«Девюр-девюр питне девюр заманда…»



– Россияны ва гюнбатыш уьлкелени арасындагъы къаршылыкълагъа не себеп болду деп эсигизге геле?

 

– Гетген асруну 80-нчи йылларында Россияны гюнбатыш уьлкелер булан аралыгъы ёрукълашма башлады. США ва башгъа гюнбатыш пачалыкълар Югославияны, Иракъны, Ливияны бомбагъа тутгъанда да Россия къатты кюйде къаршылыкъ билдирмеди. Россия демократияны ёлуна тюшгенде, США-ны зурнайына тынг­лап, олар айтгъан-айтгъанны этип туражакъ деп эсине гелген буса ярай эди. Россия США-гъа ва ону якъчыларына ювукъ болма къараса да, олар оьзлер алдан берли тутгъан муратларын алышдырмады. Неге тюгюл де, социалист лагерни ва Россияны тозмакъ учун оланы къурулгъан ва харж булан таъмин этилеген планы бар. Шо планланы аслусу – НАТО-ну болгъан чакъы Россияны дазуларына ювукъ этмек. Грузияда болгъан пачалыкъ алышынывланы, Украинада болгъан агьвалатланы США ва ону якъчылары онгаргъаны ачыкъ болду. Бизин уьлкени ёлбашчы къурумлары гюнбатыш уьлкелер оьзлер берген сёзню унутагъанны англап, къатты чаралар гёрме башлады. Украинада болгъан агьвалатлар, оруслар да айтгъанлай, ахырынчы тамычы болуп токътады. Булай шартларда Россиягъа оьзюню политикасын ва территория бирлигин якълама тюшдю. Къырымны гьакъында айтсакъ, онда яшайгъанланы оьзлени къысматын оьзлер чечмеге неге ихтияры ёкъ? Косово айрылма сюйгенде, США ва башгъа пачалыкълар ону якъладылар. Къырым айрылма сюйгенде, Косовону якъла­гъанлар олай ярамай деп къувун салма башладылар.

 

– Къырымны онгачалы­гъыны гьакъында. Гиччи ярым атав учун шолай къаршылыкълагъа барма тарыкъмы эди?

 

– Къырым бир нече юз йыллар Россияны топурагъы болуп тургъанны унутма тюшмей. Гьалиги вакътиде Къырым геополитика масъалалар оьрчюген ер болду. Россияны къыбла ягъындагъы ону денгизлер, океан булан байлайгъан территория стратегия пункту гьисаплана. Украина Россиядан айрылгъан сонг да Россия булан дос аралыкълар юрютюп тургъан буса, Къырымны Украинагъа къойма да ярай эди. Амма хоншу республикагъа фашистлени ёлуна тюшген гьакимлик гелген сонг, бизин Къырымны олагъа къоймакъ тюз болма­гъандыр. Негер тарыкъ бизге Къырым? Оьзю саялы гюнбатыш пачалыкълар булан къаршылыкъгъа барма ону неси бар деп айтагъанлар да бар. Къырымны Россия алмагъан буса, онда гьали Украинаны къыбла-гюнчыгъыш янында болуп турагъан гьалдан бетер гьаллар болажагъына шеклик ёкъ. Шо саялы Къырымны Россиягъа къошулгъанын мен якълайман. Къырымны Россиягъа къошмай къойгъан бусакъ, гьалиги гьал бирден-бир бузукъ болажакъ эди деп эсиме геле. Украинада болгъан агьвалатланы натижасында гьакимликге онда янгы терс гючлер гелди.  Бугюн Донецк, Луганск областларда (гьали олагъа халкъ республикалар деп де айтыла), болуп турагъан дав агьвалатларда Украинаны якъчылары къолгъа алгъан оьрде эсгерилген областланы ополченецлерин жазалайгъан кюйге къарагъанда, онда болуп турагъан агьвалатланы гьа­къында газетлерде охугъанда, олар немис фашистлерден бетер деп ойлайсан.

– США, гюнбатыш пачалыкълар Россиягъа салгъан санкциялар бизин экономикагъа нечик таъсир этер деп ойлайсыз? Биревлер къы­йын болажакъ, «белбавланы къысма» тюшежек деп айта. Башгъалар яхшы болажакъ, оьзюбюз мал чыгъарма, оьзю­бюз-оьзюбюзню таъмин этме уьйренежекбиз деп айта.

 

– Къыйын масъала. Россияны экономикасыны 50–70 проценти тыш уьлкелеге харлы буса, нечакъы къычырыкъ сёзлер айтсакъ да, бизге енгил болмас. Биз болма герек затны этежекбиз деп гьисаплама сюебиз. Амма тынч болмажагъы чы белгили. Тыш пачалыкълардан, айрокъда гюнбатыш пачалыкълардан гелеген малгъа уьйренип, гьали шо малланы  чыгъармакъ учун промышленностну янгыдан къурма тынч масъала тюгюлю англашыла. Сюйсек де, сюймесек де, бизин халкъ социализмни девюрюнде айтгъан-айтгъанны этип уьйренген. Янгы шартлагъа адамлар  уьйренип битмеген. Уьлкеде алышынывлар болгъан сонг биз напны, газны сатып, чыгъарылагъан малны  тыш пачалыкълардан гелтирип уьйренгенбиз. Биз мал чыгъарып уьйренгинче, нечакъы заман гетежек? Чыгъарма къарайгъан, къаст этегенлени де ругьдан тюшюребиз. Мисал учун, фермер хозяйстволар, гиччи предприятиелер айынсын учун олагъа не енгилликлер гёрсетиле? Налог салып, башгъа тюрлю тергевлер булан оланы ябылма, кётюр болма борчлу этебиз. Производство янгыртылсын, тюрленсин учун мал чыгъарагъанланы иштагьландырма, муштарлы этме герек тюгюлмю? Газ печлени де сатып алабыз. Нете, оланы оьзюбюз чыгъарып болмайбызмы? Тыш пачалыкълагъа сатылагъан напгъа, газгъа таянып, мал чыгъарыв оьзюбюзню башыбызгъа тюшгенде, озокъда, тынч болмас.

Гьали малланы багьалары артагъаны да санкцияланы натижасы деп ойлайман. Бизин уьлке базар аралыкълагъа гёчген сонг,  бары да сатыв-алыв халкъара оьлчевде юрюле. Олай болгъан сонг, бизде малланы багьалары артагъангъа тамаша болма тюшмей. Уьлкедеги гьалны арив гёрсетме сюеген гьакимлик къурумлар да гьалиги яшавдагъы къыйынлы гьалны яшырма болмайлар. Ашамлыкъ маллар россиялыланы  загьмат гьагъыны кёп янын, 60 процентге ювугъун тута. Тыш пачалыкъларда шо санав 20–25 процентге тенг.

 

– Россияны ва гюнбатыш пачалыкъланы арасында гьали юрюлеген «сувукъ дав» узатылармы яда къысгъа болжалда тамамланармы?

 

– Узакъланмас деп эсиме геле. Гюнбатыш уьлкелени гьакъыллы адамлары Европа Россиясыз яшав сюрме болмажагъын англай. Онда мал чыгъарып Россиягъа сатагъанлар, Россия булангъы дыгъарлары бузулгъан саялы къувун гётерелер. Аралыкълагъа сувукълукъ тюшеген заманлар бола, тек олай гьал узакъгъа бармай. Уьлкелени башчылары алышына, олар булан бирче пачалыкъланы политикасы да алышына. Бу гьалиги къаршылыкълар да  узакъланмас деп эсиме геле.

 

– Бир-бир бизин ватандашлар, мисал учун, Андрей Макаревич Украина булангъы къаршылыкъда бизин уьлкени яманлайлар. Шо дурусму?

 

– Пачалыкъны политикасына къаршылар гьар уьлкеде де бола. Оьзлени пикрусун  аян этмейгенлер де бардыр. Бизин уьлкени атындан сёйлейген уьлкени Президенти бар. Шо айтгъан, аян этген пикруну якълама биз борчлубуз.  Политиклеге четимлик этмеге тарыкъ тюгюл. Уьлкени пайдасын ойлап, оьзюню пикрусун айтмай къойма герек гезиклер де бола. Россияны ватандашларына, уьлкедеги бу къыйынлы вакътиде кёп къарсалавлу чакъырывлар этмей, оьзлени бир низамда сакълап турма тюшедир.

 

– Донецк, Луганск областларда болгъан сайлавлагъа нечик къыймат бересиз?

 

– Сайлавлар аслу гьалда давсузлукъну, парахатлыкъны вакътисинде юрюлсе яхшы бола. Бугюнгю гьаллар  олагъа сайлавланы оьтгермекни талап этгендир. Шо областланы ватандашлары шолай арив гёрген, заман шолай талап этген. Бир, эки адам тюгюл, савлай областланы халкъы сайлавланы оьтгерме сюйген буса, огъар кимни къаршылыгъы болсун? Украинада яшама сюймейбиз дейген халкъны гючден шо уьлкеде  яшатма кимни ихтияры бар? Шо областларда яшайгъанлар Украинаны янгы гьакимлиги булан яшама сюймей буса, оланы гючден яшатма тарыкъмы? Гючден салгъан гёзню нюрю болмай.

 

– Гюнбатыш пачалыкълар билдиреген къаршылыкъланы натижалары гьали белгили бола тура. Евро, доллар акъчаланы багьасы гётериле, долларны багьасы 40 манатдан  озуп тура. Яда манат учуз болагъаныны башгъа себеп­лери бармы?

 

– Манат учуз болажагъы бу агьвалатлар башлангъандокъ да белгили эди. Санкциялар, озокъда, манатны учуз болгъаныны себеби гьисаплана. Манат тёбен тюшгени бизге малны сан янын тергеме  имканлыкъ чы бере.

Бизин уьлке нап, газ чыгъарып, шондан пайдаланып геле. Алда оьзюню маъданын сатып яшайгъан уьлке  Чили гьисап­лана эди. Гьали Бирлешген Арап Эмиратлар гьисаплана. Оланы яшаву да оьзлерде чыгъарылагъан напдан гьасил бола. Россиягъа производствосун алышдырма герек. Налог жыйывну, башгъа жыйывланы ёрукълашдырма герек бола.

Бир арап шайых айтгъан дей: «Я Аллагь, Сен  магъа напны орнунда сув бергин», – деп. Неге десе, напны сатып, бир иш де ишлемей, халкъ янта­йып бай бола. Сув болса, ондан пайдаланма герек, хайыр этмек учун чалышма, оьсюмлюклер оьсдюрме герек бола. Биз де, Арап Эмиратлар да оьзюбюз къазанмагъан ашны ашайбыз. Гьар не заманда да оьзюню къыйыны булан къазангъан аш татывлу бола.

Оьсюп гелеген наслугъа къыйналып яшамакъны уьлгюсюн гёрсетип болмайбыз. Мен оьрде эсгерген кюйде, производствону алышдырма герек, шо алышынывланы яшёрюмлеге англатма герек. Неге тюгюл де, яшёрюмлер бизге, уллулагъа къарап, ишлемей яшама сюе, оьз къыйыны булан яшама къаст этмей. Олагъа биз пайдалы мисал берип де болмайбыз. Неге тюгюл, оьзюбюз де къыйналмай яшама сюебиз.

 

– Арт вакътилерде Россияны Президенти В.В.Путинни абуру гётерилегенни неден гёресиз?

 

– Россияны башчысы гючлю, абурлу адам болгъанны гюнбатыш уьлкелер де сюймейлер. Россияны гючлю башчысы болгъаны олагъа тарыкъ тюгюл. Къайта, олагъа осал, оьзлер айтгъанны этеген лидер тарыкъ.  Шо саялы оланы янындан бары да атылагъан окълар В.В.Путинге бакъдырыла. Россияны ватандашларыны кёплери В.В.Путин тутгъан ёлну якълай. Халкъны алдатма къыйын. Уьлкени башчыларын халкъ сан этмейген, мысгъыллайгъан гезиклер де кёп болгъан. Муна гьалиги Президентни халкъны кёп пайы якълай. О буса бизин Президент  оьр гьакимлик къурумларда яхшы сынав топлагъанны ва гюнбатыш пачалыкълар булан къатты кюйде сёйлеп болагъанын исбатлай.

 

А. ГЬАМЗАЕВ.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля