Закон къабул этилсе…

Адамлар нечакъы сюймейгенлигин, разисизлигин билдирсе де, фонограмманы къоллайгъанлыкъ, артса тюгюл, кемимей. Концертлени сюегенлени арасында, балики, фонограмманы айырып билмейгенлер яда огъар онча агьамият бермей тынглайгъанлар да чы бар. Тек къаравчулагъа, тынглавчулагъа билдирмейли фонограмманы къолламакъ да закон булан  гери урула буса яхшы эди.

Гетген йыл Пачалыкъ Думада таклиф этилинген законну проектине гёре ял алмакъ учун оьтгерилеген концерт ва башгъа чараланы  къурувчулар алданокъ къаравчулагъа йыравлар фонограмманы къоллайгъанын билдиривлеге язып аян этмекни талабы салынма герек деп айтыла. Сагьнада фонограмманы къоллайгъанлыкъгъа къаршылар салагъан  талаплагъа гёре, къаравчуланы, тынглавчуланы, гьакъ да берип, билет де алып харж чыгъаргъан сонг фонограммагъа гёре авзун тербетеген артистлеге тюгюл, жанлы тавушгъа, сесге тынгламагъа ихтияры бар. Законну проектинде айтылагъан кюйде, эгер де сагьнада фонограмма къоллана буса, къаравчуланы билетге тёлеген акъчасын гери талап этмеге ихтияры да бар.

 

5 миллионгъа ерли къоду салмакълыкъ бар

 

Законну проектинде айтылагъан кюйде, оьтгерилеген концерт чараларда къаравчулагъа  фонограмма къолланагъанлыкъ билдирилмесе, алданокъ билдирив этилмесе, заманында маълумат берилмесе ва гьакъыкъатгъа къыйышмайгъан маълумат берилсе, жаваплы адамлагъа 50 мингден 150 мингге ерли, хас адамлагъа 300 мингден 1 миллионгъа ерли къоду салынмакъ бар. Эгер де  законну бузагъанлыкъ такрарланса, жаваплы адамгъа булай чараланы оьтгерме 1 йылдан 3 йылгъа ерли ихтияр берилмей ва хас адамгъа 1 миллиондан 5 миллионгъа ерли къоду салынмакъ бар.

Бизин йыравларыбызны ортакъчылыгъы булан оьтгерилеген концертлени  авадан кёп яны фонограмма булан оьтгериле.        Фонограмманы къоллайгъанлыкъ аврувгъа айлангъанмы яда пагьмулу йыравлар тувмаймы, пагьмуларыбызгъа да бу аврув сав этип болмасдай югъуп къалгъанмы – себебин билмеге де къыйын. Шогъар да къарамайлы, фонограмманы гери урув яда алданокъ ону къоллайгъанлыкъны къаравчулагъа билдирмеге герек законну проектине  янашывун билмек учун, бизин бир нече йыравларыбызгъа оьзлени ойларын айтмакъны таклиф этдик.

 

Йыравлар нечик ойлаша

 

Россияны халкъ артисткасы Бурлият Ибрагьимовагъа, Дагъыс­танны ат къазангъан артисти Рустам Агьматхановгъа, йырав Лайла Алиевагъа оьрде эсгерилген соравну бердик.

 

Бурлият Ибрагьимова:


 

– Озокъда, фонограмма бир ерде де, бир концертде де къолланмай буса яхшы эди. Тек бу гьал гьали бары да ерде бир йимик яйылгъан. Алда мен юрт ишчилеге, колхозчулагъа ерлерде оьзлер тапса, бир гиччи микрофон булан, табылмаса да, шону да къолламайлы, 25-30 сарынны оьз тавушум булан йырлап гелгенмен. Къышны сувукълугъуна, язны яллавуна да къарамайлы, оьзюбюзню борчубузну кютюп гелгенбиз. Тек гьалиги йыравлар фонограмманы къолламай сагьнагъа да чыкъмай яда яратывчу ахшамланы да оьтгерип бажармай. Сагьнада герекли ясандырывлар, музыкантлар болмай. Не этейик, кёбюсю гезиклерде олагъа гёре бизге де къыйышып къалмагъа тюше.

Озокъда, фонограмманы тюбюнден гесип дегенлей, гери ура болгъан буса яхшы эди. Бир-бирде фонограммамы яда жанлы тавушму – ону англамайгъанлар да бар. Мен эсгерилген законну проектин къабул этгенни яныман.

 

Рустам Агьматханов:


 

– Мен бу законну проектин охугъанман, озокъда, фонограмма къолланмай буса яхшы эди. Мени учун бу бек талчыкълы масъала. Фонограмманы кёмек­лиги булан тавушу ёкъ бажарывсуз адамлар сагьнагъа чыгъып танывлу бола, абуру гётериле. Фонограмма къолланагъанлыкъдан къаравчулар, тынглавчулар герти пагьмуланы айырып, тюз багьа бермеге де болмай къала. Халкъ артист деген атланы да алып, бир сама халкъ йырланы йырлама­гъанлар да бар. Шолайлар  булан раслашгъанда, гёнгюм де бузула.

Озокъда, фонограмма къолланмай болгъан буса, акъчаны ва ясандырывланы, техниканы кёмеклиги булан арагъа чыгъагъан­ланы санаву кемижек эди. Герти пагьмулар арагъа чыгъажакъ эди. Бир де тартынмай айтмагъа боламан бугюнгю бизин Дагъыс­тан эстраданы 80 проценти –пагьмусуз, тавушу ёкъ йыравлар.

Бу биринчи яны эди. Экинчи яны да бар, ону да унутмагъа тюшмей.

Бизде сан янлы концертлер оьтгермек учун тындырыкълы, мекенли, бары да талаплагъа жавап береген заллар аз. Шолай да, музыка ясандырывлар, биналарда акустика ва касбучу звукорежиссёрлар ёкъ.  Жанлы тавуш, жанлы макъам тынглавчугъа мекенли кюйде етишсин учун, бар ясандырывланы къурашдырып билме герек касбучуларыбыз да аз. Законну да къабул этип, бизден кютмекни талап этеген йимик, концертлер оьтгерилеген ерлеге де харж чыгъарып, оланы ясандырывну да гьайын этмеге герек. Йырав гьисапда мен йырлайман, ону къаравчугъа сан янлы кюйде етишдирмекни гьа­йын этегенлер башгъа. Менден гьасил бола буса, бир йырны да фонограмма булан йырламажакъ эдим.

– Неге талаплар салмайсыз, къурумчулар оьтгереген концертлерде ортакъчылыкъ этмежегигизни неге билдирмейсиз?

            – Бизин йыравчуланы арасында олай пикрулар да болгъан. Тек, мен чыкъмасман, бирдагъы бир-экиси къаршылыкъ билдирер, сонг буса, этербиз деп де айтып, айтгъан сёзюнде турмай ишин узатажагъын билемен. Айтагъаным, бизде бирлик ёкъ. Кёплер, оьрде де эсгергеним йимик, акъча булан арагъа чыгъа. Олайлагъа фонограмманы къоллайгъанлыкъ зарал гелтирмей, кёмек эте. Гертиден де, законну проектин къабул этип,  талапларын  яшавгъа чыгъарса, кёп пайда болажакъ эди. Нечакъы терс буса да айтмай болмайман, бу ишде де бизде коррупция арагъа гирежеги масъаланы дагъы да четимлешдирежек. Яшавгъа чыгъа­рылса, эки де къолумну гётерип фонограмманы къоллама гери урагъан законну яныман.

 

Лайла Алиева:

 

– Бир закон болмай къалса да, мен, озокъда, фонограмманы къолламай йырлажакъ эдим. Оьзюмню йырлама усталыгъым барлыгъына, йырлап бажарагъанлыгъыма бир де шеклик этмеймен. Сагьнада йырлама башлагъаным 28 йыл бола. Фонограмманы къолламай биз йырласакъ да, магъа тенг  тюгюл, тюнегюн-бугюн акъчаны кёмек­лиги булан сагьнагъа чыкъгъанлар фонограмманы, техниканы кёмек­лиги булан  музыкасы, сеси  сан янлы йырланы гьазирлеп, сагьнагъа чыгъып йырлагъан атлы болгъанда, бизин жанлы тавуш булан йырлагъан йырларыбызны сан яны осал гёрюне. Шо саялы бизге де башгъалар къоллайгъан кюйге гёчмеге тюше.

Озокъда,  табиатындан пагьмусу бар адамлар жанлы тавуш булан неге йырламай деп къаравчулар рази болмайгъанын да билемен. Тек техниканы кёмегин де къоллап  яратылгъан йыргъа да, жанлы тавуш булан мекенсиз ясандырывланы да къоллап яратылгъан йыргъа да тергев этсегиз, башгъалыгъын билежексиз. Къаравчулар сан янлы йырлагъа тынгламагъа сюе. Концертлени оьтгерегенлер жанлы тавуш булан, музыка булан йырланагъан йырланы къаравчугъа герекли кюйде етишдирип болмагъан сонг, бизге не къала?

Озокъда, бизин йыравланы арасында яйылгъан бу «аврувгъа» нечакъы да талчыгъабыз, рази де тюгюлбюз, тек не этерсен, гьалиге алышынагъан бир зат да ёкъ.  Эгер, гертилей де, бары да йыравлагъа бир йимик талаплар да салынып, концертлер юрюлеген мекенли ясандырывлары булангъы, талаплагъа жавап береген заллар болмаса, бу масъа­ланы чечмеге къыйын.

 

Фонограммагъа акъча тёлегенибиз таман

 

Бираз алларда  Дагъыстан Республиканы Жамият палатасы «Дагъыстан Республикада оьтгерилеген маданият чараларда эстраданы артистлери фонограмманы къоллайгъанлыкъны гьакъында» деген пикру алышдырыв оьтгерген эди. Мунда ортакъчылыкъ этген гьар тюрлю маданият тармакъ булан байлавлу адамланы барысы да сагьнада фонограмманы гери урагъан закон къабул этмеге тюшегенни, законну талаплары бузулса, такъсырлама герекни якълайгъаны белгили болду.

«Роспотребнадзорну» Да­гъыстандагъы управлениесини мунда ортакъчылыкъ этген  вакили М. Абасов билдирген кюйде, къаравчулардан гелген арза болмаса, концертлер оьтгерегенлени тергеме, оланы жавапгъа тартма ихтияр берилмей. Гертилей де, бизин халкъ гьар ерде разисизликлерин сёйлеп турса да, арза язып, герекли ёл булан оьзлени ихтиярларын бузагъан гьалланы алдын алма къаст этмейлер. Йылама­гъан яшгъа эмчек бермес дегенлей, къоллавчулар-къаравчулар пысып тургъан сайын, концертлени гьазир этегенлер де оьзлени ишин алда барагъан кюйде узатажакъ.

Фонограмманы къоллайгъан­лыкъны алдын алывгъа байлавлу законну проектини айланасында Интернетни гьар тюрлю сайтларында да пикру алышдырыв юрюле. Заманда бир онда да да­гъыстан миллетлени йыравлары оьзлени пикруларын айта. Мисал учун, къазикъумукъланы йыраву Лариса Гьажиева  йырлама сагьналагъа чыгъагъан артистлени кёбюсю хас билим алмагъанны, репертуарын сайлайгъанда да, халкъ йырлагъа, патриот ругьлу йырлагъа тергев бермейгенни эсгере. Оьзюню билимли касбучу йырав яда артист гьисап этеген йыравланы да кёбюсю эстрада тармакъда акъчаны, танышлыкъны кёмеклиги булан оьзлени кёклеге чюйме къарай­гъанлар, умуми алгъанда, музыкалы эстраданы абурун тюшюрегени талчыкъдырагъанын айта.

Гертилей де, тергев этип къарасакъ, адатлы концертлерде сан янлы, къаравчуну ругь талап­ларына жавап береген йырланы аз эшитебиз. Фонограмманы да салып, къуру сюювню гьакъында йырланагъан йырлар кёплени рази этмей. Тек, шогъар да къарамайлы, концертлеге къаравчулар кисесинден харж да чыгъарып, фонограмманы артындан я етишип, яда етишмей янгылып  йырлагъан атлы болагъан йыравлагъа энниден сонг чыдап турма борчлу болурму экен?..

Мен ойлашагъан кюйде, йыравлар да масъаланы тюз сала. Гьар йыравну оьзюню концертлер оьтгереген бинасы болуп болмай, акъча алып концертлер оьтгерилеген залларда мекенли ясандырывлар, музыкантлар да болмагъа герек. Шо заман, балики,  герти пагьмулу, бюлбюл сесли йыравларыбыз сама да фонограмманы къолламас.

 

 

 

 

 

Патимат Бекеева.

СУРАТЛАРДА: Л. Алиева ва Б.ИБРАГЬИМОВА;

Р.Агьматханов.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля