Таргъуну тар орамларына абат басгъандокъ, сени бир тамаша гьислер къуршай.   Уьйлени, чырланы гьар там ташындан къулагъынга бырынгъы заманланы сеси чалынамы экен деп эсинге геле. Сигьрулу тавуна анасыны тёшюне йимик сыйынып токътагъан Таргъу хыйлы тарихи толпанлардан, алапелекетлерден оьтюп, яшавун узата.

Озокъда, девюрлени дув еллери къумукъну тах юртуну турушуна таъсир этмей къоймагъан, кёп зат алышынгъан. О бугюн оьзге юртларыбыз йимик башындан четим заманларын гечире. Таргъуну оьз дертлери аз тюгюл. Ерли жамият бугюн не гьалда яшай, негер умут эте, недир ону талчыкъдырагъан, къыйнайгъан. Шо гьакъда биз юрт администрацияны башчысы Али Усманов булан лакъыр этебиз.

 

– Таргъу – адат-мердеши асрулар бою ясала гелген оьтесиз бырынгъы юрт. Мунда гьар-бир тюзсюзлюкге, адилсизликге къаршы чыгъагъан, тез къабунагъан оьзден халкъ яшай. Шолай гиччи шагьардай уллу юртну башын тутуп юрюмеге къыйын тюгюлмю?

– Къыйынын-тынчын айтмагъа бол­майман. Тек рагьат мюгьлетлерим болмайгъанын билемен. Гьар гюн дегенлей нече тюрлю масъала арагъа чыгъа. Бирлерин гьазиринде еринде чечме бажарыла, бирлерине буса чабып, талашып, кёп кабинетлени посагъасын басып айланма тюше. Тюзюн айтгъанда, шагьардагъы халкъны аслу талапларын кютеген къурумлар пачалыкъны ихтиярындан тайып, айрыча есликге берилгенлиги ишибизде хыйлы четимликлени тувдура. Ондан къайры, артдагъы йылларда шагьарны башчылары бир токътамай алышынып турагъанлыкъ да кёп затны чаналата.

– Шагьар дегенде, юртгъа байлавлу масъалалагъа къайтгъанча сорама сюемен. Алдындагъы гюнлер Дагъыстан парламентде депутатланы арасында Магьачкъалада районлар болма герекмей деген пикру арагъа чыкъды. Сени шогъар къаравунг нечикдир? Тахшагьаргъа районлар тарыкъмы?

– Тарыкъ. Айрокъда бизин юртлар учун. Шагьарны башчысыны аваралары кёп, гьар-бир затгъа етишип болмай. Биз сюйген заманда ону уьстюне гирип де болмай къалабыз. Районну башын тутгъан адам буса оьзюне инанылгъан ерни писти-пистисин дегенлей биле, адамланы къыйынын-тынчын яхшы англай ва оланы талапларын шагьарны къайсы гьакимине де тез етишдирип де, якълап да бола. Аллагьны яхшылыгъындан, гьали районубузгъа юртлубуз Пахрутдин Магьамматович Залибеков башчылыкъ эте. Огъар бизин дертлерибизни айтып турмакъда гьажатлыкъ ёкъ. Ол оьзю де шоланы бек яхшы биле ва болагъан кёмегин этмеге къарай.

– Шагьарны гьалиги башчысы Салман Дадаев Таргъугъа бир сама гелип гёрюнгенми?

–Биз ону янгы спорт школабызны ачылывуна байлавлу чаралагъа чакъыргъан эдик. Бек рази къалды, жамият булан гьакълашды, олтуруп чайлар да ичдик. Гетегенде халкъыбызгъа эсен-аманлыкъ ёрап, гележекде Таргъудан янгы чемпионлар – Абсайитовлар, Насруллаевлер арагъа чыгъажагъына инанагъанын айтды.

– Юртну башчысы жамиятыны арасында якълав табамы?

–Халкъымны якълаву болмагъан буса, бир ишимде юрюлмежек эди. Гьалиги юрт администрациялар алдагъы сельсоветлер тюгюл. Бизге лап аз ихтиярланы къойгъанлар. Бары да масъалалар шагьар гьакимиятны кабинетлеринде чечиле. Гьатта муна къолумдагъы шу къаламны, алдымдагъы кагъызны да бизге шагьардан бере. Таргъуну дазуларында къыбла автостанция, базарлар, тюкенлер, банкет заллар, машинлеге ягъарлыкъ тёгеген станциялар ерлешген. Олардан жыйылагъан бары да налоглар шагьаргъа гете. Биз шондан бир пайда да гёрмейбиз.

Ёлланы ярашдырыв, асфальт тутув, трансформаторланы, ток багъаналаны алышдырыв, янгы теллени тартыв, къабурланы онгарыв, межитлеге, школалагъа кёмек этив, терек орнатыв, тазалыкъ болдурув ва шолай кёп оьзге харжны талап этеген ишлер ата юртуна жаны авруйгъанланы гьаракаты, къасты, гьайлы янашыву булан амалгъа гелген. Къарачаевлер, Залибековлар, Атаевлер, Сайпулла Абсайитов, Вагьит Вагьитов, Магьамматбек Османов…

Къайсын-бирисин айтайым? Эсгер­мегенлени хатири къалмас бугъай. Аллагь рази болсун оланы барысына да. Эки-уьч йыл алъякъда мен район администрациягъа юртну гьар-бир ишине къол ялгъайгъан, кёмек этеген макътавгъа тийишли 60-дан да артыкъ адамны атларын язып берген эдим. Шо сиягьда таргъулулардан къайры, Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны депутатлары Асият Алиеваны ва Биярслан Изиевни атлары да эсгерилген эди. Барысын да бир гюн администрациягъа чакъырып, районну башчысыны атындан баракалла билдирилди.

– Юртлуларыгъызны къыйнайгъан аслу не масъаладыр?

– Озокъда, топуракъ, ер масъаласы. Яшлар оьсе, уллу бола, уьйлене, олагъа турма ер де тарыкъ чы. Беш-алты агьлю бир абзарны ичинде сыйынып боламы?! Уьйлер къурмакъ учун ерлер етишмей.

Таргъу, Кахулай, Албёрюгент юртлагъа Хумторкъали районну Тёбе юртуну къырыйында 200 гектар ер гёрсетилген эди. Арадан дёрт-беш йыллар оьтген, тек масъала гьали де чечилмеген кююнде къалып тура. Гьакимиятны арасында ачыкъдан чатакъ салагъанлар да бар. Сайки, бизин юртлар шагьаргъа гире болгъан сонг, шо ерлер шагьарда яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ учун къурулгъан сиягьгъа гёре пайланма герек. Шагьар бизден бир заманлар нече гектар топурагъын чыгъарып алгъанын унутгъандыр яда билмейген болуп гёрюнме къарайдыр.

Шо – масъаланы бир яны. Бирдагъы яны – янгы ерде гьар адамгъа 6 сотух ер гёрсетиле. Юрт деген сонг, инсанны эркин баву, араны-гюрени болмагъа герекмейми? Шо 6 сотухда не зат торайтып боласан?! Лап да тамашасы, хоншуда тав районну къотанлары ерлешген. Алда бир-эки къош токътагъан ер залим юртгъа айланып бара. Сувлар да тартылгъан, газлар да тартылгъан, ёллары да яхшы. Уьйлер къурма сюегенлеге 30 сотух ер де бериле.

Дагъы де айтсам, юртубузда яшлар баву ёкълукъ да уллу четимликлени тувдура. Гьар йыл янгыз оьр Таргъуда 100-ден де артыкъ яш тува. Бу йыл къуражакъбыз деп чи сёз бер­генлер,къарайыкъ.

– Денгиз бойда ерлешген Къарамандагъы гьаракатны башын тутгъанлар булан аралыкъларыгъыз нечикдир? Ондагъы гьал булан танышмысыз?

–Тюзюн айтгъанда, бир аралыгъы­быз да ёкъ. Не болуп тура буса да бизге бирев де айтмай, чакъырма да чакъырмай, сорама да сорамай. Олар масъалаларын оьзбашына чече. Бизин юртлагъа бир аралыгъы да ёкъ адамлар кёп ерлени алгъан, шонда ким де, къайсы миллет де бара деген хабарланы узункъулакъдан эшитемен. Шогъар байлавлу жамиятны арасында бир тюрлю разисизликлер де бар.

– Бираз алларда Интернетде Таргъуну аты таймай эди. Таргъу тавдагъы Шамил районну жамият къуруму оьтгерген жыйынына ва шогъар ерли жагьиллени сесленивюне байлавлу гючлю сёз оьчешивлер болду. Сен де шону эс этгенсендир?

– Интернетден чыкъмайгъан сёз батырлагъа, башы бузукълагъа эпсиз эркин ёл берилип къалды. Шо тайпа эки де жамиятны арасына питне салма бек къаст этди. Тек биз янма турагъан миллетара къаршы турувну тез басылтдыкъ. Шамил районну вакиллери бизге межитге гелди. Арабызда ачыкъ лакъыр болду ва бир-бирибизни англадыкъ, эшитдик деп эсиме геле. Эгер де олар Таргъу тавда энниден сонг чара оьтгерме сюйсе, инг алдын бизге билдирмеге, бизден ихтияр алмагъа сёз бердилер.

– Эсигизде бар буса, 2008-нчи йылда шо алда лагер болгъан ерде уьч де юртну жамааты мавлет оьтгерген эди. Мавлетде бир тавушдан шо ерлерде Амирхангент юртну янгыртмакъ деген къарар къабул этилген эди. Шо таклиф Къадирмурза Амирхангентлини юбилейин къаршылайгъанда да Къумукъ театрны сагьнасындан чалынды. Сен шо таклифни якълаймысан?

–Шо гьакъда мен хыйлы ойлашдым. Билемисен, мен бир затдан къоркъаман. Юрт этмек учун ерлер берилген сонг, бизин бир-бир адамларыбыз гьар тюрлю тарчыкълыкъгъа тарып, шоланы ятлагъа сатмагъа сюймесми? Экинчи Семендерге айланмасмы? Шо мени ойлашдыра. Шо саялы лагер болгъан ерде уллу спорт комплекс къурмакъны оравлу гёремен.

–Неге шонча да бай тарихи булангъы юртну гьали де оьз музейи ёкъ?

–Биз шо масъаланы районну, шагьарны, гьукуматны алдында гётерегеник нече-нече йыллар бола. Ери де гёрсетилген. Аслам капиталы булангъы инвесторлар табылмаса, биз музейни масъаласын ювукъ арада чечип боларбыз деп эсиме гелмей. Тек умут уьзмейбиз. Аллагь буюрса, Таргъуну да оьз музейи болар.

Бизге артдагъы вакътилерде кёп туристлер гелеген болгъан. Биз оланы исси кюйде къаршылама къарайбыз. Булакъларыбызны арив онгаргъанбыз. Таргъу тавну суву йимик сув дагъы бир ерде де ёкъдур. Ону бир ичгенлер эмли татывун унутмас. Жагьиллерибиз къонакъланы атлагъа миндиртип де тавдан гезетип чыгъа. Кёрюкде ашлар биширеген абзарны, сувенирлер сатагъан тюкенни де ачмагъа хыялыбыз бар.

Бизин юрт башчысы булангъы ла­къырны вакътисинде огъар бир бошамай телефон зенглер геле эди. Хыйлы заман чыдап турду, ахырда гётергенде, оьзюн алгъасавлу кюйде шагьар администрациягъа чакъырагъанын бил­ди. Ол гечмекни де тилеп, ёлгъа чыкъ­ма гьазирленди.

– Токътагъыз гьали бир мюгьлетге. Мен чи сизге мени бек къыйнайгъан соравумну бермеге унутуп къалгъанман. Таргъуда гьали де жибижей оьсдюрюлеми?

– Оьсдюрюле. Озокъда алда йимик тюгюл, тек гьали де бар. Яшлар оьсе, ата-анагъа олагъа уьйлер къурмагъа тюше. Къурула туруп, бавлар аз бола бара. Тек бизин халкъ къайсы къыйынлыкъланы да гёрген, къайсы къыйынлыкъланы да башындан гечирген. Аллагь буюрса, гьалиги нукъсанлыкълардан да оьтербиз. Вёре талчыкъма, Таргъу бар чакъы, таргъу жибижей де болажакъ.