Аталардан къалгъан эсделиклени асырайыкъ

         Яхсайдагъы тарихи-крайны уьйренив музей 1963-нчю йылда оьр класдагъы охувчу яшланы ва оланы якълагъан юртлуланы так­лифи булан къурулгъан. Башлап о юрт школаны музейи болгъан, сонг Яхсай юртну жамият музейине айлангъан. 1989-нчу йылда буса  юрт советни таклифин якълап Хасавюрт райисполком оьз къарары булан ону атын Халкъ музейге алышдырды.

    Аз заманны ичинде музейде 1500-ден де артыкъ тюрлю-тюрлю экспонатлар жыйылды. Онда  «Инкъылап», «Язывчулар ва шаирлер», «Этнография», «Дав савут», «Архив», «Колхоз» деген ва башгъа бёлюклер бар эди.

    Башлапгъы йылларда музейде экскурсиялар, тарихни, фольклорну, тилни ахтарыв чаралар чакъ-чакъда оьтгериле эди. Ерли краеведлер Магьачкъаладагъы ва Ордженикидзедеги пачалыкъ архивлерден тапгъан материаллар, Яхсайдан ва айланадагъы юртлардан жыйгъан фольклор асарлар район ва «Ленин ёлу» (гьалиги «Ёлдаш») газетлерде де чыгъарылгъан. Шо архивлерден алынгъан «Эндирейни ишлери», «Яхсайны ишлери» деген ва оьзге материаллар бизин якъны тарихин уьйренивге кёмек болгъандан къайры илмугъа да къошум этди. Москвада конференцияда бизин музей РСФСР-ни билим берив министерлигини Гьюрметлев Грамотасы булан савгъатланды.

    Оьз ишин бек билеген ва ону кёп сюеген музейни директору Агьматпаша Якъубович Гьажиев Москвада, Челябинскде, Магьачкъалада болагъан краеведлени бютюнсоюз илму-практика конференцияларда ортакъчылыкъ этген.

    Яхсайдагъы краевед музей Дагъыстанда къурулгъан шолай музейлени экинчиси. Биринчиси – Буйнакскидеги белгили тарихчи-краевед Булач Гьажиев ёлбашчылыкъ этген музей. Булач Гьажиев оьзюню краеведлери булан Яхсай музейде бир нече керенлер де болгъан ва ерли охувчулар булан Эсги Яхсайгъа экскурсиялагъа баргъан. Оьз гезигинде бизин краеведлер де Буйнакскидеги ва оьзге ерлердеги музейлеге сынав алышдырмагъа экскурсиялар эте эди.

    90-нчы йылланы башында СССР бузулгъанда, маданиятгъа тергев кемиди ва музейлени ишлери чёге башлады. Яхсайдагъы музей ябылгъанда, кёп экспонатлар урланды, къалгъанлары юртну яшавлукъ къуллукълар кютюлеген  эсги бинасыны бир уьюне жыйылды.

    1993-нчю йылда авруйгъан Агьматпаша Гьажиев, М. Юсупова ва мен къалгъан экспонатланы жыйып, Яхсайда ерлешген районну яшларыны яратывчулукъ уьюню бир мююшюнде ерлешдирдик. Шо вакъти бек авруп, Агьматпаша Якъубович де гечинип, музейни аякъгъа турма башлагъан иши дагъы да токъталды.

    1996-нчы йылда Яхсайдагъы бир номерли школаны муаллими Зулумхан Алимханович Ибавов  музейни янгыртма башлады ва шо муратда яшланы яратывчулукъ уьюндеги экспонатланы бир пайын оьз школасына гёчюрдю. Къалгъан экспонатлар яшланы яратывчулукъ уьюндеги мен ёлбашчылыкъ этеген «Музейни активистлери» деген кружокну ихтиярында къалды. Тарихни гиччирек кабинетинде музейни де ерлешдирип, сонггъу йылларда кружокну ортакъчылары булан биз экспонатлар ва материал жыйывну  узатып турабыз. –нчи йылда 1 номерли школаны ва бизин коллективни таклифи булан юрт жыйынны сессиясында  музейге ону кюрчюсюн салгъан ва ёлбашчылыкъ этген Агьматпаша Якъубович Гьажиевни аты берилип, шо лайыкълы адамны аты даимлешдирилди.

    Агьматпаша Якъубович юрт музей учун кёп къыйын тёкген адам. Ол Яхсайны ва Хасавюрт районну, мычыгъыш юртланы тарихин ахтара туруп, кёп маълуматлар жыйып, язып топлагъан. Оланы бирлери болмаса печатдан да чыкъмагъан. Дипломлу тарихчи гьисапда ол музей ишни де теренден уьйренген эди. Педагог гьисапда да, яратывчу гьисапда Агьматпаша Якъубовични адамланы арасында абуру бар эди. Ол проза да, шиърулар да яза эди, сурат этме, ажамча охума да бажара эди. Яхсай юрт музейни Декларациясын язып, краеведлени шогъар амин болма уьйрете эди. Артдагъы йылларында буса ташда арап язывланы этмеге де уьйренген эди.  Агьматпаша Якъубович, узакъ яшамаса да, оьмюрюн юртуну, халкъыны пайдасы учун маъналы оьтгерди. Оьзю гьазирлеген проектге гёре Яхсайда музей къурмакъ учунгъу хыялы яшавгъа чыкъмагъан кюйде къалды.

    Ону ишин узатгъан 1 номерли школаны тарих дарсдан муаллими Зулумхан Ибавов да – Агьматпаша Гьажиевни охувчусу школа чагъындан берли юрт музейни активисти болгъан. Ол да дюньядан 2010-нчу йылда чакъсыз гетди.

    Зулумхан Алимханович де юртну тарихин уьйренивде, музейни ишин мекенлешдиривде кёп къаст этди. Ол оьзю де шиърулар ва газетлер учун макъалалар яза эди.

    Атасыны ишин гьали къызы Бикатув Зулумхановна узата. Ол школада тарих ва обществознание дарсланы юрютегенден къайры, «Яш краевед» деген кружокгъа да ёлбашчылыкъ эте.  Бу кружокну ортакъчылары Дагъыстанны юртларына ва шагьарларына сапарлар эте, музейге экспонатлар ва материаллар жыя. Кружокгъа Хасавюртдагъы хас охув ожакълардан ва айланадагъы юрт школалардан экскурсиягъа гелегенлер бар. Магьачкъаладан, Чечен Республикадан, Къарачай-Черкес республикадан да мунда ёлугъувлар оьтгерилген. Музей районну ва  республиканы оьлчевюндеги крайны уьйренив чараларда да ортакъчылыкъ эте.

    Муна шолай бир заман аты айтылгъан Яхсайны Халкъ музейи тозула туруп, гьали ону бир пайы 1 номерли школада ерлешип, бир гьалда  ишлеп тура.

    Тек юрт музейи тозулуп бите тура эди, эгер гетген йыл май айда юртгъа Дагъыстанны башы Р. Абдуллатипов гелмеген эди буса. Ол гелгенден сонг, ерли колхозну къоллавдан чыгъып турагъан бинасын бир нече уьюн яшланы яратывчулукъ уьюне берип, шонда музейге де айры ер гёрсетилген. Юрт музейни экспонатларын сакъламакъ, ону янгыртмакъ учун Яшланы яратывчулукъ уьюню директору Анвар Байсунгуров да кёп къаст этгенни  эсгерме тюше.

    Хоншудагъы къурулгъанлы  60 йыл да болмайгъан юртларда эки къабатлы уьйлерде музейлер къурулгъан. Оланы жыйма, сакълама неси болсун?! Шончакъы бай тарихи, маданияты булангъы Яхсайда буса юрт музейге ер де табылмай хыйлы заман турду. Энниден сонг сама аталардан къалгъан варислигибизни асырап жыйма къара­йыкъ. Бизден алдагъылар жыйып  бизге этген аманатны  сакълап, гележек наслулагъа етишдирип болмасакъ, олар бизден гечерми?!

Бурлият ИБРАГЬИМОВА,

Яхсайдагъы яшланы яратывчулукъ уьюню тарихден муаллими ва «Музейни активистлери» деген кружокну ёлбашчысы.



Редакциядан:

    Материал печатгъа онгарылгъанда бизге белгили болгъан кюйде, Бурлият Ибрагьимованы Яшланы яратывчулукъ уьюндеги ишин къысгъартгъан. 1 номерли школаны музейини гьалы да шо­гъар ошашлы. Демек, шону булан  Яхсай музейни гележеги артыкъ инамлы демеге къыйын.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля