Шо ахшам Барият Муратованы пагьмусуна оьзюн гёрюп де, телевизордан къарап да  гьашыкъ болгъанлар, савлай республикабызны театрларыны вакиллери, дос-къардашы жыйылгъан эди. Ону пагьмусуна мюкюр болгъанлыкъ, залда ДР-ни гьакимиятлыкъ къурумларыны вакиллеринден башлап, интеллигенциябыз ва ишчи адамлар гелип аякъ басма ер ёкъ эди дегенлей толгъан зал да исбат этди.

Юбилей ахшамгъа жыйылгъан халкъны ахшамны юрютеген  Дагъыстанны халкъ артисти Имам Акавутдинов ва  Орус театрны къуллукъчусу Юлия Биргузова къаршылагъан сонг, Барият Муратованы яшавуна ва яратывчулугъуна багъышлангъан журналист Хамис Шамилова онгаргъан документли кинофильм гёрсетилди. Кинофильмде, Барият Муратованы яш заманындан башлап, яшаву, агьлюсю, маданиятгъа, сагьна яшавуна алгъан биринчи абатлары гьакъында айтылды, гьар ерде болгъан ёлугъувларыны гиччи гесеклери гёрсетилди.

Эсгерилген кинофильмден сонг сагьнагъа Дагъыстан Республиканы Халкъ Жыйы­ныны Председатели Хизри Шихсайитов гётерилди.

– Барият Муратованы тенги ёкъ пагьмусу Москвада, Ленинградда, Бакюде, Орта Азияны бары да республикаларында ону замандашларын гьайрангъа къалдырып гелген. Барият Муратова бизин республикада театр инчесаниятны янгыртывунда биринчилеринден болгъан. Милли театрланы амалгъа геливю де ону аты булан байлавлу. Барият Муратованы пагьмусуна мюкюр болмагъан адамны тапмагъа къыйын. Дагъыстанлылар ону бай, ярыкъ пагьмусуна, яратывчу загьматына ва инчесаниятгъа берилгенлигине гьашыкъ болуп гелген ва ону бир заманда да унутмай.

Бугюн Барият Муратова тувгъанлы 100 йыл битегенликге байлавлу болуп ону къардашлары, сагьна игитлерине ва оьзюне гьюрмет этегенлер, къаравчулар жы­йылгъан. Шоланы арасында мен де барман. Бугюн бары да ишлеригизни де къоюп, Барият Муратованы эсгерме  гелгенигиз учун барыгъызгъа да баракалла. Бугюнгю ахшамда Дагъыстан Республиканы башчысы Рамазан Гьажимуратович Абдулатипов да ортакъчылыкъ этме герек эди. Тек башгъа алгъасавлу ишлери болуп, огъар Москвагъа гетме тюшдю, – деди ва Рамазан Гьажимуратовични Барият Муратованы 100 йыллыкъ юбилейине байлавлу багъышлав кагъызын охуду.

Хизри Шихсайитов Барият Муратованы маданиятыбызны алгъа барывунда, инчесаниятыбызны оьсдюрювде этген къошумуну гьакъында дагъы да булай эсгерди:

– Барият Муратова Дагъыстанны касбучу артистлерини арасында биринчилерден болуп театр инчесаниятны халкъына малим этме аслам къаст къылгъан.  Яш заманында атасын тас этген Барият белгили маданият яратывчу-ярыкъландырывчу Татам Муратовну агьлюсюнде тарбиялангъан. Бу агьлюдеги инчесаниятгъа, маданиятгъа бакъгъан сююв, гьасиретлик болажакъ артисткагъа оьзюню таъсирин этмей къоймагъан. Барият Муратованы пагьмусу да эрте билинме башлагъан. Барият яш заманындан башлап, ерли халкъ яратывчу кружокларда, театр гёрсетив гьаракатларда ортакъчылыкъ этме башлагъан. Барият Солтанмежитовнаны гьакъында айта тутуп, кёп керенлер биринчи деген сёзню эсгеребиз. Неге тюгюл, ол республикабызда биринчилей Дагъыстанны халкъ артисткасы деген атгъа ес болгъан. 1940-нчы йыл Россияны ат къазангъан артисткасы, 1950-нчи йылда РСФСР-ни халкъ артисткасы ва 1960-нчы йылда Темиркъазыкъ Кавказда биринчилей СССР-ни халкъ артисткасы деген гьюрметли атгъа лайыкълы болгъан.  Дагъыстан учун Барият Муратова янгыз оьр пагьмулу артистка, театр инчесаниятны легендасы болуп къалмайлы, ватаныны герти патриоту да болгъан.

Барият Муратова тувгъанлы 100 йыл битегенликге байлавлу юбилей ахшам Дагъыс­тан Республиканы Башчысыны къарары булан оьтгериле. Ону эсделигин даимлешдирмек учун гьали де кёп чаралар оьтгерилме герек. Барият Муратованы эсделик памятниги Къумукъ театрны алдында салынгъан, ол яшагъан уьйню бинасында мемориал эсделик илинген ва Магьачкъала шагьарны бир орамына ону аты берилген. Барият Муратованы атындагъы фондну ва театр студия ачмагъа да заман гелген.

Юбилей ахшамда  Барият Муратованы  сагьнада кёп келпетлерин гёрген, гьатта оьзю булан бирче ойнагъан Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы, Россияны халкъ артисти Айгум Айгумов сююмлю иш ёлдашыны гьакъында айта туруп, булай деди:

– Барият Муратова битмейген, тюгенмес пагьмусу булангъы артистка эди. Ону оьр билими ёкъ эди, биревге де ошамайгъан янгыз оьзюне хас уллу актёрлукъ пагьмусу бар эди. Ол сагьнада бир йимик усталыкъ булан драма,трагедия, лирика келпетлени ярата эди. Бир-бирине ошамайгъан тюрлю келпетлени оьр даражада къаравчуну инандырагъан келпетлери сагьнадагъы гьаракатны къаравчуланы башындан гечире эди.  Магъа ону булан ишлеме, пагьмулу, англавлу Бариятны яннавурунда сагьнада келпетлер яратма насип болду.  Ону пагьмусуна янгыз къаравчулар тюгюл, театр инчесаниятны лап айтылгъан касбучулары гьайран бола эди. Бугюнлерде иш гёреген театрлар Барият йимик пагьмулар ёл гёрсетип, халкъгъа инчесаниятны танытып гетген артистлени яхшылыгъындан  амалгъа гелген.

–Мен оьзюмню насипли адам гьисап этемен, неге тюгюл Барият Муратованы трагедия, комедия, драма жанрларда ойнагъан келпетлерин оьз гёзлерим булан гёрмеге имканлыкъ болгъан, – деп башлады сёзюн белгили  театр ахтарывчу Гюлизар Султанова ва булай узатды:

– Ол Аллагьдан гелген пагьмусу булангъы, биревге де ошамайгъан ва биревню де такрарламайгъан оюну булангъы артистка эди. Ол оьзюне ойнама тапшурулгъан келпетни теренден сезип ойнагъан кюю гьайрангъа къалдыра эди. Бу янгыз мени оюм, сёзлерим тюгюл –  савлай СССР-ге белгили айтылгъан режиссёрланы, танкъытчыланы ва артистлени пикрусу. Москвада Барият Муратова ойнагъан сонг, Москваны лап белгили газетлеринде, журналларында ону гьакъында яза эди.

Ол гьар келпетни уьстюнде арымай-талмай, бары да гючюн салып ойнай эди.  Оьзю ойнайгъан игитни яшавун юрегинден оьтгере эди. Ол ойнагъан аналаны ролларын унутмагъа къыйын. Барият Муратованы пагьмусуну гьакъында кёп айтмагъа бола. Ол яратгъан гьар келпети макътавгъа ла­йыкълы. Уллу чагъында да Барият Муратова яш игитлени ойнама бажара эди. Барият Муратованы оюнун башгъа миллетлеге таржума этмеге тюшмей эди. Ону оюнун бары да миллетлер англай эди. Барият Муратова – бары да миллетлени сююмлю артисткасы эди.  Барият Муратова яратгъан ярыкъ, ренкли, оьзюню бары гючюн, пагьмусун къоллап яратгъан сагьна келпетлери Дагъыстан театр­ны тарихинде даимге къалажакъ.

Сагьнада Барият Муратованы эсге алмагъа Дагъыстанны халкъ шаири, Шейит-Ханум Алишева чыкъды:

–Барият Муратова янгыз къумукъ халкъны, дагъыстан халкъны тюгюл, савлай Россияны байлыгъы деп кёп керенлер айтылгъан. Бизин учун Барият Муратова халкъыбызны арасында болгъанлыкъ – уллу оьктемлик. Пагьмуну дазулары ёкъ. Пагьмулу адамлар бары да халкъгъа ортакъ. Барият Муратоваланы тухуму савлай Дагъыстанны тарихинде даимге къалажакъ. Барият Муратованы бир керен сагьнада гёрген адам, ону пагьмусундан, ярыгъындан илгьам алмай къоймагъандыр. Мен къысматыма, Барият Муратованы танып, ону къызлары, агьлюсю булан къурдашлыкъ юрютгениме разимен.

Шейит-Ханум Алишева Барият Муратовагъа багъышлап язгъан оьзюню поэмасыны бир гесегин де охуду

Юбилей ахшамгъа Дагъыстанны кёп къумукъ районларындан гелген къонакълар да бар эди. Оланы арасындан сагьнагъа Бабаюрт, Къаягент районланы маданият бёлюклерини вакиллери чыгъып сёйледи. Шолай да Къарабудагъгент районну ёлбашчысы Къапур Исаев, Буйнакск районну админист­рациясыны башчысы Малик Маликов жыйынны ортакъчыларын къутлады ва Барият Муратова булан байлавлу оьзлени эсге алывларын хабарлады. Барият Муратованы къызы Белла Муратовагъа гюл байламлар ва савгъатлар тапшурду.

Къонакълардан сонг Барият Муратованы къызы, скульптор Белла Муратовагъа сёз берилди. Белла Муратова бары да жыйылгъанлагъа, анасыны юбилейине байлавлу болуп  районларда, юртларда оьтгерилген чараланы гьазирлегенлеге гьакъ юрекден баракалла билдирди.

Анасы Барият Муратованы эсгере туруп, булай деди:

–Мени анам бизин учун бары да аналар йимик рагьмулу, асил ана эди. Ол янгыз артистка тюгюл эди, ол депутат заманында, ондан сонгда да адамлагъа болагъан кёмегин этип гелген. Мени анам депутат болуп кабинетлерде ишлеп гелмеген, къуллугъу, тилевю барлар бизге, уьйге геле эди. Гьар заман уьюбюзню эшиклери ачыкъ эди. Ол адамланы къыйынына тынглап, оьзюню башындан гечирип, кёмек этме алгъасагъан. Мен гьали мунда, хатирим къалып да тюгюл, тек, айтмасам туруп болмайман. Мунда да эсгерилди, Барият Муратованы аты Магьачкъаланы бир орамына берилген деп. Мен о орам къайда экенни де билмеймен, шагьарны Семендер деген посёлогунда экенни билсем тюгюл. Бир гюнлерде телевизордан гёрсетилген берилишде шо орамны гёрдюм. Чёплюклеге, наслыкъгъа батгъан, бир мююш йимик ер. Гертиси, бизге ону аты къоюлгъанлыгъы  тарыкъ да тюгюл, Барият Муратовагъа да.  Шолай ерлеге мени анамны аты берилгенни сюймеймен. Биз оьр маданиятны гьакъында сёйлейбиз. Инчесаниятсыз маданият, маданиятсыз инчесаният ёкъ. Бу – мени пикрум. Мени Дагъыстан учун юрегим авруй. Биз инчесаният булан, оьр маданият булан оьр­ленме герекбиз. Буларсыз яш наслуну да тарбиялама бажарылмай.

Юбилей ахшамда сёйлевлерден сонг концерт программа юрюлдю. Дагъыстанны инчесаниятыны ат къазангъан къуллукъчусу Зумурут Салимгереева Барият Муратовагъа багъышлангъан монологну охуду. Барият Муратованы атын юрютеген маданиятны ва инчесаниятны коллежини  студентлери, «Жислан» деген пачалыкъ ансамбль «Айгъа­зи» деген пьесадан сарынлар йырлады, шолай да ДР-ни пачалыкъ хору, Дагъыстан Къурчакъ театрны артистлери, Дагъыстан халкъланы бийивлерини пачалыкъ академия ансамбли «Лезгинка» ортакъчылыкъ этди.

Дагъыстанны ат къазангъан артисти Латип Шайыпов Б. Магьамматовну сёзлерине гёре Барият Муратовагъа багъышлангъан йырны йырлады. Тёбен Къазанышдан «Байтерек» деген эргишилени хору ва Эрпелини эргишилерини хору да къаравчуланы гёнгюн алды. 

Юбилей ахшамда бирини артындан бири «Молла Насрутдин» деген спектаклден гёрюнюшню авар, дарги, лак ва къумукъ театрланы артистлери ойнады. Шолай да, «Айгъази» деген спектаклден Къумукъ театрны артистлери сююмлю йыравубуз Дагъыстанны халкъ артисткасы Зоя Чунаеваны ортакъчылыгъы булан булкъадан гьаракат ойнады. Къумукъ театрны артистлери Имам Акавутдинов, Жалав Бекеев, Магьаммат Касимов шиърулар охуду.

Юбилей ахшамны къаравчусу гьисапда магъа да, башгъалагъа да бу ахшам Барият Муратова ойнагъан спектакллерден гесеклер аз гёрсетилгенини маънасы англашылмады. Аралашдырып Барият Муратованы келпети уллу экрандан гёрсетилсе де, оьзю ойнагъан Къумукъ театрны артистлерине аз заман берилгенлиги, концерт программаны ярлы этсе тюгюл, къужурлу этмеди. Гьар гезик  белгили, лайыкълы къумукъ халкъны вакиллерине байлавлу республика оьлчевде оьтгерилеген ахшамланы концерт программасы ерине етишдирилип, къаравчуну рази къалдырардай оьтгерилмей.

Юбилей ахшамны ахырында буса режиссёр, мунда ортакъчылыкъ этген бары да артистлер Барият Муратованы эсделигине  сагьнаны гюллерден толтургъаны ва къаравчуланы къурч харс уруву  театр инчесаниятны бийкесини, театрны сёнмежек юлдузуну ругьун сююндюрме бажаргъанына шеклик тувдурмады.

 

 

Патимат БЕКЕЕВА.