Сталинград учунгъу ябушувлар 200 сутканы узагъында юрюлген. 1942-нчи йылны яйында гитлерчилер Москваны Бакюню набындан, Къобанны ашлыгъындан къыркъма сююп, Донну ва Кавказны алмакъ учунгъу ябушувун башлагъан. Душман Сталинградны алса, Совет Союзну Иран булангъы аралыгъы уьзюлежек, Тюркия Совет Союзгъа къаршы дав башлама борчлу болажакъ, уьлкени центрына, Къыбла Азиягъа, Ювукъ Гюнтувушгъа ёл ачылажакъ деп ойлашгъан.
1942-нчи йыл 17-нчи июльда Волга ва Дон бойда уллу ва къанлы ябушувлар башлана. Къаршы тургъан эки де якъдан кёп санавдагъы адам, минглер булан самолётлар, танклар, он минглер булан артиллерия топлар къаршылыгъын башлагъан. Бизин солдатлагъа: «Артгъа абат да алма», – деген буйрукъ берилген. Олар да къанын-жанын аямай ябушувлагъа къуршалгъанлар.
Октябр айны орталарында адам бир де гёрмеген айрокъда гючлю ябушувлар башлангъан. Топуракъ яллама, Волга яллама башлай. Сталинградны оьзюнде гьар метр топуракъ, гьар уьй учун ябушувлар юрюле. Ноябр айны 20-сына душманны къаршылыгъы осаллашма башлай. Асгербашчылар К.Рокоссовскийни ва Н.Ватутинни асгерлери душманны 330 минг адамы булангъы армиясын къуршавгъа ала. Гитлерчилер оьзлер тюшген къуршавдан чыкъмакъ учун кёп къаст этген сонг, совет асгерлени гьужуму башлангъан. 1943-нчю йыл, 2-нчи февральда душман къолгъа гелме башлагъан.
Сталинград учунгъу ябушувларда 560-дан да артыкъ дагъыстанлы ортакъчылыкъ этген. Биз 920 немис солдатны ва офицерни оьлтюрген Ханпаша Нурадиловну къоччакълыгъы булан оьктем болабыз. Сталинград бойда дагъыстанлы Магьамматзагьир Баймурзаев къоччакъ кюйде ябушуп оьлген сонг Ленинни ордени булан савгъатлангъан. Август айда ону ёлбашчылыгъы булан солдатланы бир группасы немислени мотопехотасы булан тенгсиз ябушувгъа къуршалгъан. Лейтенант Баймурзаев яралангъан кююнде ябушувгъа ёлбашчылыкъ этип тургъан. Бизин отрядны адамлары барысы да къырылгъан, амма шагьаргъа немислени гирме къоймагъанлар. Сталинград фронтну чинк де къыйын еринде, трактор заводуну янында, артиллерист Къошманбет Кидирниязов ябушгъан. Шолай ябушувланы биринде автоматчы Араз Алиев 20-дан да артыкъ фашистни къыргъан.
Душман булан бизин якълы къатынлар да ябушгъан. Мисал учун, Вера Ханукаева В.Чуйковну армиясыны сыдыраларында, Умукюсюм Зайналбекова Дагъыстанда къурулгъан 91-нчи Мелитополь дивизияны сыдыраларында ябушгъан. Оланы къоччакълыгъы кёп санавдагъы орденлер ва медаллар булан белгиленген.
1942-нчи йылны гюзюнде немис-фашист асгерлер Сталинградны алмакъ учун къызгъын ябушувлар юрютгенде ва Кавказгъа чабагъанда Дагъыстанда Ватан давну Игити, Берлинге етишген Къара Къараевни ёлбашчылыгъы булан гёнгюллю кюйде къуршалгъанланы атлы эскадрону къурулгъан.
Оруслар, украинлилер, гюржюлер, азербайжанлар, уьзбеклер, татарлар, осетинлер, къабартылар, мычыгъышлар ва башгъа бизин уьлкени къардаш миллет халкълары булан бирликде дагъыстанлылар душманны къылыкъсыз муратларыны алдын алып, оьзлени къоччакъ ишлерин Ватан давну тарихинде къойгъанлар.
Кёп халкъыбыз къырылса да, Волга бойдагъы уьстюнлюк Къызыл Армиягъа чапгъын этмек учун сонгунда экинчи дюнья давунда Германиядан уьст гелмек учун биринчилей имканлыкълар яратгъан. Дав йылларда Сталинград учун болгъан уллу ябушувланы кёп уллу маънасы болгъан. Душманны къолундан сиптечилик алынгъан ва ону уллу планлары бузулгъан. Сталинград ябушувлардан сонг, Италияны, Румынияны, Венгрияны фашист пачалыкълары гючлю алышынывлагъа тарыгъан. Германияны олагъа этеген таъсири осаллашма, оланы арасында эришивлю масъалалар тувма башлагъан.
Къызыл Армия стратегия сиптечиликни шо ябушувдан сонг оьзюню къолуна алгъан. Шо уллу ябушувдан сонг дюнья махлукъ фашизмден уьстюн гелмеклик узакъгъа бармажакъгъа мекенли тюшюнген. Сав дюнья совет ябушувчуланы къоччакълыгъына, къаттылыгъына, тылны халкъыны къоччакълыгъына мюкюр болгъанлар.
Россия Федерацияны Президенти В.Путин шо гьакъда Сталинград учунгъу ябушувланы гюнюне багъышлангъан Волгоградда болгъан ёлугъувда булай айтгъан: «О шагьар орус халкъны тюп болмайгъан макътавлугъу гьисапда даимге эсде къалажакъ. Биз оьзюбюзню тарихибизге абурлу янашгъан, Ватаныбызны, тилибизни ва культурабызны сюйген чакъы, Россия даим уьстюн болажакъ».
Заман гетген сайын, Уллу Ватан дав гюн сайын артда къала. Гюн сайын бизин ветеранлар аз бола. Амма юрек бирлик даим де яшай. Бугюнгю шо давгъа байлавлу этилеген политика савдюгерчиликлени артгъа сала.
Оьсюп гелеген наслугъа уллу уьстюнлюклеге нечик къыйынлыкъда етишме болагъанлыкъны яшёрюмлеге етишдирме борч лубуз. Яшёрюмлер оьзлени аталары, аталарыны аталары шо къагьрулу ябушувларда гёрсетген къоччакълыкъны, дюнья халкъланы фашизмни къоркъунчлугъундан къутгъаргъанны эсде сакъласын. Бизин Ватаныбызны тарихи патриотлукъну ва къоччакълыкъны дарсларын берип тура.
А. Гьамзаев.
