БУЙНАКСК ШАГЬАРГЪА – 150 ЙЫЛ

Алдагъы Темир-Хан-Шура, гьалиги Буйнакск шагьарны 150 йыллыкъ юбилейи белгиленме эки ай къалып тура. Шогъар байлавлу болуп биз газетни охувчуларын шагьарны тарихинде болуп гетген бир-бир агьамиятлы агьвалатлары, терен гьыз къойгъан адамланы къысматлары булан таныш этмеге токъташдыкъ.



Пача Россияны къыйыкъсытывларына, гьызарлавуна чыдама сюймеген орус миллетли улан Емельян Георгиевич Гоголев, бизин Дагъыстангъа гелип, мунда экинчи ватанын тапгъан.



Ол 1878-нчи йылда Серпухов шагьарда тувгъан. Ону атасы мундагъы Третьяковну фабригинде ишлей болгъан. Оьзюне 8 йыл битгенде Емельян Гоголев Москвадагъы аптеклени управляющийини кёмекчиси болуп чалыша. Сонг ерли басмаханаланы бирисинде печатчы болуп ишлей.



19 йыллыкъ чагъындагъы жагьил улан оьзюню къаравлары саялы полицияны янындан тергевге алына. Ону Саратовгъа чыгъарып йиберелер, ондан сонг Самара, Белая Церковь, 1901-нчи йылда ол Петербург шагьарда бола. 9-нчу январда болгъан къанлы къаршылыкъ билдиривлени къазанында къайнай. Полицияны гьызарлавундан къутулма къарап, Ригагъа чыгъа, 1914-нчю йыл къысмат ону гене де Темир-Хан-Шурагъа гелтирип къоя.



Мунда ол Магьаммат-Мирза-Мавраевни басмаханасында печатчы болуп ишлеме башлай, профсоюзланы къурумун ярата. 1918-нчи йыл Коммунистлени партиясыны сыдыраларына алына. 1919-нчу йылны май айыны 13-нде Дагъобкомну членлери булан бирге ону да туснакъ этелер.



Деникинни офицерлери Порт-Петровскиде большевиклени якъчылары Тимошинни, Дрожжинни ва дагъы да 40 къызыл асгерчилени гюллелеп оьлтюрелер.



Шагьарлы ишчилени баш къошувуну яхшылыгъындан, Гоголев бу гезик де оьлюмден къутгъарыла ва пароходгъа миндирилген 400 адам булан бирге денгизни биревю ягъасына чыгъып, гьариси оьз башчарасын гёрелер. Огъар кёп къыйынлыкълар булан Порт-Петровскиге къайтып орунлашма насип бола. Сонггъа таба, Емельян Гоголев Темир-Хан-Шурада басмахананы управляющийи, гён ишлетеген заводну директору, шагьар советни председатели болуп чалышгъан.



Яшавуну ахырына таба ол консерва заводну директору болуп ишлеген. 1926-нчы йылны 15-нчи ноябринде узакъ аврувундан сонг гечинген. Дагъыстанда совет гьакимлиги учунгъу гьаракатда жагь кюйде ортакъчылыкъ этген Емельян Гоголевни аты шагьарда ачылгъан биринчи басмаханагъа ва шо басмахана башлап ерлешген орамгъа къоюлгъан.


Хизри Гьажиевни къысматы

Буйнакск шагьарны тарихинде мекенли далапчылыгъы булан гьыз къойгъан белгили Хизри Гьажиев Кёстек юртда тувгъан. Атасы чакъсыз гечингенде ол анасы Абай, инилери Ягьия ва Закарья булан Темир-Хан-Шурагъа гелип яшама башлагъанлар.



Хизри яхшы билимли, англавлу, яхшы къылыкълы, тарбиялы, бийик къаркъаралы улан болмакъгъа гёре, ону ишлери де тюзелип – онгарылып гете. Мунда ол Миятлы юртдан чыкъгъан бай Магьама-Али Къурагьмаев булан таныш бола ва ону Калимат деген къызы булан уьйлене.



Адабиятны билеген, музыкадан терен англаву бар, оьзю де сокъма усталыгъын камиллешдирип турагъан, театрны жаныдай сюеген бу агьлюде биринден-бири адилли 11 авлет тува ва тораялар.



Далапчылыкъ булан машгъул болуп чалышывун башлагъан Хизри Гьажиев оьзюню харжына Темир-Хан-Шурада инг гёзел театрны бинасын къургъан. Ону шагьарны ортасындагъы Аргутинский орамда эки къабат мекенли орунлашгъан уьйлери, шагьарда ва тав Дагъыстанда консерва этеген заводлары болгъан. Агьлюсю Калимат булан Макка-Мадинагъа барып, гьаж къылып да гелгенлер.



Къызлары Ирайгьанат, Айзанат, Умрайгьан, Лайла ва уланы Алавутдин ата-анасы йимик билимли-тарбиялы болуп тораялар.



Совет гьакимлиги уьст гелгенде, Хизрини янгыз яхшы ишлерине, гьаракатына къарамайлы, ону бар ёкъ малын-матагьын, байлыкъларын, завод-фабриклерин чыгъарып алгъанлар.



Ол, Магьачкъалагъа гёчюп, онда яшамагъа борчлу бола. 1933-нчю йылда, 80 йыллыкъ чагъында экенине де къарамайлы, ону тутуп туснакъ этелер.



Къумукъ халкъны рагьмулукъ ва сахаватлыкъ булан машгъул инг де айтылгъан уланы Хизри Гьажиевни яшаву да шолай законсуз кюйде къыркъылгъан.



Хизри Гьажиев оьз харжына къуруп къоюп гетген театр­ны гьайрангъа арив бинасы бизин халкъгъа гьали буссагьатда да гьалал къуллукъ эте.



Казим КАЗИМОВ.


Суратдаларда:
Х. Гьажиев ва ол къургъан театрны бинасы.


(«Б.И.» 11 август 2006 й. 4 бет)



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля