Асолтан 1948-нчи йылда Эндирейде тувгъан. Атасы Шагьсолтан – Уллу Ватан давну ортакъчысы. Ол давдан авур кюйде яраланып къайтып, юртдагъы Ленинни атындагъы колхозда бухгалтер болуп ишлеген. Яралары терсейип, гьар йыл Сочиге йиберилип турса да, ол къолай болуп гетмей. 1953-нчю йылда Асолтангъа – 5, гиччи уланы Хансолтангъа 4 ай болагъанда гечине. Шагьсолтанны къатыны Дарайкъыз Дагъыс­танны халкъ шаири Къазияв Алини тайпасындан. Агьлюсю гечингенде, эки де яшны да алып, уланкъардашы Солтахан ва ата тайпасыны кёбюсю яшайгъан Хасавюртгъа гёче.

Арадан заман гетип, Асолтан школагъа барма чагъы етише. Ону 1955-нчи йылда интернатгъа сала.

–Магъа шо заман 7 йыллар бола эди, – дей Асолтан, яшлыгъын эсге ала туруп. – Мени шоссагьат класны старостасы этип сайлады. Староста, сен де билеген кюйде, бары да затгъа жавап бере. Жавап бергенден къайры, уьлгюлю де болма герексен чи. Шолай, гиччи чагъымдан тутуп жаваплы болма башладым. Шо заманда интернатда кёп кружоклар ишлей эди. Мен шоланы кёбюсюне юрюп турдум. Тек барысындан да кёп самолётлар къурагъанын (авиамоделирование) ушата эдим. Магъа 12 йыл болагъанда мен этген самолёт Дагъыстандагъы конкурсда биринчи ер алды ва мени Новочеркасск шагьарда оьтгерилеген ярышлагъа йиберди. Шонда самолётну 5 керен учурма герек эди, о да гьавада 5 минутдан кем учма тарыкъ тюгюл. Шондан да мен экинчи ерни алып къайтдым. Шолай да, мен кружокда «учагъан бошгъап»  (летающая тарелка) этген эдим. Биз шону ерден 1 метргъа айырылагъан даражагъа да гелтирдик. Мен шо вакътиде конструктор болма сюе эдим.

Асолтанны къастлыгъы булан интернатда духовой оркестр да къурула. Биринчи майда шо оркестр демонст­рацияда ортакъчылыкъ этип, кёп халкъны гьайран эте. Ерине гёре айтып къойсакъ, шолай оркестр Хасавюртдагъы охув ожакъланы ичинде биринчи болгъан.

Асолтанны самолётлагъа бакъгъан сюювюн узукъариси «буза». Композитор Салимхан Къазиявов Ленинграддагъы консерваторияны да битдирип, Магьачкъаладагъы Г.Гьасановну атындагъы музыка училищеде дарс беривчю болуп ишлеме башлай.

Ол бир гюн булагъа гелгенде, Асолтан огъар конструктор болма сюегенин айта. Ол да оркестр къургъанны эшитип, муну ангын тергеп къарай ва училищеге тюшмекни таклиф эте.

Шолай, Асолтан 1955-нчи йылда охума тюше. Ол оьзбашына музыка алатланы согъуп болса да, ноталаны билмей. Шону учун да дирижёр бёлюкге тюше. Шо вакътиде училищени директору болуп белгили къумукъ композитор Наби Дагьиров ишлей болгъан. Ол мени булангъы лакъырында  СССР-ни композиторларыны союзуну председатели Тихон Хренников оьзюнден экзамен алгъанны уллу оьктемлик булан айта. Асолтан белгили композитор Хизри Батыргишиев ва Наби Дагьировну къызы Аида булан бирге охугъан.

Училищеден ол къайсы инструментни де согъуп болагъан болуп чыгъа. Шондан сонг ол 1981-нчи йыл болгъанча Хасавюртдагъы педагогика училищеде дарс беривчю болуп ишлей. Ол мунда да башлап хор, сонг халкъ инст­рументлени оркестрын ва артда буса эстрада ансамбль къура.

– Бек гьасирет эдим эстрада ансамбль да къуруп, шонда сокъмагъа, – дей Асолтан. – Тек не гитарабыз, не де усилителлерибиз ёкъ эди. Шоланы алма харж да ёкъ чу. Шо заманда янгыз Магьачкъалада бир эстрада ансамбль бар эди. Шолагъа барып къарап, шоланы гитараларыны суратларын этип, сонг уьйге гелип, гитаралар ва усилителлер эте эдик. Нечик де, 1971-нчи йылда «Орфей» деп ат да тагъып, эстрада ансамбль къурдукъ. Шо заманда биз сав Дагъыстангъа дегенлей белгили болдукъ. Бизин репетициялар этме деп шо вакъти райондагъы маданият уьйню директору Гьажи Гьюсейнов чакъырды.

Мени булан ансамблда Борис Шубаев, Руслан Исламов ва Алик Алагьвердиев бар эди. Сокъма да согъа эдик, йырлама да йырлай эдик. Бизин ансамбл­ге къошулма сюегенлени санаву 100-ден артыкъ болгъандыр. 

Сонг буланы консерва заводну клубуна директору Роберт Шубаев чакъыра. Арадан заман гете, ансамблни сынаву арта, янгы йырлар гьазирлей, Дагъыстанны ва Мычыгъыш респуб­ликаланы шагьарларында ва уллу юртларында концертлер гёрсетме башлай. Тюрлю-тюрлю йылларда ансамблда Александр Кузнецов, Гьасан Баширов, Игорь Михайлов, Владимир Чурков, Шюкюр Гьажиев, Хансолтан Къонакъбиев, Солтан Мурзаев ва Валерий Сатыбалов йырлагъан. Шо йылларда фонограмма да болмагъан, йырлап болмайгъан адам шоссагьат билинип къала болгъан…

Арадан 45 йыллар гетсе де, Асолтан шо йылгъы гьаракатын уллу сююнч булан эсгере ва бары да музыкантлар булан бугюнлерде де аралыгъын юрюте.

1991-нчи йылда ол Хасавюрт ра­йонну маданият управлениесине ишге чыгъа. Шо йыл управлениеде музыка школа ачыла ва шону директору этилип Асолтан Къонакъбиев белгилене. Бугюнлеге ерли шо ишинде ишлеп де тура.

–Оьтген заманны ичинде бизин школа кёп яшны охутгъан. Олар бары да музыкантлар болмаса да, музыканы герти кюйде сюегенлер болуп чыкъгъанлар.

–Бугюнлерде музыка школада яшёрюмлер не алатланы сокъма уьйрене?

–Бизин школада 76 яш охуй. Яшёрюмлер шонда агъачкъомуз, фортепьяно ва гитара сокъма уьйренелер.

–Музыка школа къайда ерлешген?

–Баш бинабыз (офис) ва музыка класыбыз Эндирейде, маданият къалада ерлешген. Шонда фортепьяно ва агъачкъомуз сокъма уьйретебиз. Фортепьянону сокъма хас билими бар Мадина Телякъавова, агъачкъомузну буса Эдил Къонакъбиев сокъма уьйрете.

Бизин школаны филиаллары Тотурбийкъалада (агъачкъомуз) ва Кёстекде де (фортепьяно ва гитара) бар. Агъачкъомузну сокъма композитор, Дагъыс­танны маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу Ниъматулла Далгьатов, фортепьянону Альбина Телевова ва гитараны Мурат Къалсынов уьйрете. Гьали-гьалилерде Кёстекдеги филиалыбызда «Музыканы гюню» оьтгерилди. Шонда яшлар, тюрлю-тюрлю кюйлер согъуп, охувчу яшланы ва оьзлени ата-анасыны гёнгюн алдылар.

–Школаны охувчулары конкурсларда яда фестивалларда ортакъчылыкъ этеми?

–Мен эсгерген согъув алатлар булангъы конкурслар кёп оьтгерилмей. Артдагъы 2 йылны айтып къойсакъ да, бизин школаны тарбиялавчулары Къоркъмаскъалада ва Къаягентде оьтгерилген фестивалларда ортакъчылыкъ этди. Гетген йыл Хасавюрт районда «Поющие струны» деген халкъ согъув алатланы усталарыны фестивалын оьтгердик. Шонда бизин школаны яшлары оьзлени пагьмусун гёрсетди. Бу йыл апрель айда буса Кёстекде «Лейся, музыка» деген конкурс оьтгердик. Бизин школаны яшлары шонда да биринчи ерни алды.

–Сизин школаны филиалларын башгъа юртларда да ачма хыял бармы?

–Биз чи ачып болабыз, тек касбучулар ёкъ,  дарс беривчюлер шагьардан юртлагъа гелип дарс берме сюймейлер. Шону учун да бизин школадагъы охувчулагъа училищеге бармакъны таклиф этебиз. Ачсакъ да, юрт башчылар ва школаланы директорлары бизге не кёмек этейик деп туралар. Баянлыкъ беривюм булан пайдаланып, мен Кёстек юртну башчысы Гьюсенали Абакаровгъа, школаны директору Абдулазим Алиевге, Эндирейде Къачакъ Алиевге ва 1 номерли школаны директору Айзанат Абуталибовагъа, Тотурбий­къаланы башчысы Нариман Акаевге баракалламны билдирме сюемен. Олар школаны ишин юрютмек учун ерлер гьазирледилер ва шоланы ярашдырып да бердилер.

– Бир-бирде мени эсиме халкъ согъув алатланы сокъма уьйренме сюегенлер де бармы экен деген ой гелип гете… Гележекде не болажакъ?

–Уьйренме сюегенлер бар, тек аз. Алда йимик агъачкъомуз ва гитара согъуп йыбавлар этилмей, тойларда башгъа макъамлар согъула. Бизге охума тюшгенлени де йылны ичинде 10-20 проценти тая. Шолай десем де, мисал учун, Кёстекде, агъачкъомуз согъагъан бёлюк ачмакъны тилейлер. Айтагъаным, сюегенлер бар.

Бугюн школада 8 дарс беривчю бар. Биз касбучуланы тапсакъ, шо масъалагъа къаралажакъ. Биз де къойсакъ буса, агъачкъомуз согъагъан адамны табып болмас гьалгъа тюшербиз. Артдагъы 4 йылны ичинде бизин охувчуларыбызны бешевю Магьачкъаладагъы  музыка училищеге охума тюшгенлер. Охуп битгенде бизин школада ишлеме де сёз бергенлер.

Халкъ согъув алатланы усталарын артдырмакъ ва милли макъамланы унутулма къоймай халкъны арасында яймакъ  учун, мени таклифим булан Хасавюрт районну маданият бёлюгюнде 12 адамдан халкъ согъув алатланы оркест­ры къурулду. Шону да мен юрютемен. Олар гьали бир нече байрам чараларда оьзлени гьюнерин де гёрсетдилер. Мен ёлбашчылыкъ этеген школаны аслу борчу да – болгъан сайын кёп жагьилни тартмакъ ва адамланы арасында халкъ согъув алатланы абурун тас этме къоймай сакъламакъ.

Лакъырлашывну язгъан Гебек КЪОНАКЪБИЕВ,

оьз мухбирибиз.

Суратларда: Хасавюрт районну маданият бёлюгюню яшёрюмлерини

музыка школасыны директору Асолтан Къонакъбиев.