Абдулгьаким дюньядан гетгенли 6 йылдан да артыкъ бола, тек адамланы огъар бакъгъан сюювю, йыл сайын артса тюгюл, кемимей. Ол –янгыз къумукъланы тюгюл, савлай Дагъыстанны, генг этип айтсакъ, савлай Россияны оьктемлиги.

  Уллу Ватан давда гёрсетген къоччакълыгъы учун Дагъыстандан хыйлы къоччакълагъа Игит ат берилген, еттев буса Макътавлукъ орденини толу кавалерлери болуп къайтгъан. Олар барысы да давда яхшы игитлик гёрсетген. Тек Абдулгьаким Исмайыловну игитлиги буса инг де гёрмекли ва асрулардан-асрулагъа гёчежек.

 Жыйын башлангъанча Хасавюрт район администрацияны жаваплы къуллукъчулары Белгисиз солдатны эсделигине гюл байламлар салдылар. Башлап жыйылгъанлагъа Игитни дав ва яшав ёлун суратлайгъан кино гёрсетилди. Шондан сонг сагьнагъа Хасавюрт район администрацияны башчысы Жамболат Салавов чыкъды.

– Гьюрметли къонакълар ва бизин сююмлю Игитибизни абурлап  гелгенлер! Мен сизге «хошгелдигиз» деп айтаман ва игитлиги савлай дюньягъа белгили А.И.Исмайыловну эсделигин сыйлап гелгенигиз учун баракалла билдиремен, – деди ол. 

– Абдулгьаким Исмайылов 1916-нчы йылда Чагъаротарда тувгъан. 1939-нчу йылда Къызыл Армияны сыдыраларына ча­къы­рылгъан, фин давда ортакъчы­лыкъ этген. Ол Уллу Ватан давну биринчи гюнлеринден тутуп, Украина фронтну 82-нчи гвардия атышывчу дивизиясында бола. 1943-нчю йыл яралардан къолай болуп, Сталинградны тюбюнден немис-фашистлени къувалайгъан­да яхшы къоччакълыкъ гёрсете. Артда ол 1-нчи Белорус фронтну 8-нчи армиясыны 83-нчю разведка ротасында дав эте.

1945-нчи йыл 30-нчу апрелден 1-нчи майгъа чыгъагъан гечеде ол дав ёлдашлары Алексей Ковалёв ва Леонид Горичев булан биринчи болуп, Рейхстагны  къалкъысына мине ва Уьстюнлюкню байрагъын къагъа. Биринчи байракъ къакъгъанлагъа Совет Союзну Игити деген ат берилежек деп айтылса да, уьч де игитге башгъа орденлер бериле. Байракъ къакъгъан игитлер деп, сав дюньягъа Мелитон Кантарияны ва Михаил Егоровну аты айтыла. Кёп йыллар уьстюнлюкню белгиси деп гьисапланагъан Евгений Халдейни суратындагъылар да шолар деп гьисапланып турду. Гьалны гертиси  арадан 50 йыл гетип аян болду. Башлап  шо масъаланы Уьстюнлюкню 50 йыллыгъына гьазирлик гёрюлегенде журналист Николай Сванидзе гётерди, сонг Шарав Магьитовну «Первые и забытые» деген макъаласы чыкъды.

1996-нчы йыл 16-нчы февральда Россияны Президентини къарары булан  Абдулгьаким Исакъович Исмайыловгъа Россияны Игити деген оьр ат берилди. Давда гёрсетген къоччакълыгъы учун ол дагъы да Ватан дав (1-нчи  даражалы), Дав Макътавлугъу (3-нчю даражалы), эки керен Къызыл Юлдуз орденлер, сонг да кёп медаллар булан да савгъатлангъан.

Давдан сонг Абдулгьаким ата юртуна къайта ва юртда Советни председатели, тюрлю-тюрлю хозяйстволаны парторгу ва председателини заместители болуп, артдагъы йылларда пенсия чагъына етишгенче  районну сугъарыв управлениесинде ишлей. Ол яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялавда кёп иш этди. Ону булан ёлукъма деп республиканы кёп-кёп юртларындан адамлар, гьатта школалардан геле эдилер. Ол оьктемлик этмей, сюйсе школаны охувчулары чакъырсын, коллектив болсун, барында да ортакъчылыкъ эте эди.

2010-нчу йылда Игитибиз гечинди.  Ону аты даимликге къалсын учун белгили разведчикни аты Чагъаротардагъы ва Хасав­юрт шагьардагъы  школалагъа къоюлду. Шолай да, Игитни аты Хасавюртдагъы ва Магьачкъаладагъы орамлагъа, тахшагьардагъы ДОСААФ-ны бирлешген техника школасына да берилген.

Яшёрюмлени патриот ругьда тарбиялав –гьалиги заманда аслу масъала деме ярай. Биз бугюн 100 йыллыгъын белгилейген Игитибизни яшаву ва дав ёлу Ватанын нечик сюйме герекни герти уьлгюсю болуп токътай.

– Минг тогъуз юз етмишинчи йылларда мен Хасавюрт районну ёлбашчысы болуп турдум, – дей юрт хозяйство илмуланы доктору Алибек Гьажиев. – Мен Абдулгьаким Исмайылов булан кёп гезиклер ёлукъгъанман, тек ону авзундан бир сама да байракъ къакъгъаны гьакъда эшитмегенмен. Ол бек простой саламат адам эди. Арадан 50 йыл гетгенде, ону дав ёлдашларыны, журналист Н. Сванидзени, алим, тарихчи Шарабдин Магьитовну ва Хасавюрт районну ёлбашчысы Абдурагьим Бексолтановну гьаракаты булан Абдулгьаким тийишли савгъатын алды. Биз бугюн ону атын эсгере туруп, райондан чыкъгъан башгъа Игитлерибиз: Элмурза Жумагъуловну, Абдурагьман Абдуллаевни, Иса Къылычевни, Ирбайхан Бийболатовну ва Ханпаша Нурадиловну, шолар булан бирге Макътавлукъ орденни толу кавалери Абдуразакъ  Датуевни атларын да эсгермекни тийишли гёремен. Бизин оьктем болма гёрмекли адамларыбыз, демек, яшёрюмлеге уьлгю алма  игитлерибиз бар.

–Дав йыллар бизден ари гетген сайын, патриотлукъ, эсделик осаллашамы экен деп эсиме геле, – дей Хасавюрт военкоматны бёлюгюню начальниги Абакар Давутов. – Ватандашлыкъ ругьубузну сакълама  бизин белгили разведчигибиз Абдулгьаким Исакъович Исмайылов йимик игитлер кёмек эте. Яшёрюмлер оьзлени бу гюнлеге етишдирген фронтовиклени игитлигин унутмай яшама герек.

–Биз давну яшларыбыз, – дей белгили къумукъ язывчу ва шаир Латип Гьажакъаев. – Биз охув китаплардан байракъ къагъагъан уьчевню суратын кёп керенлер гёргенбиз, тек шоланы бириси бизин якълы къумукъ улан экенни 20 йыл алда билдик. Мен «Дав сурат» деген поэмамда уьч де уланны игитлиги гьакъда язгъанман. Гьали гьар гезик шо суратны гёрсем, шоланы бириси мени миллетимден экени юрегимни оьктем этип тура.

–Мен оьзюмню Игитни уланыны къурдашыман деп гьисап этмеймен, мен шо агьлюню биримен деп эсиме геле, – дей жамият чалышывчу Устархан Алюков. – Мен ону уланы Гьаракансайит булан бизге 14 йыл болагъан заманда таныш болгъанман, шо къурдашлыгъыбыз бугюнлерде де узатыла. Игитни оьзюн де 1961-нчи йылда гёрюп таныш болдум, тек ону байракъ къакъгъанман деген хабары арада бир де болмады. Ол бек яхшы ва саламат адам эди. Ол шо кююнде сав оьмюрюн де йиберди. Олай адамлыгъы, яхшы хасияты булангъылар дагъы да кёп болсун. Мен Къызылюрт шагьар администрацияда ишлейгенде тамыма уллу гьакимлени суратларыны орнунда Абдулгьаким агъавну уллу суратын салгъан эдим. Гьар гирген адам  ол ким экенни сорай эди. Мен де ону гьакъында уллу оьктемлик булан хабарлай эдим.

– Мен насипли адамман, – дей Гебек Къонакъбиев. – Игит булан таныш болгъаным бир насип буса, ону гьакъында китап язгъанымны бирдагъы ва аслу насипге гьисаплайман. Мен язывчуланы арасындан Игит булан инг де кёп ёлукъгъаныман. Шо ёлугъувларымны ахыры «Байракъ къакъгъан Абдулгьаким» деген китап булан тамамланды. Уланларыны кёмеги булан чыкъгъан шо 2 минг тиражлы китап аз заманны ичинде охувчулагъа яйылды, гьали буса шо китапны орус тилде чыгъармакъны гьайын этебиз. Мени булан Интернетде кёп адам байлавлукъда бола. Олар магъа Уьстюнлюкню байрагъын Абдулгьаким агъавубуз къакъмагъан деп болалар. Мен олагъа шу мисалны айтаман: дав битгенде Берлинде 1,5 миллион совет асгер болгъан. Рейхстаггъа байракъ къакъгъанны эшитип, шо замангъы журналист Евгений Халдейни айрыча самолёт да булан Берлинге йибере. Шонча солдатны арасында ол да Рейхстаггъа биринчи минген уьчевню таба. Шоланы бириси дагъыстанлы къумукъ Абдулгьаким, экинчиси киевли Алексей Ковалёв ва уьчюнчюсю белоруслу Леонид Горичев бола. Е.Халдей разведчиклени суратларын да алып гете. Газетде буса «Совет байракъ – Рейхстагда» деп язылып чыгъа. Неге тюгюл де, шо вакътиге де Игит ат кимге берилежегин И.В.Сталин токъташдырып битмеген болгъан. Байракъ къакъгъанлар башгъалар болгъан  буса, журналист буланы суратын неге алгъан? Муна сорав. Неге тюгюл де, биринчи байракъны Рейхтаггъа шу уьчев къакъгъан.

Уьстюнлюкню 70 йыллыгъы­ны алдында сиптечи бир нечев Россияны Президенти В.В. Путинге Уьстюнлюкню белгиси деп гьисапланагъан белгили суратны къоллап эсделик къурмакъны тилеген, тек кагъыз жавапсыз къалгъан. Билемен, арадан кёп йыллар гетер, тек къумукъ уланны игитлиги наслудан-наслугъа берилер ва олагъа уьлгю болуп турар. Артда да шолай эсделик этилме де этилежек.

– «Даим яшап турмас халкълар дюньяда, тек насипли эсде яшап турары», – деген Алишер Навои, – деп башлады оьзюню сёзюн Игитни уллу уланы Гьаракансайит Исма­йылов. – Мени атамны кёп адам сюе эди, шо сююв гьали де кемимеген. Ону халкъ нечик сюегенге шу зал толгъан халкъ да шагьатлыкъ эте. Мен барыгъызгъа да, башлап Хасавюрт районну башчысы Жамболат Салавовгъа, сонг шу эсделик жыйынны гьазир этгенлеге баракалла билдирме сюемен.

Бу чара, бизден эсе, оьсюп гелеген яшёрюмлеге артыкъ тарыкъ. Бу –бизин эсибиз ва эсделигибиз. Бизге оьзюбюзню игитлерибизни унутма ярамай. Кёп савболугъуз!

Сёйлевлерден сонг районну башчысы Ж.Салавов Игитни гиччи уланы, «Дагагро» деген фирманы генеральный директору Солтансайит Исмайыловгъа «За особые заслуги» деген районну орденин тапшурду. Район башчыны заместители Вагьит Къасимов буса Игитни яшларыны яшларына уллатасыны кагъызларын тапшурду.

 

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,

оьз мухбирибиз.

Суратларда: Россияны Игити А.И. Исмайыловну

100 йыллыгъына багъышлангъан жыйындан гёрюнюшлер.