«Руслан» деген банкет залдан иш ёлдашыбызны уланына къатын алагъан тойдан чыгъып гелемен. «Бириси тойгъа да барма герекмен», – деп тез чыкъдым.
«Руслан» деген банкет залдан «Нюрбике» деген залгъа ерли кёп мезгил ёкъ. Онда да яхшы таныйгъан адамны къызы гетеген той бар. Тап шо «Русланда» той этегенлени уланына бара шо «Нюрбикедеги» тойну есини къызы. Биревлер гьали шулай тойланы бир залда этеген болуп да къалгъан. Яшав тюрлене-оьрлене-кюйлене.
Шулай ойлар булан аста яяв бараман. Беш минутлукъ ёл тюгюлмю?! Негер тарыкъ такси тутуп, биревню машинин гьайдатып яда маршруткалагъа къатып турмагъа. Юрюш савлукъгъа да пайдалы, айтардай алгъасайгъан ерим де ёкъ.
«Русландан» тез чыкъгъанымны себеби де – леззети ёкъ шу гьалиги тойланы: макъамны гючлюлюгюнден янаша олтургъан экев гененип лакъыр этип болмай. Бир-биревге де багъып, гьайгев затланы йимик иржайып тура. Алдагъы тойлагъа ошамай гьалиги тойлар. Кёп зат алышынып къалды аз заманны ичинде.
Муна шулай ойлар булан «Нюрбикеге» ювукълашып гелемен… Запирни мен арекден таныдым, тек ол бир тамаша башын чайкъай туруп геле, оьз-оьзюне де сёйлей эди бугъай. Ювукъ геле туруп, ол да мени эследи ва бизин ёлугъувгъа сююнгенин яшырмады. Иржая туруп гелип, къолумну алып, къысып къучакълады. Шайлы кеби бары билинди.
– Я, Запир, сени чи «муну» къойгъанынг бир йылдан да къолай бола. Не билинген? Нечик башлап къойдунг? – деп сорайман, бу оьзю сёйлеп башлагъанча.
– Бир йыл чы битмеген, 11 ай бола тура, – деди Запир, бираз ойлашып. Ол муаллим, низамны сюе. Уьстевюне, математик де дюр, шону учун оьзюнден де, башгъалардан да мекенликни де талап эте. – Отуз дёрт гюнден бир йыл битеди, тек бугюн йырылды.
– Олай нечик бола?! Бир ай алда биз чи сени 66 йыллыгъынгда да ичирип болмагъан эдик.
Запир бир зат да айтмай, мени билегимден тутуп, ювукъдагъы скамейкагъа багъып юрютдю. Баягъы, мекенликни сюеген адам мени соравума толу жавап берме токъташгъангъа ошай.
– Сен билесендир мен шу тойланы сюймейген кюйню. Оьзюм де этгенмен эки той. Тек бир-бир ярахсызлар йимик: «Мени авлетлеримни тойлары битген, шо саялы халкъны тойларына юрюмеймен», – дейгенлерден тюгюл экенимни билесен. Барма да баргъанман, юрюп болагъан чакъы, барма да баражакъман. Намус есть намус.
Тек барсам да, ювугъум, бир татыву ёкъ гьалиги тойланы.
– Инан сен, Запир, мен де шогъар ойлаша туруп геле эдим…
– Аз заманны ичинде юз йылланы боюнда юрюле гелген адатларыбызны тас этип къойдукъ. Башлап гиев оьз тоюнда олтурагъанына гёз юмдукъ. Сонг гелин де шолай этгенде де ёлгъа йибердик. Сонг олар тойларда бирче олтурагъан болду. Шону да, эрши гёрсек де, яратдыкъ. Арт вакътиде атасы эрге барагъан къызы булан бирге сурат алагъан кюй адатланып тура. Шо кюйню къабул этмейгенлер де чи бар, буса да, олайлар аз. Къыз тойгъа барсам, иш этип шо ерин тергеймен. Атасын къызыны янында гёрсем, шо адамдан гёнгюм чыгъа.
Тек бугюн гёргенимни алдын гёрмеген эдим… Я, атасы къызы булан бийий. Къызыны тоюнда атасы къызы булан бийий. Англаймысан?.. Шонда, чыдап болмай, ич-ич этип, чыгъып гелемен. Савбол да этмедим бугъай… Къайырмас, сагъа берейим, яздырарсан… Бары затгъа шу къатынлар гюнагьлы. Башыбызгъа миндиргенбиз.
Магъа эки минг манат да тутдуруп, Запир сёйлене туруп гетди: «Намус… аталарыбыз… къумукълар… эдеп…оьлген…осаллыкъ…эгь…»
Мен ону артындан къычырып:
– О къатынлагъа бары ихтиярланы берип, башларына миндирген эркеклер дагъы да артыкъ гюнагьлы тюгюлмю? – деген соравумну да ол эшитмеди бугъай.
Балики, эшитгендир. Не буса да, бурлукъмай, къол силлеп къойду. Шо къол силлев булан ол не деме сюеди? Ёлукъсам, сорар эдим. Хоншулары айтагъан кюйде, ол арт вакъти адамланы арасына сийрек чыгъагъан болуп къалгъан…
Тойгъа гирип, тез Запир де, оьзюм де учун савбол этип чыкъдым. «Олтур», – дейген адам да болмады,.. насипге.
«Руслан» деген банкет залдан «Нюрбике» деген залгъа ерли кёп мезгил ёкъ. Онда да яхшы таныйгъан адамны къызы гетеген той бар. Тап шо «Русланда» той этегенлени уланына бара шо «Нюрбикедеги» тойну есини къызы. Биревлер гьали шулай тойланы бир залда этеген болуп да къалгъан. Яшав тюрлене-оьрлене-кюйлене.
Шулай ойлар булан аста яяв бараман. Беш минутлукъ ёл тюгюлмю?! Негер тарыкъ такси тутуп, биревню машинин гьайдатып яда маршруткалагъа къатып турмагъа. Юрюш савлукъгъа да пайдалы, айтардай алгъасайгъан ерим де ёкъ.
«Русландан» тез чыкъгъанымны себеби де – леззети ёкъ шу гьалиги тойланы: макъамны гючлюлюгюнден янаша олтургъан экев гененип лакъыр этип болмай. Бир-биревге де багъып, гьайгев затланы йимик иржайып тура. Алдагъы тойлагъа ошамай гьалиги тойлар. Кёп зат алышынып къалды аз заманны ичинде.
Муна шулай ойлар булан «Нюрбикеге» ювукълашып гелемен… Запирни мен арекден таныдым, тек ол бир тамаша башын чайкъай туруп геле, оьз-оьзюне де сёйлей эди бугъай. Ювукъ геле туруп, ол да мени эследи ва бизин ёлугъувгъа сююнгенин яшырмады. Иржая туруп гелип, къолумну алып, къысып къучакълады. Шайлы кеби бары билинди.
– Я, Запир, сени чи «муну» къойгъанынг бир йылдан да къолай бола. Не билинген? Нечик башлап къойдунг? – деп сорайман, бу оьзю сёйлеп башлагъанча.
– Бир йыл чы битмеген, 11 ай бола тура, – деди Запир, бираз ойлашып. Ол муаллим, низамны сюе. Уьстевюне, математик де дюр, шону учун оьзюнден де, башгъалардан да мекенликни де талап эте. – Отуз дёрт гюнден бир йыл битеди, тек бугюн йырылды.
– Олай нечик бола?! Бир ай алда биз чи сени 66 йыллыгъынгда да ичирип болмагъан эдик.
Запир бир зат да айтмай, мени билегимден тутуп, ювукъдагъы скамейкагъа багъып юрютдю. Баягъы, мекенликни сюеген адам мени соравума толу жавап берме токъташгъангъа ошай.
– Сен билесендир мен шу тойланы сюймейген кюйню. Оьзюм де этгенмен эки той. Тек бир-бир ярахсызлар йимик: «Мени авлетлеримни тойлары битген, шо саялы халкъны тойларына юрюмеймен», – дейгенлерден тюгюл экенимни билесен. Барма да баргъанман, юрюп болагъан чакъы, барма да баражакъман. Намус есть намус.
Тек барсам да, ювугъум, бир татыву ёкъ гьалиги тойланы.
– Инан сен, Запир, мен де шогъар ойлаша туруп геле эдим…
– Аз заманны ичинде юз йылланы боюнда юрюле гелген адатларыбызны тас этип къойдукъ. Башлап гиев оьз тоюнда олтурагъанына гёз юмдукъ. Сонг гелин де шолай этгенде де ёлгъа йибердик. Сонг олар тойларда бирче олтурагъан болду. Шону да, эрши гёрсек де, яратдыкъ. Арт вакътиде атасы эрге барагъан къызы булан бирге сурат алагъан кюй адатланып тура. Шо кюйню къабул этмейгенлер де чи бар, буса да, олайлар аз. Къыз тойгъа барсам, иш этип шо ерин тергеймен. Атасын къызыны янында гёрсем, шо адамдан гёнгюм чыгъа.
Тек бугюн гёргенимни алдын гёрмеген эдим… Я, атасы къызы булан бийий. Къызыны тоюнда атасы къызы булан бийий. Англаймысан?.. Шонда, чыдап болмай, ич-ич этип, чыгъып гелемен. Савбол да этмедим бугъай… Къайырмас, сагъа берейим, яздырарсан… Бары затгъа шу къатынлар гюнагьлы. Башыбызгъа миндиргенбиз.
Магъа эки минг манат да тутдуруп, Запир сёйлене туруп гетди: «Намус… аталарыбыз… къумукълар… эдеп…оьлген…осаллыкъ…эгь…»
Мен ону артындан къычырып:
– О къатынлагъа бары ихтиярланы берип, башларына миндирген эркеклер дагъы да артыкъ гюнагьлы тюгюлмю? – деген соравумну да ол эшитмеди бугъай.
Балики, эшитгендир. Не буса да, бурлукъмай, къол силлеп къойду. Шо къол силлев булан ол не деме сюеди? Ёлукъсам, сорар эдим. Хоншулары айтагъан кюйде, ол арт вакъти адамланы арасына сийрек чыгъагъан болуп къалгъан…
Тойгъа гирип, тез Запир де, оьзюм де учун савбол этип чыкъдым. «Олтур», – дейген адам да болмады,.. насипге.
