Дюньяда агьамиятлы кёп касбулар бар. Касбучуланы бирлери билим бере, докторлар адамланы сав эте. Тарбиялавчулагъа буса ата-анасы сав гюнню узагъын­да оьзлени яшларын аманат этип гете. Бу касбулар бир заманда да оьзюню агьамиятлыгъын тас этмежек, гьар заманда да тарыкълы болуп гелген ва оланы абуру да тюшмежек.

Яшлар бавларында чалышагъан касбучулар яшлагъа янгыз тарбия берип къоймай, яшлар бавундагъы вакътиде олагъа бары да яндан толу кюйде жавап да бере. Биринден-бири гиччипавлагъа гьарисине бир ёл тапмагъа, къыйынына-тынчына тынглап, оланы англамагъа ким де бажармайдыр. Гиччипавлар булан ишлемек учун, яшланы бир йимик оьз яшыдай сююп билеген, аявлап бажарагъан адам болмагъа тарыкъ. Бу касбуда йыллар бою, гьатта оьмюрюню кёп янын багъыш­лагъан адамлар гьариси ишинде оьзлени ерин тапгъан деп айтмагъа ярай.
Яшлар бавунда тарбиялавчуну гьар гюнлюк иши ондан уллу чыдамлыкъ, сююв, гюч талап эте. Олар гиччипавлар учун илиякълы ана, рагьмулу къурдаш, гьакъыллы насигьатчы да болмагъа герек. Гьар кимде де олай узакъ заман ишлемеге чыдамлыкъ болмай.

 Тарбиялавчулар – айрыча исси, рагьмулу, юрегинде денгиз чакъы сюювю булангъы адамлар. Василий Сухомлинскийни «Яшлагъа герти тарбиялавчу болмакъ учун, олагъа юрегин бермеге герек»,–деген сёзлери де шону гертилей.

Ата-ананы да юреги парахат болардай, гиччипавлагъа мекенли кюйде тергев береген, оьз яшларыдай аявлайгъан касбучулар бар экени не яхшыдыр. Мен оьзюм де анаман. Яшларым да яшлар бавларында тарбия алгъан, гиччиси де бугюнлерде оьзюню тенглилери булан яшлар бавунда тарбиялана.

Яшлар бавларыны коллективлери бир гиччирек «дюньялар» йимик. О дюньяны яшаву онда ишлейген касбучулардан ва ёлбашчылыкъ этеген адамлардан гьасил бола. Магьачкъаладагъы 81 номерли «Яшланы оьсювюню центры» болгъан яшлар бавуну коллективини иши, тарбияланагъан яшлагъа янашыву бирев де сёз тапмасдай къурулгъанына шеклик ёкъ. Оьзлер тарбиялавчулар да эсгереген кюйде, яшлар бавуну заведующийи Бэлла Жамалутдиновна Багдуева коллективни бирлешдирмек учун, яшланы онда турушун, тарбиясы токъташдырылгъан нормалагъа жавап береген кюйде болсун учун гьар заман къаст эте. Яшланы ата-аналары булан да байлавлукъ тутуп, касбучуланы да, яшланы да, ата-аналаны да разилигин къазанмакъ учун бары гючюн салып чалыша.

Яшлар бавларына, озокъда, педагогика билими бар касбучулар ишлемеге геле. Тарбиялавчу болуп ишлейгенлени арасында оьр билими булангъы педагоглар да аз тюгюл. Мисал учун, «Чайка» деген яшлар бавунда 28 йыл чалышагъан Папуш Патаевна Ильясова яшларын мунда тарбиялавгъа бергенде, заведующийни таклифине гёре оьзю де ишлемеге башлагъан. Шондан берли муна 28 йыл оьтген. Шондан берли яшлар бавундан, гиччипавлардан айрылмагъан.

Папуш Патаевна 1957-нчи йылда Къызылюрт шагьарда тувгъан. Заман оьтюп, юрт хозяйство тармакъда чалышагъан агьлюсю Абдулпатагь, Рабият ва яшлары Албёрюгентге гёчген. Олар гьар тюрлю йылларда касбусуна байлавлу болуп Шавхалянгыюртда, Къызылюрт шагьарда яшагъан. Анасы школада орус тилден ва адабиятдан муаллим болуп ишлейгени Папушгъа таъсир этмей къоймагъан. Орта школаны битдирген сонг ол да анасы Рабият Шихова йимик муаллимни касбусун сайлай. Башлап Хасавюрт шагьардагъы педагогика училищени битдирген сонг, Дагъыс­тан пачалыкъ педагогика институтну филология факультетине тюше. Охуй туруп, школада башлапгъы класланы муаллими болуп ишлей. Папуш Патавовна уьйленген сонг агьлюсю булан Магьачкъала шагьаргъа гёче. Мунда оьрде де эсгергеним йимик, оьзюню яшлары тарбиялангъан яшлар бавуна ишге алына.

Шо гьакъда хабарлай туруп, Папуш Патаевна ишлемеге башлагъан йылларын эсгере ва булай дей:
– Озокъда, мен муаллимни касбусун кёп сююп танглагъан эдим, школада да ишледим. Анам магъа оьзюме де дарс берген. Ону йимик таъсирли дарс берип болагъанлар юртларда кёп тюгюл эди. Ол дарсланы юрютеген кююн бек ушата эдим. Ону дарсларына айрыча гьазир бола эдим. Тек анам магъа дарсны айтмагъа башгъалардан жавап алып болмагъанда изну бере эди. Къол гётерсем, къой башгъалар да ойлашсын деп ихтияр бермей эди. Башгъа яшлар дарсгъа онгарылмагъанда магъа гезик етише эди. Тек хатирим къалып, билмеймен деген гезиклерим де кёп болгъан.

–Яшлар бавларында ишлемеге къыйын болмадымы? – деп сорайман.

–Башлап яшлар бавунда ишлемеге башлагъанда, яшланы къавгъасына уьйренип битмей эдим. Школада яшлар кёп чарчымлы болмай. Олтуруп дарсда тынгламагъа герекни, низамны биле. Гиччипавланы буса – ойнап турмагъа сюеген вакътиси. Олагъа низам болдурмакъ учун, олар булан ойнамагъа, оюнгъа къуршап тарбияламагъа, уьйретмеге герек. Башлапгъы вакътилерде узакъ ишлемесмен, бираз къарайым деп ойлаша туруп, уьйренип къалдым. Оьзюм гьали яшларсыз туруп да болмайман. Пандемияны вакътисинде уьйде къалгъанда, чыдамсыз кюйде ишге чыгъагъан гюнлени къаравуллай эдим. Яшланы сюймей боламысан?! Оланы гьарисини бир гиччи дюньясы бар. Айрокъда гьалиги яшлар бек биле. Олар бизден уьйренеген йимик, биз, тарбиялавчулар, бир-бир затланы олардан алабыз. Яшланы юреги, ою таза. Олар – рагьмулукъну уьлгюсю.

Язда ял алагъан вакътилерде де оюм, юрегим даим яшларда бола. Оланы сагъын­май боламы? Гьар гюн сени яшлар да кёп сююп къаршылай. Гьариси билегенин хабарлай. Яшлар хабарлайгъанда оьзлени сююнч гьислерин яшырмай. Олар булан ­оьзюм де сююнемен. Озокъда, яшлагъа бираз къатты кюйде англатмагъа да герек. Яшны хатири къалып да бола. Шолай болуп къалса, яшны чакъырып яныма, ушанып гёнгюн алмагъа къаст этемен. Яшланы юрегинде, эсинде яхшы янашыв, сююв, рагьмулукъ къалмагъа герек. Яшлар бавларында яшланы сюймейген адамлар болмагъа герекмей. Олар кёп заман мунда ишлеп де болмай.

Папуш Патаевна касбусуну гьа­къында, яшлагъа янашывуну айланасында лакъыр эте туруп:
–Яшлар булан ишлей туруп, мен оьзюм де тарбияланаман. Мунда ишлемеге башлагъанда, яшланы программагъа гёре гьар затгъа уьйретмеге герек, школагъа гьазирлемеге герек деп ойлаша эдим. Тек яшланы коллективде турушуна уьйретмеге герек,–дей.

Папуш Патаевнагъа:
–Школада къалмагъангъа гьёкюнмеймисиз? – деп сорав беремен.
–Тюзюн айтсам, гьёкюнмеймен. Адам ишлейген ерде коллективни де бек таъсири бола. Бизин коллектив – бир агьлю йимик. Мунда ишге гелген жагьил касбучулар да агьлюге янгы гелген гелинлер йимик, арабызгъа къошулуп, уллулардан уьлгю алып, коллективге гёре тез уьйренип, таби болуп къала.

Яшланы тарбиялавчулар янгыз яшлар булан тюгюл, оланы ата-анасы булан да ишлемеге, къатнамагъа герек. Яшавда не де бола. Бир яшны анасы бары затгъа рази буса, башгъасыныки разисизлик билдиреген ге­зик­лер болмай къалмай.

–Олар булан масъала тувулунса, нечик чечиле?
–Мен ишлеген йылланы уза­гъында бир татывсузлукъ болардай агьвалат болмагъан. Мен оьзюм де яшларымны ата-анасына шулай анг­латаман: «Сиз яшыгъызгъа бакъгъан якъдан бизин яныбыздан бир кемчилик эс этсегиз, барып гьар ерде сёйлемегиз. Гелип магъа айтыгъыз. Мен тюз тюгюл бусам, хатамны тюзлемеге, яхшы якъгъа алышынмагъа къаст этермен, сиз тюз тюгюл бусагъыз, шону сизге анг­латмагъа чалышарман», – деймен. Яшланы бизге аманат этген сонг, инаныв болмагъа герек.

Папуш Патаевна яшланы ата-анасына бир нече насигьатлар да берди: «Яшларыгъызгъа гюнню ахы­рында не ашадыгъыз деп со­ра­магъыз­, не этдигиз, не уьйрендигиз деп сорагъыз. Ахшам уьйде тергев беригиз. Телефон берип яда телевизорну ягъып къоюп къоймагъыз. Яшлар янгыз яшлар бавунда тюгюл, уьйде де тарбия, билим алмагъа тарыкъ».

Бугюнлерде Папуш Патаевна – логопед бёлюкде тарбиялавчу. Мунда башгъа программалардан къайры, сёйлейгенде гьар тюрлю тутукъ авазланы тюз айтмайгъан яда айтмагъа болмайгъан, тилинде кемчилиги бар яшлар тарбиялана.

Ол 2009-нчу йылда билим берив тармакъгъа этген къошуму учун «Россия Федерацияны билим беривюню ат къазангъан къуллукъчусу» деген белги булан савгъатлангъан.

Яшлар бавуна юрюйген яшлар буса школа чагъына етишгинче кёп затгъа уьйрене, яшлар бавларыны тарбиялав программасына гёре тарбиялавчулар къалам тутма, сурат этме, шиърулар охума, йырлама ва яш оьсе туруп, билмеге герекли кёп мердешлеге уьйрете. Шо саялы гиччипавланы оьсювюнде яшланы тарбиялавчуларыны къыйматлы агьамияты бар.

Гиччипавланы кёплери­ни яшлыгъыны биринчи абатлары, гьар тюрлю оюнлары, гиччирек уьс­­тюнлюклери яшлар бавларындан башлана. Уьйде ата-анасы берген тарбия, къарав йимик, яшлар бавларында да гиччипавлар оьзлени тенг­лилери булан гьаллашып, ярашып, бири-бирине ёл къоймагъа, бирче ойнамагъа уьйрене. Тарбиялавчу яшлагъа тюз кюйде янашып, олар булан гьаллашып, яшланы гьарисини юрегине «ачгъыч» табып ишлеп биле.

Шо саялы тарбиялавчулагъа не йимик макътавлар, яхшылыкълар, байрамлар этсе де кёп тюгюл. Гьар йыл сентябр айны 27-синде Россияда Тарбиялавчуну гюню оьтгериле. Оланы шо гюн ял алмагъа ишинден азат этмесе де, яшлар бавларында олагъа багъышлап, гиччипавланы да къуршап, шатлы байрамлар оьтгерегени де мердешге айлангъан. Мен оьзюм де бу макъаладан пайдаланып, айрыча Магьачкъаладагъы 81 номерли яшлар бавуну тарбиялавчуларын гьакъ юрекден къутлайман. Сиздеги гиччипавлагъа бакъгъан уллу сююв, рагьмулукъ, чыдамлыкъ бир де сёнмесин. Сизге яхшы савлукъ, насип ва гьар гюнлюк сююнчлер ёрайман.