, Борагъан.
Суратда: М.Тулуков.
