Девюр яратывчу эди

Алдагъы гюнлерде халкъны эсинде гертиден де яшайгъанын исбатлайгъан кюйде Магьачкъалада А-П. Салаватовну атындагъы Къумукъ театрда Акъай Акъаев тувгъанлы 80 йыл битегенликге багъышлангъан чара оьтгерилди.

Шо ахшам Къумукъ театрны залында юртлардан шаирни эсге алма гелген адамланы, охувчу яшланы кёбюнден, олтурма бош ер ёкъ эди.

Шаирни эсделигине багъышлангъан жыйынны юрютювчюлер Дагъыстанны ат къазангъан артистлери Жалав Бекеев ва Зугьра Аселдерова эсделик ахшамны башлай туруп, Акъай Акъаевни яратывчулугъуну гьакъында гиришив сёз айтдылар. Эсделик ахшам пагьмулу йырав мисгин Магьамматзапир Багьавутдиновну шаирни «Мени сюювюм» деген йырын йырлайгъан тавуш булан ачылды.

Эсделик ахшамны юрютювчюлер ­Акъай Акъаевни яратывчулугъуну гьакъында айта туруп булай деди:

– Бизин ата-бабаларыбыз язывчулар эллерде халкъ ярата деп айтып гелген. Акъай Акъаев оьзюню девюр тенглилерини арасында девюр яратывчу да дюр эди. Бизге лап ювукъ болгъан англавларыбыз – ата, ана, ата юрт, ана эл. Акъай Акъаевни поэзиясыны баш тармакълары шо сыйлы англавлардан башлана.

Акъай Акъаевни терен маъналы яшавуну, натижалы ишлерини ва пагьмулу яратывчулугъуну гьакъында айта туруп, шаирге ата юртуну гьар тамы, Айсул-Агьмат къаласы, Хожатаву, Къараташы, Бавтогъайы, Чубурча ягъы, Къаратёбе авлагъы, шаирни къанына сингип, ахыр тынышына ерли эсинден таймады.

Ата юртда башлапгъы мактапны битдирген сонг, Акъай Тёбен Къазанышдагъы интернатда туруп орта школаны тамамлады. О заманларда пагьмулу яшны шиърулары район газетде чыкъма башлай.

1955–60-нчы йылларда ол Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетинде охуй. Шо заманларда гьукуматны чакъырывуна гёре Къазакъстандагъы тын топуракъланы ишлетмеге де бара. Университетни битдирген сонг, Агъачавул мактапда директор болуп ишлей, сонг «Коммунизмни шавласы» деген Буйнакск район газетде редактор бола.

Дагъыстан радиогъа къумукъ берилишлени редактору болуп тюше, Дагъыстан китап издательствода къумукъ тилде чы­гъагъан китаплагъа редакторлукъ эте. Артдагъы 20 йылны узагъында ол «Къарчыгъа» журналны редактору болуп чалышды.

Акъай Акъаевни шиърулары рус, тюрк, ингилис ва дагъыстан халкъларыны тиллерине де гёчюрюлген.

Эсделик ахшамны барышында пагьмулу йыравлар Элдархан Казимов, Дагъыс­танны халкъ артисткасы Зайнап Абсаматова, Россияны ат къазангъан артисткасы Бурлият Элмурзаева, Дагъыстанны халкъ артисткасы Зоя Чунаева, башында Дагъыс­танны ат къазангъан артисти Насрутдин Лабазанов да булан Эрпели хор Акъай Акъаевни шиъруларына гёре язылгъан йырланы йырлады.

Биринчилей Дагъыстан Язывчуланы союзуну председатели Магьаммат Агьматовгъа сёз берилди:

– Гьюрметли ёлдашлар, Акъай Акъаев гертиликни сюеген шаир эди. Кёп йылланы узагъында «Къарчыгъа» журналны редактору болуп ишледи. Ол ата юртуну, ожагъыны гьакъында язгъан шиъруларында тюзлюклени де, тавланы да гьакъында бир йимик сююв булан яза эди. Тюзлюксюз тавлар, тавларсыз тюзлюклер ёкъ дей эди.

Акъай Акъаевни кёп терен маъналы шиърулары бар. Ол сав заманында кёп иш этди. Ону къастлыгъы шиъруларында да гёрюне. Булай шаири бар халкъ оьктем болмагъа герек.

Сагьнагъа Буйнакск муниципал къурулувуну башчысыны заместители Гьажимурат Ражбудинов чакъырылды:

– Биз бугюн шаир Акъай Акъаевни эсге алма, ону пагьмусун эсгерме жыйылгъанбыз. Биринчилей, мени бизин Буйнакск районну белгили, макътавгъа лайыкълы къагьруман адамлары Абусупиян Акаевни, Йырчы Къазакъны, Темирболат Бийболатовну, Татам Муратовну, Барият Муратованы, Магьамматзапир Багьавутдиновну атларын эсгере туруп, оланы арасына Акъай Акъаевни атын да къошар эдим. Биз шолай уланларыбыз баргъа оьктем болабыз. Акъай Акъаев яшавунда халкъы учун кёп пайдалы ишлер этме бажаргъан, бу замангъа ерли яшагъан болгъан буса, ол дагъы да нечакъы ишлер этме болар эди.

Мен гьакъ юрекден бугюн шунда жы­йылгъан халкъгъа, бары да къуллукъларын да къоюп, шаирни эсге алма гелгенине баракалла билдирме сюемен. Бирдагъы 20 йылдан Акъай Акъаев тувгъанлы 100 йыллыгъын белгилеме бугюн йимик янгыдан жыйылагъан кюйде сизге барыгъызгъа да Аллагь савлукъ берсин.

Буйнакск райондан гелген «Темирханшура» деген бийив ансамбль сагьнагъа чыгъып, «Саламлашыв бийив» деген би­йивню гёрсетип, жыйылгъанланы къурчун къандырды. Олардан сонг Агъачавул орта школаны охувчу яшлары сагьнагъа ча­къырылды. Акъай Акъаевни шиъруларын охувчу яшлар нече де пагьмулу ва чебер кюйде охуду, халкъны алдына артистлер чыгъып охугъандан бир де кем тюгюл эди. Озокъда, булай гезиклерде оланы онгаргъан муаллимлерине баракалла билдирмеге тюше. Агъачавул орта школаны охувчу къызы Саида Османова шаирни «Къумукъ тюз» деген шиърусуна гёре бек пагьмулу кюйде йырлап, къаравчуланы сююндюрдю. Акъай Акъаев кёп йыллар Агъачавул орта школада директор болуп ишлеп тургъанын эсгере туруп, бу жыйынгъа охувчу яшланы алып гелген муаллими Жуварият Къанболатова бугюнлерде школада шаирни яратывчулугъуна багъышлангъан адабият ахшамлар оьтгерегенни айтды ва сёзюн булай узатды:

– Акъай Акъаевни шонча да терен маъналы шиърулары бар чы, тил билмейгенлени тилге уьйрете, тил билегенлени буса – тилин бай эте. Ол оьзден къылыкълы, халкъы учун сююнюп де, къыйналып да болагъан, оьзюгер Асхартавдай таянма болагъан уланыбыз эди.

Алим, адабиятчы Салав Алиевге сёз берилди:

– Гьюрметли ёлдашлар, бу йылны башында мен оьзлеге бек гьюрмет этеген дёрт ёлдаш: Минаханум, Шейит-Ханум, Супиянат, Бадрутдин магъа Акъай Акъаевни гьакъында язмагъа болмасмы эдинг деген эди. Магъа Акъайны гьакъында язмагъа тынч тюгюл эди, ону гьакъында язмакъ учун магъа бизин наслуну гьакъында язмагъа тюше эди. Дагъыстанны поэзиясы дюнья поэзиясыны даражасындан озса тюгюл, къалышмай, Дагъыстан поэзияда бары да миллетлени гьакъында язылгъан. Дагъыстан халкъланы гьакъында буса бир пачалыкъны язывчулары да язмагъан.

Акъай бизин халкъны къагьруманларыны гьакъында айтагъанда, Абусупиянлар, Нугьайлар, Зайналабитлер деп сёйлей эди. «Я, олар бирер тюгюлмю, олай неге айтасан?» – дегенде, Акъай: «Халкъны арасында шолайлар кёп болгъанны сюемен», – дей эди. Акъай булан биз бирче 72 юртну айландыкъ. Акъай оьзюню гиччи кабинетинде къумукъ поэзияны сёнме къоймайбыз деп кёп чалышды. Акъай «Тенглик» чыгъара­гъан газетни редактору да дюр эди. Белгили танкъытчы Камил Султанов гьалиден 40 йыл алда янгы наслу гелди дей эди. Шо нас­луну лап ярыкъ вакили Акъай Акъаев эди. Биз огъар студент заманыбызда Герцен, Зай­налабит – Гамлет деп атлар такъгъан эдик. О атланы Акъайгъа къыйышывлу оьзюню маънасы бар эди. Акъай оьзю­не тапшурулгъан ишни, бойнуна алгъан затны ахырына чыкъмай токътамас эди.

Белгили шаир Бадрутдин Магьамматов да сагьнагъа чакъырылды. Ол булай деди:

– Заман гетген сайын, шаирлени эсге алагъанда, бир-бир эпитетлер оюнга геле. Акъайны бир къолунда къарлыгъач, бириси къолунда буса къарчыгъа бар эди. Яшлар учун чыгъагъан «Соколёнок» журналны къумукъчагъа гёчюргенде, мен бала къарчыгъа болма тарыкъ дей эдим, Акъай буса: «Биз бала болуп битгенбиз, гьали къарчыгъаларбыз», – дей эди. Мунда къумукъ язывчулар эллерде халкъ ярата деп айтды. Гертилей де, Акъай йимик халкъы учун жаны авруйгъан, ондан бек гьай этеген гиши болмагъандыр. Мунда бугюн жыйылгъан халкъ Къапчыгъай юрт «гьали де бар» экенни гёрсетди.

Бадрутдин Магьамматов Акъайны эсделик ахшамны алдында ону китабын чы­гъарма болгъанын, шону къастын этип Акъайны къызы Минаханум да айлангъанын эсгерди ва дагъы да булай къошду: «Атадан улан къала деп айта, Акъайдан къалгъан Минаханумну ичинде менмен дейген уьч улангъа тиеген гюч бар. Баракалла огъар.»

Сагьнада Уьчгент мактапны охувчу яшлары Акъай Акъаевни шиъруларын чебер кюйде охуду, Тёбен Къазанышдан гелген Саният Надырбекова шаирни «Къазакъ-узакъ йыр» деген йырын йырлады. «Сарихум» деген ансамбль тизив бийиди.

Сагьнагъа Дагъыстанны халкъ шаири Шейит-Ханум Алишева чакъырылды:

– Мени аявлу халкъым, Акъай халкъны эсинден бир заманда да таймажакъ, ол халкъыны тарихинде даимге къалажагъын бугюн мунда жыйылгъан халкъ да исбат эте. Акъайны оьзюню гьакъында айтма башласам, къазанларда асдырып, хамурлар да басдырып, етти гече, етти гюн айтмагъа тюшежек. Шо саялы, мен огъар багъышлап язгъан шиърумну охуп къояйым деп, шаирге багъышлап язгъан шиърусун охуду.

Шо гюн ахшам жыйылгъан халкъ шаирни асарлары эсинде, тилинде яшай­гъанын исбат этди. Сагьнагъа жыйынны барышында филология илмуланы доктору, академик Абдулкъадир Абдуллатипов, Хасавюрт район администрациясыны башчысыны кёмекчиси Акав Акавов, торкъалили Арсанали Ибракъов ва башгъалар чыгъып, шаирни эсге алдылар.

Акъай Акъаевге 80 йыл битегенликге байлавлу болуп оьтгерилген эсделик ахшамны ахырында ону къызы Минаханум бары да ортакъчылыкъ этгенлеге, бу ахшамны онгаргъанлагъа: режиссёр Мавлет Тулпаровгъа, Къумукъ театрны артистлерине, жыйынны юрютген Жалав Бекеевге ва Зугьра Аселдеровагъа баракалла билдирди.

Озокъда, эсделик ахшамны оьтгеривде ортакъчылыкъ этип, къасткъылып айлангъанлагъа баракалла билдирмеге тюше, тек халкъны сюювю болмагъан буса, халкъны эсинде яшамай буса, шаирни эсделигине зал толгъан халкъны жыймагъа болмас эди.

Гьалиден 20 йыл алда, Акъай Акъаевни 60 йыллыкъ юбилей ахшамын оьтгерегенде де, о заман Къумукъ театр ерлешген бинаны залы толгъанлыкъдан, олтурма ер ёкъ эди. Шо заман Тёбен Къазанышдан бизин (шоланы арасында мен де бар эдим) 8-нчи класны охувчу яшларын ана тилден ва адабиятдан дарсланы юрютеген Муртазали Бамматов гелтирип, Акъай Акъаевни шиъруларын бирлерибиз йырлап, бирлерибиз чебер кюйде охуп айтгъаныкъгъа къарап, шаир нече де сююне эди. Шо гюн бугюн йимик эсиме гелип гетди.



Патимат Бекеева.

Суратларда: эсделик ахшамдан гёрюнюшлер.

Г. Къонакъбиев чыгъаргъан суратлар.


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля