Бу йыл июль айны 15-нде Владимир Васильев Магьачкъаладагъы Дослукъну уьюнде инвестиция гьалны камиллешдиривню масъаласына байлавлу болуп ДР-ни Башчысыны янындагъы Советни жыйынын оьтгерген. Дагъыстанны Башчысы республикабыздагъы инвестиция гьалны ёрукълашдырыв социал-экономика оьсювню аслу шартларындан бириси болуп токътайгъаны гьакъда айрыча эсгере туруп, шо тармакъдагъы барышны яхшылашдырывгъа байлавлу болуп бир къадар чаралар гёрюлегенин айтгъан.
«Алда токътагъан агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъарылывуна тергевню артдырыв оьз натижаларын бермей къоймай. Шолайлыкъда, оьтген йыл 37700 иш ерлер болдурулгъан ва загьмат тёгювге байлавлу дыгъарланы шартлары токъташдырылгъан разилешивлеге къоллар салынгъан. Озокъда, шону учун алданокъ загьмат тёгювде оьр даражалы янгы къайдаланы пайдаландырывгъа аслу тергевню бакъдырмагъа тюше», – деген В. Васильев.
Шо гьакъда айта туруп, ДР-ни Башчысы бизин республикабызда ачыкъ кюйде далапчылыкъны юрютюв булан машгъул болагъан тайпалар айрыча якълав табажагъы гьакъда да оьз пикруларын малим этген. Демек, гьакимиятны ва бизнесни арасындагъы инамлыкъны болдурув далапчылыкъ гьаракатны артдырывда аслу шарт болуп токътай. Гьар къайсы тармакъда да ачыкъ кюйде низамгъа гьюрметли янашыв булан иш гёрюв юрюлеген ишлени асувлугъуна болушлукъ эте.
Дагъысын айтмагъанда, савлукъ сакълав тармакъда этилинеген къуллукъланы сан янын артдырмакъ учун арт вакътилерде бизин республикабызда оьр даражалы янгы къайдалар пайдаландырылма башлагъанлы, алдан эсе гьалиги заманда юрек аврувлагъа бизин врачланы янындан этилинеген операцияланы 30 процентге артдырмагъа бажарылгъан. Артдагъы йылларда бизин республикадан тышда загьмат тёгеген бажарывлу дагъыстанлы врачлар ишге чакъырылагъаны ва ерлешдирилегени де оьз натижаларын бермей къоймай. Уьстевюне, ФОМС-ну ( фонд обязательного медицинского страхования) ишинде йиберилген кемчиликлени ёрукълашдырывну, ачыкъгъа чыгъарывну натижасында да медицина къуллукъланы оьлчевлери ва сан яны къолайлашагъаны ачыкъ болуп гёрюне.
Гюнлюк низамгъа салынгъан масъаланы айланасында оьз пикруларын малим эте туруп, В. Васильев увакъ ва орта бизнес булан машгъул болагъан тайпаланы кредитлер булан таъмин этив фондуну, шо тайпаланы акъча маялар булан таъмин этеген фондуну, Дагъыстанны лизинг компаниясыны фондуну, далапчылыкъны якълайгъан центрыны ва шолай да Дагъыстанны оьсдюрювге къарайгъан корпорациясыны акционер жамиятыны къошуму гьакъда айрыча эсгерген.
Яшырмагъа тарыкъ болмай, Дагъыстанны Башчысы билдирген кюйде, гьалиги заманда эсгерилген къуллукълар оьзлени алдына салынгъан агьамиятлы борчланы толу кюйде яшавгъа чыгъармай.
«Алгъа салынгъан масъалаланы ёрукълашдырмакъ учун бизин республикабызда низам-правовой базасы гьазирленген», – деген ол. «Республикабызда яшавлукъ ва экономика якъдан чалт оьсеген эки территория (ТОСЭР) белгиленген, 6 индустрия парк пайдаландырыла, 6 бизнес-инкубатор бар. Бизнес учун инкубаторлар гьазирленген, тек натижалары къайда?» – деп сорагъан ол жыйынны ортакъчыларына.
Далапчылыкъ булан машгъул болагъан тайпалар кредитлерден пайдаланмакъ учун гезиклеге токътамайгъаны тамаша тюгюлю гьакъда да айтгъан:
«Алдагъы йылларда бизнес булан машгъул болмакъ муратда гьазирленген проектлери булан онгайлы пачалыкъ кредитлени алгъан далапчыланы эбинден гелмеге четим, – деген ол. – Олар кредитлени оьз акъча маялары йимик сюйген кююнде къоллап, бирлери гьали де тыш пачалыкъларда яшынып яшай. Айтмагъа сюегеним, эгер де биз ачыкъ кюйде далапчылыкъ булан машгъул болма сюе бусакъ, бизнесни аманлыгъын къоруйгъан тергев, гёз къаратыв юрютеген къурумлар булан байлавлукъда иш гёрмесек бажарылмай. Шо гьакъда Росссияны Президенти В. Путин де бизнес булан машгъул болагъан тайпалар булангъы ёлугъувларында ачыкъ кюйде айтып тура. Далапчылыкъ булан оьсювге кёмек этме муштарлы тайпалар пачалыкъны янындан да якълав табажагъы гьакъ».
Шо гьакъда айта туруп, В. Васильев гьали-гьалилерде РФ-ни финанс министри Антон Силуанов Дагъыстанда оьзюню ишчи сапары булан болгъанын да эсгерген. Неге десегиз, шо сапарны барышында бизин республика оьзюню ишчи сапары булан болгъанын да эсгерген. Неге десегиз, шо сапарны барышында бизин республикабызда увакъ ва орта далапчылыкъны талапларын якълайгъан банк оьзюню янындан бизин республикабызны далапчыларына 1 миллиард манатны оьлчевюнде кредит харжлар булан кёмеклешмеге разилигин билдирген. ДР-ни Башчысы эсгерген кюйде, шо банкны кредитлеринден пайдаланагъан далапчылар пачалыкъны янындан кёмексиз къалмажакъ.
«Шону учун мен де оьз янымдан регионну Башчысы гьисапда далапчыланы алдындагъы жаваплыкъны гьис этмей болмайман», – деген ол.
Арадан оьтген вакътини ичинде этилинген ишлени гьакъында айта туруп, ДР-ни Башчысы АЗС- лени, къурулуш компанияланы, шатлыкъ жыйынлар оьтгерилеген залланы ва шолай да оьзге далапчы тайпаланы ачыкъгъа чыгъармакъ учун гёрюлген чаралар да оьз натижаларын бергени гьакъда айтгъан. Шолайлыкъда, адамланы яшавлукъ шартларын яхшылашдырывгъа да ёллар ачыла, ёллар, уьйлер, школалар, ясли-бавлар, савлукъ сакълав идаралар ва шолай оьзге тюрлю социал-яшавлукъ къуллукълар болдурув къолайлаша.
Коррупциягъа байлавлу оьз пикруларын айта туруп, шону алдын алывда алгъасавлукъгъа ёл бермейли ону амалгъа геливюне болушлукъ этеген себеплерин ахтарып, кемчиликлени тайдырмагъа тюшегени гьакъда айрыча эсгерген.
Жыйынны барышында В. Васильев Дагъыстангъа уллу бизнесни кёмеги тиегени гьакъда да айрыча билдирген. Далапчы, сенатор Сулейман Керимовну янындан бизин республикабызны бюджетине гелеген налог гелимлени къошуму гьакъда аян этген.
Шондан сонг жыйынны ортакъчылары бизин республикабызда къурулагъан эки инвестпроектни масъаласына да къарагъан. Шоланы экиси де «Уьйташ» деген инвестиция майданда къурула, бириси – «Ириб», экинчиси де – «Агромит» деген жамиятлар. Биринчисинде – авлакъ ниъматланы, экинчисинде гьайванчылыкъ малланы ишлетив гёз алгъа тутулгъан.
Агьамиятлы проектлени ва оланы яшавгъа чыгъарывну шартлары гьакъында оьзлени сёйлевлеринде ДР-ни далапчылыкъгъа ва инвестициялагъа къарайгъан агенствосуну ёлбашчысыны къуллукъларын кютеген Гьажи Гьасанов ва «Агромит», «Ириб» деген дазулангъан жаваплыгъы булангъы жамиятланы вакили Жамиля Мелесова мекенли кюйде айтды. Олар айрыча эсгергени йимик, «Овошлардан ва емишлерден соклар этив» деген инвестиция проектге акъча маялар гёрсетеген «Ириб» деген жамият гьар тюрлю юрт хозяйство малланы ишлетивню гёз алгъа тута. Ачыкълашдырып айтгъанда, булакъ ва газлашдыргъан минерал сувну, сокланы, газсыз, олай да газы булангъы лиманадланы, емишлерден этилген шербет сувланы, сувукъ чайны шишалагъа тёгювню, квасны чыгъарывну гёз алгъа тута.
Эсгерилген проектни яшавгъа чыгъара туруп, хас ясандырывлар сатылып алынажакъ ва шолар къурашдырылажакъ. Шону булан бирге, эсгерилген маллар чыгъарылагъан бина да къурулажакъ. Шо проектни яшавгъа чыгъарывну натижасында къошум гьисапда 115 иш ер болдурулажакъ деп къаравуллана. Шону да социал-экономика якъдан оьсювню болдурагъан бир шарт гьисапда къабул этмеге бажарыла.
«Этни ишлетивню ва гьайван соягъан цехни къурув» арагъа салынып ойлашагъан экинчи инвестиция проект гьисаплана. Эсгерилген шо проектни яшавгъа чыгъармагъа ва таман чакъы акъча маялар гёрсетмеге «Агромит» деген дазулангъан жаваплыгъы булангъы жамият оьзюне борч этип алгъан. Шо проектни яшавгъа чыгъарывну натижасында бир гюнню ичинде 40 тон этни ишлетип консервалар этмеге болагъан цехи булангъы завод ишге салынажакъ. Этни ишлетеген цехлени къурувдан къайры да, оьзге къошум ерлени къурув, олай да техника ясандырывланы сатып алыв ва ясандырыв булан бирге этден этилген 36 тюрлю малны чыгъарыв гёз алгъа тутула.
Шо проектни яшавгъа чыгъарывну натижасында 112 къошум иш ерлер болдурулажакъ деп къаравуллана. Шо да, озокъда, шексиз кюйде, социал-экономика якъдан оьсювге болушлукъ этежек. Эсгерилген заводгъа ишге башлап къабул этилеген 20 адам о иш салынгъан биринчи йылында алынажакъ. Шо заводну толу кюйде ишге гийирмек учун къурулмагъа тюшеген бары да имаратлар 2021-нчи йылны ахырына тамамланажакъ. 2024-нчю йылны ахырына шо завод къазанч алмагъа башлажакъ.
Шондан сонг советге къуршалгъанлар эсгерилген агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъарывну сиптечилери гьисапланагъан «Агромит» ва «Ириб» деген дазулангъан жаваплыгъы булангъы жамиятлагъа сатыв-алыв оьтгермейген кюйде 5 гектаргъа етишеген майданны ижарагъа бермекни масъаласын арагъа салынып ойлашылынды. Генгешде ортакъчылыкъ этгенлени аслам пайы якълагъангъа гёре, шо масъала эсгерилген жамиятланы пайдасына чечилди. Шону булан бирге, эгер де агьамиятлы проектлени яшавгъа чыгъарывну сиптечилери гьисапланагъан жамиятлар байлангъан дыгъарны шартларын бузса, шо гери урулмагъа болагъаны гьакъында да айтылды.
Гипсны ва шондан этилген малланы чыгъарыв булан машгъул болагъан «Матис» деген дазулангъан ихтиярлары булангъы жамиятыны генеральный директору Турпулали Майгьажиев билдиргени йимик, «Темиркъазыкъ Кавказны оьсдюрювге къарайгъан корпорациясы» булан ол 320 миллион манатгъа дыгъар байлагъан. Шондан къайры да, къошум разилешивге де къоллар салынгъан. Шо разилешивню шартларын яшавгъа чыгъармакъ учун гёрсетилген топуракъ майданланы юрт хозяйствода пайдаланагъан топуракъланы гьисабындан чыгъарып, промышленност тармакъда къолланагъанланы гьисабына гийирмеге тюше.
«Биз шону яшавгъа чыгъармагъа болмай айланагъанлы 4 ай битди. Шо хоншу республикаларда буса эки жумадан бир айгъа ерли болжалны ичинде чечиле. Тувулунгъан шолай гьал байлангъан дыгъарны шартларын гери урувгъа элтмеге бола. Мен гётермеге сюеген экинчи масъала да бизин завод учун 2012-нчи йылда къурулмагъа башлангъан электроподстанция булан байлавлу. Гьалиге ерли шо имарат пайдаланывгъа берилмеген. Шо масъала чечилмей турагъаны гьакъында тийишли министерликлени ва ведомстволарыны барысына да йибергенбиз. Биз чыгъарылагъан малланы сан яны европа пачалыкъларда чыгъарылагъанындан къалышмагъа тюшмей».
Дагъыстанны Башчысы топуракъны бир къайдасындан башгъа тюрлюсюне гёчюрювню шо тармакъгъа къарайгъан ДР-ни Гьукуматыны заместители Екатерина Толстиковагъа тапшурду. Оьз гезигинде ДР-ни Гьукуматыны биринчи заместители Гьажимагьаммат Гьюсейнов айрыча инвестиция проектлеге байлавлу министерликлеге ва ведомстволагъа йиберилеген кагъызлагъа къаралмагъа тюшеген болжалларын сакълавгъа, далапчыланы алдында токътагъан масъалалар рагьат чечилсин учун имканлыкъланы сакъламакъгъа артыкъ агьамият бермекни таклиф этди.
«Яшавгъа чыгъарылмагъа гёз алгъа тутулгъан сипте пайдалы болажакъгъа шеклик этмеге тюшмей. Далапчылыкъ булан машгъул болагъанлар ёкъ дейгенлер де ёлугъа. Олар бар. Тек оьрде эсгерилген бир-бир кемчиликлер оланы ишинде четимликлер тувдура. Шолай гьалны ёлгъа йибермеге ярамай»,– деди Владимир Васильев. Подстанцияны къурулушуна байлавлу тувулунгъан гьалны оьзюню сёйлевюнде ДР-ни къурулуш ва яшавлукъ-коммунал хозяйствогъа къарайгъан министри Малик Баглиев ачыкъ этди. Ол билдиргени йимик, шо имаратны къурулушу 2013-нчю йылда тамамлангъан болгъан. Тек шо подстанция заманында ишлетилмеге башланмагъангъа гёре, бугюнлерде шонда къошум ишлер юрюлмеге тюше. «Бу айны ахыры болгъунчагъа биз тувулунгъан гьалны ахтарып, шо гьакъда мекенли кюйде айтажакъбыз», – деди министр.
Оьзлени ишине пуршавлукъ этеген бир-бир четимликлени гьакъында оьзюню сёйлевюнде «Уьйташ» деген инвестиция проектни яшавгъа чыгъарагъан «Каспий-композит» компанияны ёлбашчысы Патахутдин Магьамматов да айтды.
«Бираз алда шиша ишлетилеген печни къурулушу гюнлюк масъала гьисапда арагъа салынып ойлашылды. Бизин заводну Магьачкъаладан Каспийскиге гёчюрмекни масъаласы да шо проектни яшавгъа чыгъарыв булан туврадан-тувра байлавлу. Тек биз Магьачкъала шагьарны администрациясы булан бирликде артгъа салмагъа ярамайгъан масъаланы чечмеге болмай турабыз. Шо саялы биз оьзюбюзге борч этип алгъан ишлени кютювню болжаллары йырылып къалмагъа да бола».
ДР-ни Гьукуматыны Председатели Артём Здунов Магьачкъаланы шагьарбашы булан бирче шо масъаланы чечежеги гьакъда билдирди.
Гетген йылда Дагъыстанны Башчысы булан оьтгерген ёлугъувдан сонг далапчылыкъны ачыкъ кюйде юрютмеге башлагъан автозаправкаланы есилери де оьтгерилген ёлугъувну вакътисинде оьзлени алдында токътагъан масъалаланы гьакъында айтды. Оланы арасындан законну гесимлерин тайышмайлы кютюп, тийишли налогланы тёлейгенлер оьзлени гьаракатын тергевлер бугюнлерде узатылып турагъанына кант этип сёйледилер. Шондан къайры да, оьзлени гелимлерини къадарын ва гьакъыкъатда оьзлерде ишлейгенлени санавун яшырып, багьаланы тёбен тюшюрегенлер де бар. Ачыкъ кюйде далапчылыкъны юрютмеге гьаракат этегенлеге олар булан оьчешмеге кёп къыйын.
«Биз далапчылыкъны ачыкъ кюйде юрютегенлени якъламагъа тарыкъбыз. Олагъа налог тёлевде енгилликлер гёрсетивню масъаласын да чечмеге тюше. Оьзлени гьаракатында ачыкълыкъ болдургъанланы ишин, тергевлерин аз этмеге, оланы башгъа кюйде де иштагьландырмагъа тюше. Оьзлени гелимлерин, ишчилерини санавун яшырагъанлагъа, налогланы тёлемейгенлеге бакъгъан якъдагъы тергевню артдырайыкъ»,– деди Дагъыстанны Башчысы.
Ёлугъувну барышында далапчылыкъ булан байлавлу оьзге масъалалар да арагъа чыкъды. Ачыкълашдырып айтгъанда, далапчылагъа пачалыкъны ягъындан этилеген заказланы кютювге де шартлар яратмагъа тюшегени гьакъда айтылды. Жамиятны пайдасына чалышагъан гьаракаты натижалы далапчыланы пачалыкъ савгъатлагъа гёрсетилмеге тарыгъы гьакъда да эсгерилди.
Оьтгерилген ёлугъувну барышында арагъа салынып ойлашылгъан бары да масъалалагъа гёре еринде англатывлар да, жаваплы къуллукъчулагъа тапшурувлар да берилди. Шолар барысы да сонггъа таба тийишли натижалар чыгъармакъ учун ва тарыкълы къарарланы къабул этмек учун генгешни гьасиллерине гёре онгарылгъан протоколгъа язылгъан.
