Къаягент – Дагъыстанда лап уллу юртланы бириси. Артда оьтгерилген гьисап язывлагъа гёре мунда 15 минг 550 адам яшай. Юртлулар аслу гьалда авлакъчылыкъ ва ону булан тыгъыс байлавлу юк ташывлар булан машгъул. Халкъны ишге къуршав, агьлюлерин сакълавда кёмеклешив, тийишли яшав шартларын яратыв – бугюн ерли администрацияны алдында токътагъан жаваплы иш.

Ондан къайры, юртну ичинде тазалыкъны болдурувну, ярыкъландырывну, табиат газ тартывну, ял алыв ерлерин онгарывну масъалалары да артгъа салынмай гьар гюн чечилме тюше. Къаягент райондагъы мухбирибиз Магьамматрасул Ибрагьимов бир нече гюн алда юрт администрацияны башчысы Анвар Гьюсейнов, ону заместители Шамил Байрамбеков, юрт депутатланы жыйыныны председатели Рашит Макъсутов булан ёлугъуп, шо гьакъда лакъыр этген.

– Анвар Магьамматович, сиз республикада лап уллу юртланы бирисине башчылыкъ этегенигиз кёп йыллар бола. Ишигиз енгиллерден тюгюлдюр?

–Тюз айтасыз. Уллу юрт, 4600 хозяйство бар, юк ташыйгъан 2 минг машин гьисапгъа алынгъан. Дагъысын айтмагъанда, юртдан гьар гюн рейслеге онлар булан юкден толгъан уллу машинлер ёл чыгъа, шонча машинлер къайтма да къайта. Къысгъача айтгъанда, яшавлукъгъа амал этиле.

 

–Уллу юртну, уллу жамиятны ма­съа­лаларын уьстюнлю чечмек учун билимли ва сынавлу касбучулар тарыкъ. Оланы гьар гюнлюк гьаракатындан, кютеген къуллукъларына намуслу ва жаваплы янашывундан да кёп иш гьасил бола. Шо гьакъда айтгъаныгъызны сюер эдик.

– Не ишни, не масъаланы алсакъ да, оланы чечивде адам гёрмекли ерни тутагъаны белгили. Юрт яшавубузну, минглер булангъы къаягентлилени алдында токътагъан масъалаланы яшавгъа чыгъар­макъ учун «Къаягент юртсовет» деген муниципал къурулув иш гёре. Ону иш юрютюв бёлюгю «Юрт администрация» ва оланы ишинде къолламагъа тарыкълы болагъан ихтиярланы язагъан ва къабул этеген депутатланы юрт жыйыны да бар. Администрацияда 10 адам чалыша, юрт жыйынгъа да 15 депутат сайлангъан. Шоланы 4-вю Къаягент район жыйыныны депутатлары да дюр. Гьар депутат жамият масъалаланы чечивде болагъан къошумун эте.

Оьтген йылланы ичинде юртда этилген ишлени санап йиберсек, айтып битдирмеге де къыйын. Бизин халкъ – загьматчы халкъ, асрулар бою топуракъ булан ишлеп гелген. Гьали де авлакъчылыкъ ишлени юрютмек муратда гьар йыл февраль-март айларда 2000-2500 агьлю, кёбюсю гьалда оьзлени автомашинлери булан Волгоград, Аштархан областлагъа, Къалмыкъ, Мычыгъыш республикалагъа, Ставрополь крайгъа ёл чыгъалар. Иш йылын тамамлап, гелимин де жыйып, гюз айларда ата юртуна къайталар. Къайтгъан гюнюнден башлап, жыйгъан акъча маяларын агьлюню талапларына, яшларын уьй этивге, олагъа янгы ожакълар къурувгъа харжлайлар. Оьзгелери теплицалар къуралар, емиш бавлар орнаталар. Шону учун муниципал къуллукъчуланы, депутатланы иши, гьаракаты да гюн сайын­ арта.

– Артдагъы йыллар сиз ерли «Къаягент» деген пачалыкъ унитар предприятие булан да тыгъыс аралыкълар байлап ишлейгенни билебиз. Гьасиллер нечикдир?

–Юртну бизден алдагъы ёлбашчылары да, сиз айтагъан кюйде, бири-бирин англап иш юрютген. Биз де яхшы мердешлени сёнме къоймай давам этебиз. «Къаягент» ГУП – уллу хозяйство. Мунда алда 1000-1500 адам загьмат тёгюп гелген. Артдагъы йыллар гьар тюрлю себеплеге гёре оланы санаву кемисе де, хозяйствода 150-ден артыкъ адам юрт хозяйство ишлеге къуршалгъан.

Юртлуланы ва бизин тилевлерибизни гьисапгъа алып, 2013–2014-нчю йылларда ГУП-ну директору Магьамматшакир Алибеков къаягентлилеге яшавлукъ уьйлер тикмек учун Ростов-Баку автотрассаны тюбюнде, чагъыр заводгъа къаршыда 163 гектар ер гёрсетди. Натижада 1600-ден артыкъ адам уьйлер къурмагъа ерлер алдылар. Сонг да, авлакъчылыкъ булан машгъул болмагъа сюеген 300-ден артыкъ юртлулар хозяйствону 800 гектар ерин къолламагъа башладылар. Этилген яхшы ишлени санавун дагъы да эсгермеге болабыз.

– Анвар Магьамматович, буссагьатгъы вакътиде муниципал къурулувлагъа гьар-бир федерал программа булан акъча маялар гёрсетилмеге башлангъан. Шо ишлерде нечик ортакъчылыкъ этесиз?

– Яхшы федерал программалар кёп бар. Тек оланы ачмакъ учун, олагъа къошулмакъ учун ерли имканлыкълар да тарыкъ. Айтагъаным, далапчы предприятиелер де ортакъчылыкъ этмеге борчлу. Тутдуруп айтгъанда, ерли предприятиелер программаны ачмакъ учун акъча маяларын къошма гереклер. Олсуз федерал программа ишлемей. Тек юртда шо программаларда ортакъчылыкъ этмеге сюегенлени тапмагъа къыйын.

– Артдагъы йыллар сизин гьаракатыгъыз булан юртну ичинде хыйлы ишлер этилген. Шо гьакъда да эсгерме ярар эди.

– Ростов-Баку уллу ёлдан юртгъа гелеген ёл, юртну бир-бир уллу орамлары асфальт этилген, адамлар юрюйген орам бойлагъа плитка тутулгъан, юртну ичиндеги кёл тазалангъан, дёрт де боюна плитка салынгъан. Бек арив. Мунда ата-аналар гиччипавланы ял алмагъа алып гелелер. Шолай ишлер дагъы да этилежек. Умутларыбыз уллу.

– Бу ишде депутатлар да къошумун этедир?

– Озокъда, халкъны яшавун яхшылашдырмакъ учун олар да гьаракат юрюте.

– «Къаягент юртсовет» деген къурулувну бюджетин къурувда да оланы кёмеги тиедир?

Лакъыргъа Рашит Макъсутов къошула.

– Муниципал къурулувну йыллыкъ бюджети – 11 миллион манат. Кёп тюгюл. Аз болса да, акъча маялар жыйыла. Шо да иш юрютеген къуллукъчуланы сакъламагъа гьаран етише. Бугюнге бюджетни толтурувну дагъы ёллары ёкъ демеге ярай. Аслу налоглар федерал ва республика бюджетлеге гете.

– Рашит, мисаллар гелтирсегиз таъсирли ва ачыкъ болур эди…

– Транспорт налогну алайыкъ. Уьстде айтылып гетгени йимик, Къаягентде 2 минг уллу автомашинлер («Камаз», «Вольво» ва оьзгелери) бар. Оланы гьариси йылда, азындан, 40 минг манат транспорт налоглар тёлей. Эгер шо налогланы яртысы сама бизге къалса, дагъысын айтмасакъ да – 40 миллион бола. Сонг да, уьст­де эсгерилген кюйде, гьар йыл къышны ахырында, язбашны башында 2–2,5 минг адам авлакъ ишлени юрютмеге къыргъа гете. Оланы гьариси баргъан еринде гектарына 35-40 минг манат акъча берип, ижарагъа топуракъ алалар. Тек олар бир гектар ер алып къоймай чы. Бирлерини топуракълары 50, 100 гектаргъа етише. Гьисап этип къарасакъ, бизин халкъ оьзге регионланы бюджетлерине гьар йыл 1 миллиард акъча къоюп къайталар. Эгер биз оланы топуракълар булан таъмин этмеге болгъан эдик бусакъ, шо акъча да юртда къалажакъ эди.

– Къаягент – оьсювню ёлунда. Бизге гьали, азындан дагъы да 5–6 къуллукъчу тарыкъ, – дей Шамил Байрамбеков. – Юрт уллу, йыл сайын генглеше. Башчыбызгъа дагъы да эки сама заместитель герек эди. Юрюлеген ишлени тергемеге заманыбыз етишмей.

– Шамил, сени гёзюнгден къарагъанда, сизин алдыгъызда аслу не масъалала токътагъан?

–Масъалалар кёп. Мен ойлайгъан кюйде, бизин халкъгъа бугюн топуракъ етишмей. Яшавлукъ уьйлер къурмагъа ер алмагъа сюегенлени санаву 500-ден айлангъан. Агьлю хозяйстволар юрютмек учун ер алмагъа сюегенлер де бар. Шо себеп болуп юртлуларым районну оьзге юртларында ижарагъа ерлер ала, кёплери буса оьзге регионлагъа гетелер.

– Коммунал хозяйстводагъы гьалны нечик къыйматлайсыз?

– Орамларда ярыкъ бар, табии газ булан таъмин этив яман тюгюл. Юртну, яшайгъанланы уьйлеринден чыкъгъан насланы ташыйгъан къурум яман ишлемей. Оланы ишине разибиз. Тазалыкъны болдуралар.

– Жамият низам булан гьал нечикдир?

– Яман тюгюл. Кемчиликлер де бар. Юртну ичинде полицияны 3 участка инспектору иш гёре. Оланы гьариси низам болдурувгъа аслам къошумун болдура.

– Яшёрюмлени, жагьил адамланы спортгъа къуршав да бек пайдалы масъала. Булай ишлени кютюлювюне нечик къыймат бересиз?

– Артдагъы 20-30 йыл юртлу спортсменлер етишген уьстюнлюклер савлай дюньягъа белгили. Нариман Исрапилов, Ильяс Бекболатов – Европаны чемпионлары. Юртлуланы къол узатыву булан юртда уллу спорткъала къурулгъан, ювукъ айларда ону ачылыву да болажакъ.

– Анвар Магьамматович, сиз, Рашит, Шамил айтгъангъа гёре, къаягентлилер – загьматчы халкъ. Иш булан машгъуллуланы алгъанда, олар гьатта Дагъыстанда биринчи ерде деп гьисап этесиз. Шо ойлар негер кюрчюлене?

– Сиз Къаягентде кёп боласыз. Юртну ичинде бош айланагъанланы (яшлардан къайры) гёргенмисиз? Олайлар ёкъ деп ташдырып айтмагъа болабыз. Сонг да, гьар юртлуну яшавлукъ уьюне гирип къарайыкъ. Сёзлерибизни гертилигин шонда билерсиз.

–Англашыла, баракалла.

–Сиз де савболугъуз.

Магьамматрасул ИБРАГЬИМОВ