Оьз касбусуна гьакъ юрекден берилген, огъар кёп йылланы узагъында къуллукъ этген, ондан сююнюп яшагъан адамлар айтардай кёп болмай. Шолай адамланы бириси – Зафира Магьамматова, «Дагъыстан» деген пачалыкъ телерадиокомпанияны радио бёлюгюню ногъай тилде юрюлеген берилишлерини редактору, ДР-ни маданиятыны ат къазангъан къуллукъчусу. Ол радиода ишлейгенли 40 йыл бола. Шонча заманны ичинде Зафира Бекболатовна ишине намуслу янашагъандан къайры, радио коллективде абур къазанма да бажаргъан.

Мен Зафира Магьамматованы таныйгъаным кёп бола. 18 йыл оьзюм де къумукъ радиода ишледим. Ондан алда да ону ногъай радиону берилишлерине тынглап таный эдим. Гьар заман бу тиштайпа радиодан сёйлейгенде ону айтагъаны гьакъ юрекден алынагъанына тамаша бола эдим. Ол диктор болуп ишлейген вакътиден берли, гьар айтагъан сёзю авзундан чыкъгъынчагъа шо сёзню маънасын юрегинден оьтгерегенине мюкюр бола эдим. «Къар басгъан мелевшелер» деген жумланы охуй буса, шо къар басгъан мелевшелени гёз алдындан оьтгере.

Къайсы заманда да Дагъыс­тан радиону къумукъ, ногъай редакцияларында ишлейгенлер бир-бири булан кёп гьаллаша гелген. Ондан къайры да, берилишлени кюйлейген уьй эки де редакциягъа ортакъ эди. Бир-бирев булан кёп ёлукъма тюше. Гьар заман мен Зафираны хасиятларына тергев бергенде, ону оьзюню ишге бакъгъан сюювюн ва ишин мекенли кютейим деп гьаракат этегенин эслей эдим.

Радиода берилишлени гьазирлейгенде оланы макъам­лар, йырлар булан да исбарлап билме тарыкъ бола. О къуллукъну режиссёр, оператор кюте. Тек Зафира шо янындан да англавлу болуп, оьзю гьазирлейген вакътилер де бола эди. О касбулагъа охутагъан охув ожакълар ёкъ. Оьзюнг уьйренсенг болуп къала. Айтагъаным, Зафира редакцияны ишинде тарыкълы болагъан шолай касбулагъа да мекенли уьйренген эди.

Йыллар гете, Зафира Магьамматова ногъай радиода ишлейгенли, 40 йыл битегенин де эсге алып, ону булан лакъыр этмек мурат булан редакцияда ёлукъдукъ. Бир кабинетде экев ишлей. Бириси – белгили ногъай шаир Анварбек Култаев, бириси де – редактор Зафира Магьамматова.

Бизин арабызда булай лакъыр болду.

– Зафира, биринчилей ишге гелген гюнюнгню эсге алып, не деп айтма сюер эдинг?

– Мен радиогъа 1982-нчи йылда гелдим. Озокъда, къыйын иш. Тек гелгениме гьёкюнмеймен. Оьзюгюз де яхшы билесиз, гьалиги вакъти талаплар дагъы да артгъан. Алда йимик материалны охуйгъан дикторлар ёкъ. Оьзюнге охума тюше. Яхшы чы мен бир вакъти диктор болуп ишлегеним. О касбуну англадым, уьйрендим деме ярай.
Бирдагъы янындан, берилишлени, «янгылыкълар» деген маълумат бёлюкню, гьатта концерт программаны гьазирлейгенде де хыйлы четимликлерден оьтме тюше. Маълумат материалланы излеп табып яда орус тилден бизин тилге гёчюрюп, тавушунгну язып, монтаж этме тарыкъ. Операторну иши булан да мен кёп долана туруп, о касбугъа да тюшюнгенмен. Эсингде бар чы, сизин, къумукъланы оператору Айида отпускагъа гетсе яда уьзюрю болуп ишге чыкъмаса, мен редакцияда ону орнунда ишлей эдим. Сени «Мени гиччи Ватаным» деген берилишлерингни де этгенмен бирлерин…

– Гьали журналист касбуну алда йимик абуру да ёкъ. Бир-бир гьакимлер чи иш уьстде ёлукъма да сюймей. Оьзлени пышдырыкъларын ачып къоймасын деп, телефондан сёйлеп, геле тураман деп айтсанг, сен етишгенде уьзюрю къуллукъгъа чыкъды деп къоярсан деп секретарына да буварып, гетип къала. Сагъа да ёлукъгъандыр шолай гезиклер… Оьзге тюрлю башавуртувлары да бар. Журналистиканы танглап, ишлеме сююп гелегенлер де гьали ёкъ десе де ярай. Шо янындан сенде гьёкюнч тувулунмагъандыр деп эсиме геле…

– Тюз айтасыз, бизин касбуну юрютме бек къыйын. Бирев англаса, башгъасы англамай. Алапаларыбыз да гиши сукъланардай тюгюл. Тек мен бир керен де гьёкюнмегенмен. Бу касбуну мен алда да кёп сюе эдим, гьали де сюемен. Мени халкъыма пайдам тие буса, ондан артыкъ сююнч боламы?

Бираз ойлашгъандай болуп, Зафира терезеге багъып къарагъан кюйде сёзюн бёлюп токътады. Сонг бирден сесленгендей лакъырын узата туруп бу касбугъа булай мекенли тюшюнген кююн хабарлады. Ол айтагъан кюйде, адамны касбусун тюзелтеген баш бутагъы къырыйынгда болгъан адамланы дагьниси булан оьсе. Ол нечакъы касбусун сюйсе де, нечакъы бажарывлу болса да, бары да затны билип болмай. Журналист касбугъа да, биринчилей, сынав тарыкъ. О янындан Анварбек Култаев, Ибрагьим Шабаев, Али Алиев, Юсуп Базутаев – Зафирагъа къаламын чарлама да, къатдырма да кёмек этген ёлдашлар.

–Язылгъан текстни чебер кюйде охума тарыкъ бола. Ону магъа къумукъ радиону айтылгъан диктору Галина Бекболатова уьйретди, – дей Зафира Магьамматова. Сонг пикрусуна къошум эте туруп: «О вакътилерде биз музыкалы берилишлени де кёп гьазирлей эдик. Владимир Сперанский, Абдулла Ражабов, Абсалам Аскерханов онгарагъан берилишлер мени кёп кепиме геле эди. Олардан да мен кёп затгъа уьйрендим», – деп иржайды.
Радиода «режиссёр» деп айтылагъан бирдагъы бир касбу бар. Огъар да Зафира тюшюнген. Аминат Гьамзаеваны, Умалат Мусалаевни, Осман Османовну оьзюне дарс берген муаллимлери йимик эсгере.

Зафира Магьамматованы гьакъында айтма тюшгенде ол юрютеген телеберилишлени де эсгермесе бирдокъда тюз болмажакъ. Гьар миллет оьзюню берилишин гьазирлей. Муна кёп йылланы узагъында «Чёлню тавушу» деген ногъай берилишлени ол юрюте. Оланы барысында да жаны-къаны булан ишине берилип билеген авторну оьзю­ню айрыча ренки гьис этиле. Бириси бирисине ошамай. Неге тюгюл Зафира оланы гьарисине оьзюню юрегинде айрыча тувулагъан­ сююв булан янаша. Ону яратывчулугъунда алгъасап этип къояйым деген гьайсызлыкъ ёкъ. Болгъан чакъы мекенли этейим деген гьаракат бар. Шо саялы болма да ярай, бу телеберилишлеге ногъайлар тюгюл, къумукълар да кёп сююп къарайлар.

 «Дагъыстан» деп айтылагъан телерадио комитетде буссагьатгъы вакъти 14 тюрлю тиллерде радиоберилишлер юрюле. Эфирге чыкъмакъ учун гьарисине берилген хас заманы бола.
Радио журналистни касбусу ким буса да юрютюп болардай тынч иш тюгюл. Тек этген ишинге тынг­лагъанда, ону яхшы-яман янларын гёресен. Рази болмайгъан ерлери чыгъа. Оланы дагъы гезик тюзелтип онгарма муштарлыкъ тувула. Яхшы деп эсинге­ гелсе де битип къалмай. Дагъы да яхшы этейим деген ой тувула. Шоллукъда, касбу сынав топлана, яратывчулукъ дагьни арта.
Мен оьзюню гьакъында айтагъан Зафира Магьамматова Ногъай районну Нариман юртунда тувгъан. Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетин битдирген. Ол Магьачкъалада яшаса да, тувгъан, оьсген ерине даим абур этип тургъан. Гьали де къатнашыв бар, уьзюлмей.

 – Мен оьз халкъымны кёп сюемен, гиччи заманымда да огъар нечик къуллукъ этер эдим деген ойларым таймай эди. Шаир болма да, йырав болма да пагьму берилмеген сонг, журналист болма токъташдым. Журналист гьаракат да – халкъынг учун бек тарыкълы къуллукъ, – дей Зафира. Ону англама да къыйын тюгюл. Таныйгъан адам, ол оьзюне гиччиден тутуп етишме тарыкълы умутлагъа талпына тургъан деп ойлашажагъы­на мен шеклик этмеймен. Шо ону хасиятында гёрюнюп тура.

 – Инсанны иши, касбусу ону ич дюньясын ачып гёрсетегендей, шо адамны анг­ламагъа кёмек эте. О саялы бирев булан янгы таныш болсакъ, огъар: «Не ишлейсен?» – деп сорав бере болабыз. Радиода ишлейгеним мени насибим деп ойлашаман. Неге тюгюл, онда миллетлени музей уью йимик, къайсы булан да гьаллашасан. Къумукъ, орус, дарги, авар, лезги, ногъай, къазикъумукъ, табасаран, мычыгъыш, агул, рутул, жугьут – къайсын-бирин айтайым, бары да бар. Оланы гьариси булан къатнашагъан­да оьзюнге де не буса да бир башгъа дагьни къошула. Сени миллетингде ёкъ суратланы гёресен деп айтма да ярай…

 Алда, эсингде бар буса ярай, радиода жанланыв кёп эди. Гьар гюн ону залында къайсы буса да бир оркестр репетициялар эте эди. Экинчи къабатны коридору артистлерден толуп бола эди. Россияны халкъ артисткасы Бурлият Ибрагьимова, Россияны ат къазангъан артисткалары Бурлият Элмурзаева, Муи Гьасанова, Солтанат Къурбанова, Рагьимат Гьажиева ва башгъалары. Олар булан да бир агьлюде йимик яшай эдик.

 Милли редакцияларда ишлейген пагьмулу, сынавлу къуллукъчулар бар эди. Шолардан эсгергенде, къумукъ редакцияда мен яхшы таныгъан­ Абдуллабек Абдуллабековну, Солтан­бек Солтанбековну, Зубайыл Хиясовну атларын эсгермей болмайман. Галина Бекболатова чы мени учун етишме болмайгъан бир юлдуз йимик гёрюне эди. Ол къумукъ радиода диктор болуп 60 йыл ишлеген, – дей Зафира Магьамматова.

 Радиону абуру бир вакъти оьтесиз уллу эди деп айтса да янгылыш тюгюл. Уллу Ватан даву башланып, бизин уьлкени баш гьакими де биринчилей радиону кёмеги булан халкъгъа сёйлеген, сонггъу йылларда да Левитан деген дикторну тавушу булан фронтда юрюлюп турагъан гьалланы гьакъында маълумат материаллар берилип тургъан. 1961-нчи йылда да космосгъа биринчилей адам учгъанда радио бир минутгъа да токътамай, ол ерден айрылып, дагъы да къайтып гелгинче шо гьакъда айтып тургъан.
Биз гиччи заманда да гьар уьйде радиолар ишлей эди. Зафира да шолай, радиону таъсирин англап, билип, оьзю де радиожурналист болма токъташгъан. Шо токъташывгъа оьзюню ногъай халкъына къуллукъ этме сюегенлик де къыйматлы гюч къошгъангъа инанмай болмайсан. Оьз халкъына бакъгъан сююв бизин къайсыбызда да гёз алгъа тутулгъан негетлеге етмеге кёмек эте. Къыйынын енге, тынчында да шашытмай алгъа юрюме кёмек эте.

 Радио, гертиден де, бек уллу умпагьаты булангъы маълумат къурал. Гьалиги заманда онда ишлемек учун да журналист пагьмудан къайры, сёйлемеге усталыкъ да тарыкъ. Авазынгны ангы таъсирли болмаса ярамай. Дагъы да оьзге тюрлю тарыкълы усталыкълар болма тюше. Оланы барысы да къошулуп амалгъа гелеген радио журналист касбуну шонча йылланы узагъында юрютюп тургъан Зафира Магьамматовагъа мен гележекде де иш уьстде уьс­тюнлюклер, яшавда насип, агьлюде аманлыкъ, иссилик ёрайман.

Максим ЭСЕНБИЕВ.