Газетибизде генерал-полковник Шамсутдин Дагьировну гьакъында язагъаныбыз биринчилей тюгюл, язылгъан ва энниден сонг да язылма да язылажакъ. Шо саялы да бу материалгъа оьрдеги атны берегенибиз де негьакъ тюгюл, халкъыбыз огъар булай да ондан сукъланып, ону булан оьктем бола туруп, «бизин генералыбыз» дей.
Билесиз чи, уьлкебизде ва бютюнлей дюньябызда хатабалагьлар, ер тербенивлер, агъачлыкъланы уллу оьлчевлерде яллавлары, экологиягъа ва гьар тюрлю табиатгъа ва техникагъа байлавлу алатолпанлар, оьзге пелекетлер артдагъы девюрлерде аз болмай. Генералыбыз Шамсутдин Дагьировну бютюн яшаву ва шо кепде бютюн хас гьаракаты муна шолай гьарасатлы гьаллар, къыргъынлы давлар булан байлавлу болуп геле. Ону инсанлыкъ хасияты ва къысматы шолай къувунлу гьалларда чыныкъгъан.
Охувчуларыбызгъа тюпдеги шу янгы материалны таклиф этебиз.
Адамны яшавунда ёлугъагъан нече тюрлю агьвалатланы арасында тамаша расланып гелеген, не буса да бир алдагъы къысматгъа таъсирли маъна англатагъанлары, ойлашдырагъанлары бола. Буйнакск районну Халимбекавул юртунда яшайгъан Дагьировланы тухумуна да шолай, Ватангъа къуллукъ этме тарыкъ экенине бир тюрлю себеплер алданокъ белгиленип гелгендей гёрюне.
Тухумбашы Шарабутдин Дагьиров тувгъан йылына, айына, гюнюне къарагъанда да, ону къысматы Ватангъа къуллукъ этме тарыкъ экенин англатагъанда йимик. Ол 1918-нчи йылны февраль айыны 23-нде тувгъан. Шо гюн буса – Совет Армияны да гюню деп саналагъан тарх. Кимге буса да олай расланыв къаршы гелмей. Шарабутдин оьзю де Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этип, иш къабартгъан къоллагъа асгер савут тутуп, ана элни якълагъанындан къайры, ону уланы Шамсутдин де яшавун шо къуллукъгъа багъышлагъан.
Шарабутдин Дагьировну къысматында къагьрулу дав йыллар, озокъда, айрыча таъсирли гьыз къойгъанын инкар этме болмас. Неге тюгюл, о йыллар асгерде болмагъан бары да халкъгъа да къыйынын да, пашманын да гёрсетген. Сталинград давну ортакъчысы ол – халимбекавуллуланы арасында биринчилей офицер чинге ес болгъанлардан бириси. Тимур Фрунзе булан къурдашлыкъ юрютген.
Давда гёрсетген къоччакълыгъы учун Шарабутдин Дагьиров 1943-нчю йылда Дав Къызыл Байракъ ордени булан савгъатлангъан. Бир нече айдан огъар Къызыл Юлдуз ордени де берилген. Арадан 43 йыл гетип, ону уланы Шамсутдин Дагьировгъа да атасына йимик башлап Дав Къызыл Байракъ, сонг Къызыл Юлдуз орденлер тапшурула.
Шамсутдин Дагьиров 1958-нчи йылны март айыны 11-нде Халимбекавул юртда тувгъан. Школагъа барагъан йылларда ону биринчи къурдашы болуп тургъан Ильяс Килясханов булан бирче олар экевю де уллу болгъанда Ватангъа къуллукъ этеген касбуланы танглай. Ильяс Омск шагьардагъы милицияны школасына охума тюше, Шамсутдин буса Орджоникидзе шагьардагъы асгер командирлер гьазирлейген училищени танглай.
– Мен гележекде оьзюмню багъышлажакъ касбума токъташгъаныма школадагъы бизин военрук муаллимибиз Абзагьир Магьамматовну таъсири болду, – деп эсге ала о йылланы Дагьиров.
Шамсутдинни охувгъа муштарлыгъы огъар гележекде кёп кёмек этген деп айтма ярай. Училищени битдирген сонг ону 1981-нчи йылда яяв асгерни дав техника взводуну командири, узакъ къалмай ротаны командири этип белгилей.
Афгъанистан дав агьвалатлар башлангъан сонг старший лейтенант Шамсутдин Дагьиров интернационал борчун кютмек учун ол шо уьлкеге гете. Онда да ол инг къыйынлы ерлерде оьзюне ва оьзю жаваплы солдатлагъа тапшурулгъан къуллукъланы намуслу ва къоччакъ кюйде кюте. Огъар 40-нчы армияны бир бёлюгю оьтгереген дав агьвалатланы вакътисинде гёрсетген къоччакълыгъы учун, Дав Къызыл Байракъ орден тапшурула.
Экинчилей берилген Къызыл Юлдуз орденни де ол бир нече айдан сонг тёшюне тагъып, атасыны ёлунда оьзюне де юрюме тюшгенине мекенли инангъан болма ярай. Сонг оьзге яшав ёлдагъы йыллар башлана. Афгъанистандан Белоруссия асгер округгъа къайта. Мотострелковый батальонну командирини къуллукъларын кютме башлай.
Гетген асруну токъсанынчы йыллары бизин уьлкеге тынч йыллар болмады. Асгер къуллукъчулар да о вакъти кёп четимликлеге ёлукъду. Шамсутдин де 1994-нчю йыл оьзюню къысматын ватандаш оборона ишлеге къарайгъан, къаравулланмагъан агьвалатланы ва хатабалагьланы заралын ёрукълашдырыв министерликге байлап ону сыдыраларында ишлеме башлай. Къайда къыйынлы гьал тувулунса, шонда бара, тийишли чаралар гёрмеге алгъасай. 1994-нчю йылдан 2018-нчи йыл болгъунча не ерде нечик хатабалагьлар болгъанны эсге алсагъыз, олар болгъан ерлеге ол да етишген. Кемерово областда шахтада тувулунгъан хатабалагь, Саяно-Шушенск ГЭС, Крымскоедеги сув алыв – барын да эсге ала турма да бажарылмай…
Мен ону касбучулукъ иши булан байлавлу инг ярыкъ эсге алывларыгъыз нечикдир деп сорав бергенде, ол бираз тамаша болуп:
– 45 йылыны ичиндеги къуллугъумну вакътисинде олар онча да кёп болгъан чы, о гьакъда китап язма да болур эди, – деди.
Шамсутдин Дагьировну яшавунда 2001-нчи йыл болгъан эсге алывлар да ону учун бек таъсирлидир деп ойлашма себеплер бар. Шо йыл ол МЧС-ни башчысы Сергей Шойгуну буйругъу булан кёмек этив къуллукъ булан Афгъанистан Республикагъа бара. Шамсутдин Дагьиров алдына салынгъан борчланы бек мукъаятлы къайдада кютгени таъсир этген буса да ярай, Афгъанистанны президенти Гьамит Карзай ону оьзюню къуллукъ башлайгъан чараларында ортакъчылыкъ этмеге чакъыра. Ватанында буса огъар оьзге савгъатлар да гьазирленген болгъан – министрни янындан хас савут, Къоччакълыкъны ордени, Дослукъну ордени ва генерал-майор чин берилгенликни буйругъу.
Йыллар оьте, заманлар гете дегенлей, яшав да бир ерде токътап турмай. 2014-нчю йылда Шамсутдин Шарабутдинович Россияны МЧС-ини от тюшювге къаршы юрюлеген Пачалыкъ къуллугъуну академиясыны ёлбашчысы этилип белгилене. 2018-нчи йылда огъар юридический илмуланы кандидаты деген илму даражада ат бериле. Буссагьатгъы вакъти ол – генерал-полковник, Россияны МЧС-ини ветеранларыны Центральный Советини председатели.
Дагьировланы тухумундан, уьчюнчю наслудан бирдагъы бир улан уллатасы, атасы йимик оланы ёлунда юрюмекни гёз алгъа тутуп чалыша. Ол – полицияны подполковниги Рустам Дагьиров. Биринчи мычыгъыш давда ортакъчылыкъ этген. Гьали Москва шагьар полицияда къуллукъ эте.
Шамсутдин Шарабутдинович булан лакъыр этегенде, мен бирдагъы шулай бир затны англадым. Оьзю айтагъан кюйде, ол бир керен де отпускасыны заманында тыш уьлкелеге барып ял алмагъан. Атабыз, анабыз яшагъан ерге гелип къаламан дей. Гьар гезик юртгъа гелгенде де, гетегенде де къабурлагъа, о дюньягъа гетгенлерибизни уьстюне бараман дей. Бираз кюстюнюп:
– Мунда мен охугъан школа, ювукъларым, къурдашларым яшай. Гиччиде йимик гьали де эртенлер явлу экмекни ийиси геле. Анам сав заманда ол бишире эди, гьали къызардашым Шамала бишире. Мени юрегим бу якълардан бир де тоймайгъанны оьзюм гьис этемен, – деп иржайды.
Сабина Исрапилова.
