Камил Алиев – «Ёлдаш» газетни баш редактору:

              – Дагъыстанны Башчысы Рамазан Абдулатипов оьзюню Чакъырыв кагъызында гетген замангъа байлавлу болуп етишилген натижаланы гёзден гечире туруп, гележек учун агьамиятлы борчланы белгилейгени ачыкъдан гьис этиле. Яшырмагъа тарыкъ болмай, гьали болгъунча Дагъыстан гечигип оьсеген республика болгъан. Янгы йылны алдында Россияны Гьукуматыны Председатели Дмитрий  Медведев шону гьисапгъа алып, «Дагъыстанны экономикасы артда къалмай, алда барагъан кюйде оьсювюню   гьакъында» деген документге къол салгъан. Шо документде, озокъда, оьсювню ёллары да гёрсетилине.
    Белгили болгъан кююнде, уьлкебизни оьзге регионлары булан тенглешдиргенде, совет девюрде де Дагъыстан социал-экономика оьсювюнде артда къалагъан республика гьисапда белгили эди. Демек, гёз алгъа тутулгъан муратны толу кюйде яшавгъа чыгъарывда гьалиги заманда бары да гючлени къуршама чакъырыв этиле. Сиз де билеген кюйде, Н. Хрущёвну девюрюнде «Американы артындан етишмек ва алдына чыкъмакъ!» деген чакъырыв салынса да, тюзю, шо яшавгъа чыгъарылмай къалды. Белгили гьаракатны якъчылары Южная Корея, Япония ва оьзге пачалыкълар буса  шо масъаланы чечме де чечди. Тек бугюнге ерли бизин республикабызда экономиканы ва яшавну оьсювю гьис этилмей. О саялы да гьали ерли экономиканы ва яшавубузну оьсювю алда барагъан кюйде агьамиятлы милли борч болуп токътай. Бугюн мен сизден ДР-ни Башчысы Дагъыстанны Халкъ Жыйынына йиберген Чакъырыв кагъызына байлавлу оьз пикруларыгъызны, ойларыгъызны ачыкъдан-ачыкъ аян этмекни къаравуллайман.
   
          Расул Кадиев – ДГУ-ну профессору, экономика илмуланы доктору:

    – Дагъыстанны Башчысы оьзюню Чакъы­рыв кагъызында кёп тюрлю агьамиятлы масъалаланы гётерди демеге ярай. Тек  экономиканы оьсювю оьзгелерден артда къалмай, алда барагъан кюйдеги масъаласы шонда айрыча ерни тутагъаны да ачыкъ болуп гёрюне. Белгили болгъан кююнде, Дагъыстан Россияда аграр респуб­лика гьисапда танывлу. Неге тюгюл, юрт ерлерде дагъыстанлыланы 60 процентге ювугъу яшай. Рамазан Абдулатипов оьзюню Чакъырыв кагъызында республикабызны гёчювюл гьайванчылыкъда башалман кюйде амалгъа гелген юртларында яшайгъан адамланы иришхат этип тургъаныкъ таман дейген пикрусу тамаша тие. Озокъда, дагъыс­танлыланы барысына да бир тайпалагъа ян тартмай, бирни йимик кёмек, гьайлы янашыв герек экени англашыла. Топуракъланы асувлу къолламакъ учун ерли халкъланы пикрусун билип иш гёрмек пайдалы болур эди. Эгер де шо масъала ерли халкъланы ихтиярларын къыйыкъсыта буса, о зараллы ва къоркъунчлу болажагъы гьакъда да унутма тюшмейдир. Шону гьисапгъа алып, алда да Дагъыстанда тюрлю къарарлар, законлар чыкъды, тапшурувлар берилди. Тек гьалиге ерли масъала чечилмеген. Неге чечилмей? Неге тюгюл, оланы есилери бар. Тюпден таба сатылгъан деген пикрулар да арагъа чыкъмай тюгюл. Шогъар да къарамайлы, гьали де айлана ягъыбызда чакъда-чакъда топуракъланы пайлама тарыкъ деген пикрулар къулакъгъа чалына. Масъаланы шолай салмакъ янгылыш деп ойлайман. Неге? Неге тюгюл, гьалиги заманда топуракъланы талам-такъыш этивден эсе, къуллукъ этип, онгайлыкълар яратып дегенлей, шону даражасын артдырыв агьамиятлы. Шу кююнде алгъасавлукъгъа ёл берилип топуракълар пайланса, базаргъа салынса, бизин республикабызда бир тюрлю де сурсат аманлыгъы болмажагъы гьакъ.
  
     Камил Алиев:
 
    – Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларын асувлу кюйде къоллавгъа байлавлу къурулгъан хас проект бармы?
   
          Расул Къадиев:

    – Бар, къарарлар да бар, законлар да, милли борчлар да. Белгили болгъан кююнде, гьали де Чакъырыв кагъызында Дагъыстанны Башчысы гёчювюл бойда башалман кюйде къурулгъан 200-ге ювукъ юртгъа административ статус берип, ёллар, школалар, ясли бавларын, больницалар къуруп, оланы тав районлагъа бермеге герек деген пикрусун арагъа чыгъара. Амма бу ерде ерли халкъланы ихтиярларын къыйыкъсытма къоймайгъан законлагъа да арт бермеге тюшмей. Мен чакъда-чакъда топуракъ масъалалагъа байлавлу болуп республикабызны темиркъазыкъ боюндагъы районларында боламан. Бабаюртда болгъан ёлугъувда ерли халкъланы вакиллери булан гьакълашыв юрюлмей, къотан хозяйстволарда башалман кюйде къурулгъан бир нече юртлагъа статус берилгени гьакъда да разисизликлер булан эсгерилмей болмады. Уьстевюне, гьали гезикдеги къалгъан юртлагъа да статус бермеге деп Дагъыстанны Башчысы ДР-ни Гьукуматына тапшурув берген деген хабарлар да яйылгъан. Амма ерли халкълар бугюн де шолай ойгъа къаршы экени гьакъда унутмай иш юрюлсе хайырлы болур эди.
   
        Загьит Абдуллагьатов – социолог, философия илмуланы кандитаты:

     – Расул Къойтемировични пикрусун узата туруп, ким кимни иришхат эте экен деген соравгъа байлавлу пикруларымны аян этмеге сюемен. Гёчювюл гьайванчылыкъда башалман кюйде амалгъа гелген юртланы къысматын гьисапгъа алып, ерли халкъланы ихтиярларын къыйыкъсытывланы къойма тарыкъ бола. Къумукътюзде къумукълар да яшай. Оланы гьалиги наслулары да оьзлеге ата-бабаларындан варисге къалгъан мердешли саниятлагъа къуллукъ этегени гьакъда айрыча эсгерме герек. Олар гьайванчылыкъ, овощлар оьсдюрюв, юзюмчюлюк, бавчулукъ булан машгъуллана. Озокъда, юзюм оьсдюрюв аслу ва хайырлы тармакъ санала. О саялы да оьтген девюрде ёкълангъан юзюм оьсдюрюлеген майданланы гектарларын артдырмакъ учун гьали де кёп къыйын тёкмесе, харж этмесе бажарылмайгъаны англашыла. Неге тюгюл, тюшюм береген юзюмлюклени умуми майданлары белгили кюйде кемитилинген. Бу йыл бизин республикабызда – Бавчулукъну йылы деп белгиленген. Шо саялы да юзюм борла оьсдю­рюлеген майданланы, савлай рес­публика оьлчевюнде алгъанда, дагъы да эки минг гектаргъа артдырмагъа умут этиле. Мисал учун айтгъанда, шолай мердешли ва асувлу тармакъны оьсдюрювге байлавлу Дагъыс­танны Башчысыны Чакъырыв кагъы­зында мекенли ахтарылып гьазирленген маълумат ёкъ. Бизин Къаягент районда ва ата юртум Гьюсемегентде юзюм оьсдюрювде алдан берли бай сынав топлангъан. Эки адамны бир гектар юзюм бавну ишлетмеге гючю чата, дейгеним, беш-алты адам болмаса да. Тек не этерсен, шолай къыйынлыкълар булан оьсдюрюлген авлакъ ниъматланы, юзюмню, емишлени сатып ха­йыр этмеге бажарылмайгъаны ойлашдырмай болмай. Дербентге ва Къызларгъа ташып монополистлеге ит багьасына 12-14 манатдан сатма борчлу бола. Алда бизин районда, дагъысын айтмагъанда, юзюмню къабул этип ишлетеген 5 чагъыр завод бар эди. Шоланы янгыртыв ва янгыдан пайдаландырывгъа берив бу да – бугюнню аслу масъаласы. Айтмагъа сюегеним, юзюм оьсдюрювчю тёгеген къыйынына, ишине гёре лайыкълы кюйде къыйматланмай къала. О саялы да юзюмчюлени материал ва ругь якъдан иштагьландырывну масъаласына да гележекде арт бермеге тюшмей. Экономиканы оьсювюнде машинлешдиривню ва илмуну алдынлы къайдалары осал къолланагъаныны алдын алмакъ муратда гьакъ тёлевню ва загьмат тёгювню пайдалы къайдаларын танглап, алгъасавлу кюйде чаралар гёрме, онгайлыкъланы артдырма тарыкъ.
  
        Къарамагьаммат Къараев – баш редакторну заместители:

    – Белгили болгъан кююнде, Дагъыстанны бары да шагьарлары ва экономикасыны 80 процентге ювугъу тюзлюк бойда ерлешген. О саялы да тюзлюк бойдагъы топуракълардан асувлу кюйде пайдаланывну гьакъында сёз юрютегенде, Чакъырыв кагъызда да ерли халкъланы талапларына айрыча тергевню бермеге тюше эди. Шо буса гьис этилмей. Олай демек, оьзюнде кёп миллетлер яшай­гъан Дагъыстангъа зарал гелтирмеге имканлы. Гёчювюл бойдагъы отлавлукъланы къысматы да милли масъалаланы оьрчюкдюрмейли чечилмеге тюше. Тек не этерсен, «Гёчювюл гьайванчылыкъны топуракъларыны статусу гьакъда» деген закон о заманда маълумат къураллагъа берилмейли, ерли халкълар булан гьакълашыв юрюлмей, къабул этилинди. Шону натижасында бугюн де гёчювюл бойдагъы топуракъланы айланасында тувулунагъан четим масъалалар чечилмей, гьал къыйынлаша бара. Топуракъ ва ерли муниципал реформаланы яшавгъа чыгъарывда Дагъыстанда  федеральный законланы талаплары гьисапгъа алынмайлы бузулагъаны юрекни рази къалдырмай.
    Республикада буса топуракъчылыкъ кодекси къабул этилинмеген. Не этмеге герек? Мени пикрумда гёчювюл бойда башалман кюйде амалгъа гелген оьзюнде 20-30 уьй бар юртланы административ статусун берип тав районлагъа къошмайлы, тюзлюк бойдагъы миналы юртланы табилигине бермек пайдалы болур. Шолай сынав Дагъыстанда алдан берли пайдаландырылып гелген. Мисал учун айтгъанда «Къарабудагъгент районда гиччи юртлар Аданакъ, Къакъамахи уллу юртланы администрацияларына къошулгъан. Гьайдакъ районда оьзюнде даргилер яшайгъан Моллагент ва къумукъ юрт Тюменлер Янгыгент юрт администрацияда ва ш . б.
    Айтмагъа сюегеним, башалман кюйде къурулгъан гиччи юртлагъа айрыча статус берип, тав районлагъа къошув республикабызны булай да кюцсюз бюджетин ёкълама амракъ болажакъ.
    Къаягент райондагъы ГУП-ланы топуракъларын республика еслигине алмайлы, ерли муниципал къурулувларына бермеге герек деген жамият къурумланы пикрусуна да четим этмеге герекмей.
   
        Камил Алиев:

    – Гьайсызлыкъ бизин жамиятлар учун зараллы экенни англамагъа заман болгъан эди. Юхудан уянма тарыкъ.Алда йимик пачалыкъдан берилеген харжлагъа аркъа таяп, бошуна турмакъ гьалиги девюрде къыйышмай. Шо саялы да бугюн бизин миллетибизни ичинден айырып, шу деп гёрсетме бир мадарлы капиталистибиз де ёкъ десек, гьакъыкъатгъа къыйышмай къалмас.
    «Дёгерек столну» ортакъчылары, англавлу алимлерибиз ахырында гьалиги заманда болуп турагъан алмашынывланы гьисапгъа алып, илмугъа таянып, алдынлы сынавну къоллап дегенлей, аслу тергевюн айлана якъдагъы тогъатартывда (конкуренция) мал топлавгъа, болдурувгъа бакъдырма тюшегени гьакъда оьз пикруларын малим этди.

    Камил Алиев:

    – Республиканы Башчысыны Чакъырыв кагъызында булай соравлар тувулунду. Артдагъы 20-24 йылны ичинде оьзге республикаларда, мисал учун Мычыгъышда, язывчулар, шаирлер романлар, повестлер, поэмалар язып, китаплар чыгъарып, дюнья оьлчевюнде атлары белгили болду. Бизин язывчуларыбыз, шаирлерибиз, маданият тармакъдагъы къуллукъчуларыбыз неге арагъа чыкъмай? Маданиятда, адабиятда алышыныв, оьсюв, янгы китаплар, янгы атлар неге ёкъ? Себеби недир деген сораву болду. Бугюн бизин арабызда шо тармакъны вакили, композитор Хизри Батыргишиев бар. Огъар сёз берейик.
    – Оьтген йылыбыз – Маданиятны йылында кёп янгылыкъланы къаравуллай эдик. Шо йылыбызгъа маданиятны ва инчесаниятны йылы деп айтылгъан буса, пайдасы артыкъ болур эди деп ойлашаман. Маданият болмай инчесаният болмаса. Бирисилей, инчесаният ёкъ, маданият болмаса. Бири-биринден оланы айырма болмай. Бизин бу ёлугъувубуз да инчесаниятны бир къайдасы. Ону маданият дазулар булан, культурасы булан оьтгермек де бизден, юрютеген адамдан гьасил бола. Бу ерде йыравланы алсакъ, оланы сагьнагъа чыгъа­гъан кюю, оьзюн тутагъан, йырлайгъан кюю, гетеген къайдасы – шо да инчесаният. Актёр усталыкъ, сагьна инчесаният болмаса, къаравчулар йыравну къабул этмей де бола. Сонг да, гьали бирев сёзлерин де язып, макъамын да чыгъарып, оьзю йырлама да йырлай. Шо да гьалиги инчесаният демек, гьалигилер юрютеген культура, къайда болуп къала. Тек онда культура ёкъ. Шо болажакъ эди шаир де, композитор да, йырав да бирче ишлеп, халкъны англавуна гёре, гёнгюне гёре асар чыгъарып бажара буса. Булар этеген гьаракат буса – бир гюнлюкге. Татам Муратов йырлайгъан йырлар неге унутулмай, неге эсде къала? Шоланы  экев-уьчев жыйылып, гьакълашып, халкъ ушатагъан, сюеген кюйде этип яратгъангъа унутулмай, наслудан-наслугъа бериле геле. Гьалиги йыравланы яратгъаны буса – бир гюнлюк учун. Бугюн йырланагъан йырланы 90 проценти акъча саялы, леззет учун. Татамны заманындагъы маданият къуллукъчуланы алдына салынагъан идеялар да, борчлар да гьали ёкъ. Акъчагъа сутурлукъ буса, бар. Тойда биз билеген кюйде, шат кюйлер,йырлар йырлана, пашманлыкъгъа онда ер ёкъ. Йырав шо тойда гийген гийими де булан, йыры да булан гьалиги сагьнагъа, концертин гёрсетме чыгъа. Шо концертге гелегенлер буса гийи­нип, онгарылып, янгы йырланы эшитме, янгы адамлар булан таныш болма геле. Концертде буса тойда эшитген йырлагъа тынглай. Бу – оьзтёрече инчесаният, тек ич культурасы ёкъ тайпасы.

    Камил Алиев:

    –Не ёлларда чечип бола дагъы бу масъа­ланы? Гертиден де оьрчюкген масъала…

    Хизри Батыргишиев:

    – Шогъар кёплер ойлаша. Мени де шогъар тюзевлю жавабым ёкъ. Министерликден де кёп зат гьасил бола. Плюсовой фонограмма, минусовый фонограмма деген англавлар бар. Гьали музыкалы студиялар да кёп болгъан. Акъча берсенг, къайсы йыравну да язып, концерт дискин чыгъара. Шо студияланы тергевге алса пайда болур эди.  Студияны башгъа миллетли къуллукъчусу къумукъ йыравгъа не талап салып бола, не сёз хатасын яда макъамны башгъа миллетден алгъанын англатып бола? Озокъда, болмай. Шону учун къумукъ йырав да оьзю сюйген ма­къамны, оьзю сюйген сёзлени айтып йырлай, башгъа адамны сёзлерими, макъамымы, гьайы ёкъ. Алда чебер советлер иш гёре эди. О советден оьтмесенг, не янгы макъам, яда йыр сагьнагъа чыкъмай эди. Гьали бары да маданият тармакъ оьзбашына иш гёре. Чебер совет сагьнагъа чыкъма ихтияр берген йырлар буса гьали де яшай, дагъы да унутулмажакъ. Шо советлени янгыртма заман гелген.
 
  Камил Алиев:

    – Маданият министерликни ёкъму дагъы тергейген бир бёлюгю?

    Хизри Батыргишиев:

    – Ёкъ. Бар буса, шулай башалманчылыкъ болмажакъ эди.
   
      Абдулзагьир Мусаев, художник:

    – Гьар девюрде де, гьар пачалыкъда да,къайсы халкъларда да касбу билими булангъы профессионал йыравлар да болгъан, халкъны арасындан чыкъгъан оьзтёрече йыравлар да болгъан. Дагъыстанны оьтесиз демли инчесаниятында, маданиятында айтылгъан йыравлар да, актёрлар да, композиторлар да, художниклер де ерли, чебер иш гёреген коллективлерден чыкъгъан. Мисал этип айтсам, Татам Муратов, Барият Муратова оьз заманында юртлагъа концерт программалар булан юрюп тургъан адамлар. Мен гиччи заманда Хасавюртда абзарыбызгъа бир йырав гелип йырлай эди. Бары халкъ жыйылып, къулакъ асып тынглай эдик. Фонограммамы, недир, бирев де ойлашмай эди. Сагьналар гьали фонограммадан толгъан деп айтма тарыкъ тюгюл. Шолагъа тынглайгъанлар да бар, мени йимик тынгламайгъанлар да бар. Гёлемине, боюна-союна къарасам бола. Тюз айтасыз. Гьали барысы да коммерциягъа айлангъан, акъча къазанма къарыша. Шолай гьар девюрде де болгъан чы! Она, шоланы арасында гьали биз эсгерегенлер, эсибизде къалгъан йыравлар да. Арадан беш йыл гетип, бу сагьнабыз да бюс-бютюнлей алышынажакъ. Маданиятны гьалиги гьалы – заманлыкъгъа. Йырав сагьнагъа нечик гийинип чыкъса да, яшы-уллусу булан ону къабул эте. Башгъа масъала, сиз гётереген тарбия.., музыка, макъам яндан, инчесаният яндан тарбия, англав ва ону Къумукъ театрны залында яшы-тамазасы, къызы-уланы булан низамлы юрютюв, сакълав… Мунда Расул агъай айтып гетди. Театрда да башгъа-башгъа группалар бар, бир-бирин англамайгъанлыкъ бар деп. Балики, шолар баргъадыр бизин Къумукъ театрыбыз баргъан-баргъан еринде алдынлы ерлени алып, дипломлар алып гелегени де.  Янгы салынгъан директор ана тилин де билмей дей бусагъыз, шо да – ону салгъан гьакимлени намусунда. Гьамит Рустамовдан сонг не йимик алмашыныв, оьсюв бар деген сорав тувулунду. Пагьмулу яш наслу бар. Оьр къыйматлы асарлар гьар йыл яратылып турмай. Белгили адамлар да гьар йыл тувмай. Адабиятда да, инчесаниятда да, суратчыланы арасында да гьал шолай. Алда йимик суратчы уллу суратланы язмай. Ону не этсин?
   
      Расул Къадиев:

    – Гьамит Рустамов барда театр йылда 6 спектакль сала эди. Гьали йылда бирни сала. Шо тюгюлмю артгъа гетегенликни натижасы?..

    Загьит Абдуллагьатов:

    – Маданиятны гьакъында къужурлу сёз болуп тура. Мен кёп янгылыкъланы билдим. Бизин къумукъ адабиятдагъы, маданиятдагъы масъалалар савлай Россияда да бар. Гьали потребительская культура, массовая культура юрюле. Демек, мобильникден бары да йыравлагъа тынглап да бола, нени гьакъында билме сюйсенг, билип де бола. Телевизор, видео, флешкалар…не сюйсенг де жагьиллени къолунда. Потребительская культура адатлы маданиятгъа пуршав этме башлагъан. Шу гьалдан Гьукумат, маданият министерлик чыкъмагъа ёл табып бола деп эсиме геле. Тек тайдырма къарамай. Къарай буса, телевидениеде  халкъ музыка алатларыны дагъыстан оркестрын, «Дагучпедгизни» япмас эди. Чепкенлер гийип чыкъгъан булан адатларыбыз, мердешлерибиз сакъланажакъмы? Адабиятда асарлар неге ёкъ деген пикругъа гёре айтсам, Латип Гьажиакъаевни китабын мен Ибрагьим Керимовну «Разрыв» деген китабы булан тенглешдирдим, бек пагьмулу язылгъан китап. Маданиятыбызны, адатларыбызны, мердешлерибизни сакълама герек деп гьаман айтып, къычырып турабыз. Сакълама герек деген сёзню мен сюймеймен. Оланы гьалиги яшавгъа гёре къыйышдырып, къоллап юрюмекни яныман.
 

    Абдулзагьир Мусаев:

    – Бизин бары да байлыгъыбызны сакълавну кюрчюсю–ана тилни сакъламакъ. Биз Камил булан шону гьакъында кёп айта, гьакълаша болабыз.

    Яраш Бийдуллаев:

    – Дагъыстанны Башчысыны Чакъырыв кагъызыны айланасында сёз юрюте туруп, баш редакторубуз аян этген соравдан башлама сюемен. Адабиятыбызда гёрмекли, дюнья оьлчевге чыгъардай асарлар бизде неге яратылмайгъанны бир себебин мен шулай гёремен. Газетибизни алдагъы номеринде оьзюмню пикрумну язма да яздым. Язывчу басмаханагъа китабын берип, шо чыкъгъанча 8-10 йыллар къарап къала, гёнгюлсюз бола. Китабы чыкъгъан сонг да ону охувчугъа етишдирме къы­йын. Басмахана оланы авторгъа тапшуруп къутула. Тиражы да алда 2 минг чыгъа эди буса, гьали 300 экземпляргъа тюшген. Шо да китап басмаханалагъа гёрсетилеген харжны азлыгъындан болагъаны белгили. Чыкъгъан сонг китапны алда йимик охувчугъа етишдирме къарайгъан бир къурум да ёкъ. Авторну да, охувчуну да арасында байлавлукъ да ёкъ. Демек, бу тармакъ бир тюрлю системагъа сама, плангъа сама ишни ёрукълу юрютмей.
    Республиканы экономика оьсювюн болдурмакъ учун бары да тармакъгъа харжны Гьукуматыбыз гёрсете. Маданият тармакъгъа гелгенде буса, харжны къалгъан-къулгъаны тюше.  Расул агъайыбыз Къумукъ театрны гьакъында айтгъан пик­руну да якълама ярай. Бизин дагъыстан драматургиябызда, айырып айтгъанда, къумукъ драматургияда ишлейген авторлар кёп аз. Шону учун театрны коллективи тыш пачалыкълы авторланы пьесаларын къоллама борчлу бола. Гьамит Рустамовну вакътисинде йылда алты спектакль салына эди буса, гьали бир яда эки спектаклни салма болалар. Мунда да кёбюсю харж булан байлавлу четимликлер бар. Мен театрны чебер ёлбашчысы Айгум Айгумовдан баянлыкъ алагъанда шо гьакъда да сёз болду. Харж етишмейгенликден актёрланы спектаклге гёре гийиндирме, опуракъ тапма къыйын, бар-ёкъ гийимни оьзлер онгарма борчлу бола. Ерли драматурглар аз экенни гьакъында да шо заман сёз болду. Бу себеп­лер театрны оьсювюне, алгъа барывуна четим этедир деп эсиме геле. Шогъар да къарамайлы, театрыбыз республиканы милли театрларыны арасында алдынлысы, барман дегени экенге сююнебиз.
  

 Камил Алиев:

    – Маданият тармакъгъа байлавлу масъалаланы чечеген заманда, мен ойлашагъан кюйде, янгыз девлетге, пачалыкъгъа таянып айтма дурус болмас. Айрокъда бизин заманда. Неге тюгюл девлет жаваплы йимик, оьзюню адабиятына, маданиятына, тарихине, тилине, инчесаниятына, ондан да оьтюп, оьзю жамият бек жаваплы. Эгер де шо жамият шону англамай буса, бишмеген-тюшмеген буса, шо, гертиден де, къувунлу, кризисли гьал. Кризисный этнос деп англав бар. Мисал учун, инкъылапдан алда къумукълар пачалыкъгъа таянып бир сама тарихине, тилине, адабиятына байлавлу масъалаланы чечгенми? Чечмеген. Пача гьукуматы шолай чаралагъа бир де харж гёрсетмеген. Йырчы Къазакъны заманында китап басмаханалар болгъанмы? Бизин газетге шолай гючлю асар гелип бир сама чыкъмай къалгъанмы? Ким пуршав эте шолай гючлю асар язгъангъа «Тангчолпан» журналыбызда чыгъарма. Экономикабыз гётерилмей туруп, маданиятыбыз, адабиятыбыз да гётерилмежек. Бизин ярлы, языкъ республикабыз мунда салынгъан кюйде масъаланы чечме болмас. Эгер жамият оьзюне намус салып, борч салып, инкъылапны заманында айланмагъан буса, «Тангчолпан», газетлерибиз «Мусават», «Заман» чыкъмас эди. Жамият оьз къысматын оьзюню къолуна алып бу масъалалагъа къарамаса бажарылмай. Исмайыл Гаспринскийни Каирге баргъанда берген баянлыгъында булай сёзлер бар: «Бу гьайсызлыкъ бизин миллетни битдирежек», – деп. Россияны бары да бусурман халкъыны гьакъында айтылгъан. Шо гьайсызлыкъ бизин халкъда гьали де бар. Бугюн пайдалы сёз болду. Гелип ортакъчылыкъ этгенигиз учун сизге баракалла.

Къ. Къараев;
Я. Бийдуллаев.