Берекетли 90 йыл


        Хасавюрт районда бирликде ва дослукъда 172 мингден де артыкъ тюрлю-тюрлю миллетлер яшай. Районгъа «Гиччи Дагъыстан» деп де негьакъ айтылмай. Районда 56 юрт бар ва шолар 142358 гектар ерде ерлешген. Хасавюрт ра­йонну Бабаюрт,    Новолак, Къазбек, Къызылюрт районлар ва гюнбатыш янында Мычыгъыш Республика булан дазулары бар. Районда Акъташ, Яхсайсув, Ярыкъсув ва Ямансув оьзенлер, тюп боюнда Терик оьзен агъа.



Бу бойдагъы къурулгъан биринчи бырынгъы юрт деп гьисапланагъан Эндирейге, алимлер айтагъан кюйде, нече минг йыллар бола. Дагъы да районда Яхсай, Кёстек, сонг-сонг къурулгъан ва бугюнлерде оьзлерде 5-10 минг адам яшайгъан башгъа юртлар да бар. 1900-нчю йылланы башында къазакълар гелип къургъан Покровское, Могилёвское ва Петраковское юртларда бугюнлерде оруслар 10 агьлю де ёкъдур. Хасавюрт райондан таба «Чилле ёл» оьте ва бугюнлерде Акъташны онг боюнда Эндирей шагьардан къалгъан орунлар сакълангъан.


Хасавюрт районну къурув масъалагъа 22-нчи октябрде 1928-нчи йыл ДАССР-ни Центрисполкумуну 4-нчю сессиясында къаралгъан ва 1929-нчу йыл 3-нчю июнда ВЦИК-ни къарары булан ташдырылгъан. Гьали-гьалилерде Россияны халкъларыны адатлангъан маданият центрында Хасавюрт районну 90 йыллыкъ байрамы оьтгерилди. Маданият центрны фойесинде районну 90 йыллыгъына гьазирленген суратлар ва уьстюнлюклери гьакъда язылгъан уллу баннерлер салынгъан. Жыйынгъа гелгенлер шолагъа къарамай оьтмейлер. Гелген къонакъланы Хасавюрт районну башчысы Жамболат Салавов ва районну жаваплы къуллукъчулары къаршылай. Къонакъланы арасында Пачалыкъ Думаны депутаты Умахан Умаханов, Дагъыстанны Башчысыны ва Гьукуматыны Администрациясыны ёлбашчысыны 1-нчи заместители Владимир Деревянко, Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны Председателини 1-нчи заместители Сайитагьмат Агьматов ва башгъа тюрлю жаваплы къуллукъланы вакиллерин гёрме бола. Жыйынны башында къонакълагъа ра­йонну оьтген ёлуну гьакъындагъы кино гёрсетилди.


1930-1940-нчы йыллар район учун инг де четим йыллар болгъан деп гьисаплана. Колхозлар къурмакъ учун да шайлы заман гетген. Гиччи-гиччи гесек ерлени ишлетип яшап тургъанлар, шоланы бирикдирегенге ва ортакъ кюйде иш юрютюлежекге сююнген. Кёп топуракълары барлар буса оьзлер адатлангъан кюйде ишлеме сююп тургъан. Къуругъа къошулуп чий де янар дегенлей, шо йылларда кёп булгъавурлар болгъан. Мадарлы яшайгъанлар тутулгъан, къалгъанлар астаракъ булан юрт хозяйствону гётерме башлагъан. Арадан кёп гетмей, Уллу Ватан дав башлангъан ва бары да иш къартланы, тиштайпаланы ва яшланы бойнуна тюшген. Райондан фронтгъа 14 минг эргиши гетген, оланы да 3 пайындан бир пайы тюгюл къайтмагъан. Къайтгъанланы кёбюсю де сонг-сонг дав яралардан гечинген.


Давда гёрсетген къоччакълыгъы учун кёп санавдагъы хасавюртлулар орденлер, медаллар булан савгъатлангъан. Шоланы арасындан Совет Союзуну Игити, белгили танкист Элмурза Жумагъуловну, Рейхстаггъа байракъ къакъгъан Абдулгьаким Исмайыловну, Сапун тавну Игити Абдурагьман Абдуллаевни, къумукъ улан Мелитополь шагьарны алагъанда жан берген комбат Ирбайхан Бийболатовну, белгили пулемётчик Ханпаша Нурадиловну, сынавлу танкист, игитлиги учун бир йылны ичинде 3 орден берилген Иса Солтановну, лётчик Михаил Жердевни ва Макътавлукъ орденлени толу кавалери, разведчик Абдуразакъ Датуевни атлары уллу оьктемлик булан айтыла.


Давну алдындагъы йылларда юртлулар пайларын къошуп артеллер этип, сонггъа таба, къыйынлыкъда буса да, колхозлар къурулма башлай. Шолай, Эндирейде де адамланы пайларын ва гьайванларын къошуп, Ленинни атындагъы колхоз къурула. 1941-нчи йылда Эндирей колхозгъа, шо заман болгъанча районну комсомол къурумуну башчысы, сонг партияны райкомуну инструктору болуп тургъан Алихан Алиханов председатель этилинип сайлана. Тек арадан узакъ гетмей дав башлана, янгы ишге гиришип турагъан яш председатель де давгъа гете. Дав битгенден сонг да ол асгерде дагъы да бир йыл къала ва старший лейтенант чини ва тёшю толгъан орден, медаллар булан къайта, сайлангъан ишин узата. Ол оьзюн бажарывлу ёлбашчы экенин гёрсете ва 10-15 йылдан колхоз гёрмекли даражалагъа етише. Ол колхозну агъач сабан булан сюреген вакътисинде алып, инг янгы техникалы ва минг гектарлар булангъы бавлу-авлакълы хозяйство эте. Колхоз Дагъыстанда чы нечик де, Совет Союзда да белгили бола, миллионер колхоз деп ат бериле.


Шолай гёрмекли уьстюнлюклеге Яхсай, Кёстек, Ботаюрт, Советское, Сивух, Къуруш, Янгы Гагатли, Османюрт, Байрамавул, Адилотар, Боташюрт, Муцалавул, Кёкрек, Чагъаротар, Дзержинское ва башгъа колхозлар да етишелер. Юрт хозяйствону оьсювюне оьзлени къайратлы загьматы булан къошум этгенлени арасында Социалист Загьматны Игитлери Тажутдин Гьажиев, Сейфедин Къулиев, Агъабек Уружев, Агьмат Висайитов, шолай да Ленин орден алгъан Къандавур Акавов, Умар Умаров, Нюрюв Темукъова, уллу хозяйстволаны башчылары ва орденлени кавалерлери Алихан Алиханов, Амачи Амачиев, Сабир Диярханов, Абакар Порсукъов, Гьажигерей Хизриев, СССР-ни Оьр Советини депутаты Маржанат Умарова, Темиркъазыкъ Кавказда биринчи тракторист къатын Унай Абдурагьманова ва башгъалары бар.


Артдагъы 5 йылны ичинде де Хасавюрт район – бары да гьасиллерден биринчи ерде. Дагъыстандагъы юрт хозяйство малланы 20 проценти бу районда болдурула. Районда 53 хозяйство, 12 минг сабанчы хозяйстволар бар. Шолардан инг де гёрмеклиси деп ботаюртлу улан Аштар Батыровну атын оьктемлик булан эсгерме герек. Райондагъы тавукъ этни 54 проценти «Батыр-бройлер» деген къурумда болдурула. Мунда инг яхшы инкубаторлар ва болдурулгъан этни ишлетеген цехлери де бар.


Гьар йыл сайын район гюзлюклени чачывларын генглешдире ва бу йыл 15800 гектаргъа етишген. Шо да артдагъы йылларда алынып турагъан техникадан гьасил бола. Бугюнлерде районну хозяйст­воларында 329 трактор, 68 комбайн, 179 автомашин ишлей.


Район тюрлю-тюрлю проектлеге ва программалагъа гире ва шолардан таба къурулуш ишлер юрютме де имканлыкъ бола. Шолай, артдагъы 5 йылны ичинде районда 3 яшлар баву, 3 школа ва администрация биналар къурулгъан, кёп-кёп юртланы орамлары ва 34 маданият къала ярашдырылгъан. 10 йыллардан берли бир бёлюгю къурулгъан район больницаны къурулушун битдирмеге де харж гёрсетилген. 2019-2020-нчы йылларда районда дагъы да 14 школа ва 5 яшлар баву къурулма гёз алгъа тутулгъан.


Хасавюрт район налог жыйывдан да – республиканы ичинде биринчи ерде. Шо буса юртланы ичиндеги тюрлю-тюрлю ишлени этме имканлыкъ бере. АЗС-лени, банкет залланы есилери булангъы ёлугъувлар ва яшыртгъынлап ишлейген далапчыланы аян этивню натижасында налог жыйывну 120 процентге толтурма бажарылгъан. Орта ва увакъ далапчылыкъны оьсювюне де районда бек тергев бериле.


2019-2025-нчи йылларда 260 адамгъа ери булангъы район больницаны битдирме, 4 юртда ФАП-лар къурма ва Нурадилово юртда буса больница къурма гёз алгъа тутулгъан. 6 юртда да яшлар бавлар, спорт ва маданият къалаланы ярашдырыв планлары къурулгъан.


Жыйынны ача туруп, Хасавюрт районну башчысы Жамболат Салавов заманлар да алышынгъанны, шону булан девюрлер де башгъа болгъанны, тек, нечик болса да, халкъ оьзюню топурагъын сююп ва шону асырап юрютгенни айтды.


– Хасавюрт район 170 мингден де артыкъ адам яшайгъан уллу топуракъ тюгюл, – дей ол, – район – тюрлю-тюрлю миллетлени ортакъ уью, мунда кёп тюрлю хасиятлы ва къысматлы адамлар яшай. Бизин борчубуз – шолар дослукъда яшасын учун имканлыкълар болдурмакъ, оланы яшавун йылдан-йыл енгил этмек ва парахатлыкъда оьз къыйыны булан яшамагъа чаралар гёрмек. Гьалиге ерли биз шо борчну уьстюнлю кюйде кютюп гелгенбиз. Бизин районда уллу маъданлар ёкъ, тек районну байлыгъы – ону адамлары. Оланы уллаталарыны пайдалы ишлерин авлетлери ва оланы да яшлары давам эте. Оланы бирлери, муна алда олтургъанлар, биз олагъа сый ва абур этебиз. Районну халкъыны атындан Дагъыстанны башчысы В.Васильевге де бизин яшавлукъ, экономика яндан якълайгъаны, гьар йыл дегенлей янгы-янгы биналар къурма имканлыкъ берегени учун разилик билдирме сюебиз. Ра­йонлуларыма дагъы да оьрге оьсювню, яшавлукъ гьаллар яхшылашмакъны, инамлыкъ, гьар ожакъгъа да берекет ва насип ёрайман!


Дагъыстанны Башчысы В.Васильевни атындан къутлай туруп, В. Деревянко Хасавюрт район республикада инг яхшы гьакимлик къурулуву экенни эсгерди, гьар санавну, гьар натижаны артында загьматчыланы къыйыны барны айтды.


– Бу ерде бизге районну башчысы Ж.Салавовну бажарывлугъу гьакъда айтма да тюше, – дей ол. – Гьар адам оьз еринде буса, гьар районну да ишлери алгъа бара. Сизин атыгъызгъа Владимир Абдуалиевич къутлав йиберген, шону охуйман.


90 йылны ичинде Хасавюрт район къыйынлы ва макътавлу ёлну оьтген. Топуракъны гьар гесегини де, юртну да, жамлашдырып айтгъанда, савлай районну да оьзтёрече тарихи бола, адатлангъан кюю бола. Хасавюрт районда тюрлю-тюрлю миллетлени вакиллери яшай. Шо бирликдир бугюнгю районну оьрлюклери де, уьстюнлюклери де.


Шолай да, районну юбилейи булан Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны Председателини 1-нчи заместители Сайитагьмат Агьматов, Пачалыкъ Думаны депутаты Умахан Умаханов, район депутатланы атындан оланы председатели Магьаммат Лабазанов, «Единая Россия» партияны исполкомуну секретары Асият Арсланханова, жамият палатаны председатели Къалсын Акъгёзов ва башгъа-башгъа иш къурумланы вакиллери де къутлады.


Шо гюн районда узакъ йыллар топуракъда ишлеген загьматчылагъа гьюрметлев грамоталар, Майя Салаватовагъа ва Магьач Айдемировгъа «Хасавюрт ра­йонну гьюрметли ватандашлары» деген сыйлы атлар, Загьир Боташевге буса «За особые заслуги»  деген орден берилди.


Жыйынны ахырында районну чебер иш гёрсетеген коллективлери уллу концерт гёрсетди.

Гебек КЪОНАКЪБИЕВ, оьз мухбирибиз.


Суратларда: Хасавюрт районну шатлы жыйынындан гёрюнюшлер.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля