Оьз къасты булан оьрлюк алгъан

   Эгер театр жамиятындагъы дагъыс­танлыланы къайсы буса да бирисине ол «Аллагь берген пагьмусу булангъы артист» деп айтма тийишли буса, о къыймат башлап Байсолтан Осаевге гьалал болар эди. Мен айтагъан бу даража ол лайыкълы болгъан «Дагъыстанны ат къазангъан артисти», «Дагъыстанны халкъ артисти», «Россия Федерацияны ат къазангъан артисти», Дагъыстан АССР-ни Ленинчи комсомолуну савгъатыны лауреаты деген атланы абурун тёбен чи къайдан этсин, бирисилейине, ичи маънадан толгъан яратывчулукъ гьаракатны къанатларын къатдыра, Байсолтан пагьму булакъдан дагъы да жагьлыкъ ва илгьам алып, ругьдан тюшмей жигерли кюйде чалышагъан артист экенни исбатлай. Ол инчесаният булан, яшав ва оьзюню ич дюньясы булан, гертиден де, арив кюй табып оьмюр сюрме бажарагъанын ташдырагъан мисаллар хыйлы бар.


Бугюнлерде Б.Осаев оьзюню 70 йыллыгъын белгилемеге гьазирлене. Гьалиги заманны оьлчевлерине гёре, 70 йыл, уллулукъ буса да, башгъа, къартлыкъ тюгюл. Ону бой-союна, жигерли айланышына, жамият арадагъы къастлыгъына къара­гъанда, шогъар гьакъ кюйде мюкюр боласан. Булай калималаны багъышлайгъаным, огъар ярамакъ муратда тюгюл, бу дюр ону гьакъында ичимде токъташып битген мени оьзюмню гертилигим. Гюнчюлени, пагьмудан ва рагьмудан магьрюм тайпаны къошма­гъан сонг, Байсолтангъа багъышлангъан мени макътавларымны гьакълыгъына къалгъан оьзгелени бирисини де гьеч къаршылыгъы болмажагъына мен инанаман. Нечакъы сюймесек де, арабызда гишини яхшысына «янагъан», яманына къанагъан, оьзгелени оьрлюклерин гётерип болмайгъанлар да ёкъ тюгюл. Нечик айта хари, кекелли кесге мекенли «терс» табылмай къалмай чы.


Лакъырны башгъа янына буруп айтгъанда, ону булан бир керен сама аз-маз гьаллашгъан адам, огъар гьазир исинип къала.


Ким-ким экенни онча да яхшы билеген мисгин бизин З. Хиясов айтгъан сёзлени эсге алмакъны да бу ерде маънасы бар: «Байсолтан Осаев – театргъа, инчесаниятгъа бютюнлей берилип къалгъан оьтесиз пагьмулу актёр ва дагъы да тынг­лап турар йимик ангы булангъы йырав… Арив юрюшю, асил турушу, тик къараву булан ол айланадагъыланы тергевюн оьзюне тарта. Бугъар ону исбайылыгъын да, артист гишиге гьакъ герти гелишеген гёрюнюшюн де къошуп багьа берсек, биз оьзюню атын уллу ва варакъ гьарплар булан язма тийишли ону ярыкъ гёлем-келпети гёз алдынга гелип токътажакъ. Мен огъар къарап гьатсыз къуванаман…» Бу сёзлени гьакълыгъына кёплер рази къалып къол салажагъына да мени бир шегим де ёкъ.


Байсолтан яшавну кёп тармакъларында макътавлар къазангъан гёрмекли адамлар чыкъгъан уллу Яхсай юртда тувгъан. Айтагъаным да, оьзлерден уьлгю алмагъа ярайгъан хыйлы кеслер яшагъан ер Яхсай.


Байсолтанда гьеч бирев инкар этип болмайгъан бир зат бар буса, о да – теренлеге тамур атгъан пагьму. Къайсы ишни башын тутса да, ол шону гьеч бирев багьана тапма болмас йимик бютюн этип кютген. Айтаман чы, гьар не ягъындан да пагьмусу бар улан. Тек ол театрны, театр саниятны, оьзюню дюнья сезивлерин, ­дюнья къаравларын сагьнада жанландырып гёрсетивге байлавлу ёлну тангла­гъан.


«Мактапда охуйгъан чагъымдан берли де мени юрегим сагьнагъа ава эди. 1968-нчи йылокъ (мактапны битгенде) къысматымны инчесаният булан байлажагъым мекен эди… 1972-нчи йыл Гюржюстанны Ш.Руставелини атындагъы пачалыкъ театр институтуна тюшдюм. Муна шонда театр мени яшавумну маънасы экенге лап мекенли кюйде мюкюр болдум. Бугюн де шогъар мени гьеч гьёкюнеген ерим ёкъ. Сонг да, арив макъам, маъналы ва англы йырлар гёнгюнгню къувзата, адамлагъа хошлукъ бере… Къаравчу булан бирге бир къалгъан, бетге-бет тургъан мюгьлетлер мени яшавумну аслу маънасыдыр, – дей Байсолтан. – Йыр айтывгъа нечик татынгъанымны айтсам, 1967-нчи йыл районда болгъан музыка фестивальда шаир Расул Къойтемировну сёзлерине гёре къагьруман З.Батырмурзаевге багъышлангъан йырны сагьнагъа чыгъып биринчилей йырлагъан эдим. Мен шо йырны буссагьат да иштагьым гелип йырлайман. Юрекге таъсир этеген бек арив йыр…».


Кёбюсю халкъ Б.Осаевни Къумукъ театрны актёру ва режиссёру гьисапда биле. Болса да, ол йырав пагьмусун актёрлукъ ва режиссёрлукъ къуллукълар булан барышдырып нече де арив юрюте. Уьстевюне, бу ерде Байсолтан 1987-нчи йылдан 2002-нчи йыл болгъунча Къумукъ театрны директору болуп чалышгъанны да эсигизге салмакъны оравлу гёремен. Сонг дагъы да, ол Къумукъ театрны гьалиги бинасы токътагъан багъыйлы ерни алмагъа не амаллар этгенни, нечик къыйын тёкгенни къысгъача айтмагъа тюшедир.


Таныш-билишини арасында огъар оьткюр адам деп ойлашагъан гьеч бирев болмагъандыр деп эсиме геле. Огъар тазза интеллигентлик, сюйкюмлюк, саламатлыкъ хас. Эдепсиз къайда да айланып иш гёрюв – ону битимине бютюнлей ят къылыкълар. Тек бир керен ол шо ёрукъда, «басгъынчылыкъ» этегенде йимик айланышып йибергенде, кёплер шогъар гьайран къалгъан эдилер. Шо заман олай «тузлу» тувралыкъ, къайпанмайгъанлыкъ болмагъан буса ярама да ярамай эди. Къумукъ театрны онгача бинасын къурувну масъаласын не этип де чечме тарыкъ эди. Бу Рус театр Буйнакск орамдагъы эсги бинадан янгы ерге гёчген вакъти эди. Гьакимият да шону Къумукъ театргъа беривню неге буса да кёп созуп тура эди. О заман болгъан затланы эсге ала туруп, Байсолтан булай дей:


– Бугюн йимик эсимде, Авар театрны бинасыны ичинде биз «Молла Насрутдин» деген спектаклни репетициясын этип тура эдик. Эсде ёкъдан гелип Авар театрны директоруну заместители: «Ишигизни мундан тайып гиччи залгъа барып этмесегиз болмай», – деп билдирди. Шо мюгьлет Барият Муратова да бар эди къырыйымда. О сёзлени эшитгенде ону бети бирден бузулгъанны мен эс этдим. «Гишини атына минген тез тюшер деген меселде къачан бир гюн болгъунча турма тарыкъбыз. Савлай Темиркъазыкъ Кавказда биринчи болгъан театргъа, сайкимасала, энни ер ёкъ. Бу ярайгъан затмы дагъы?!» – дегени де эсимде. Сонг Барият бажив: «Балам, Байсолтан, ким буса да бирев бу ишни ахырына чыкъма тарыкъ чы! Бу кюйде къойма дагъы ярамай», – деген эди.


Мен ону сабур этме къарадым. Бу ишге мен оьзюм егилежегимни айтдым. Шо мюгьлетден тутуп не ёллар табайым, нечик амал этейим деген ойлар башымдан таймады…


Шону ахтара туруп Байсолтан бу ер саялы эки тюрлю къайдада пышдырыкълар барны англай. Бирев сюе театр бар ерде сатыв-алыв центрны ачмагъа, башгъа бир къурум буса Кавказ давну суратларын, маълуматларын салып музей этмеге. Музей этме сюегенлик чи гьай нечик де англашыла. Уллу тюкенлер этмеге сюегенлик бу ерде не къыйыша?!


Ахыры Байсолтан, оьзюню саламатлыгъыны эбинден гелип, А.Мирзабековну гёрюп сёйлеме токъташа. Шону булан оьзюн ёлукъдурмакъны ол Гьаписат Гьамзатовагъа тилей. Ону булан Байсолтан комсомолда ишлейген заманындан берли таныш болгъан. Оьз гезигинде Гьамзатова, узакъ тартмай, Байсолтанны тилегин Мирзабековгъа англатгъан. Арадан кёп заман гетмей, Байсолтан гьукуматны башын тутгъан Абдуразакъ Мирзабеков булан гьакълаша. Ахыры ол Къумукъ театрны масъаласын тюз анг­лай ва бу бек арив ой… деп Байсолтанны сююндюрген. Шоссагьат маданиятгъа къарайгъан министрге телефон сёйлей. Рус театрны алдынгъы бинасын Къумукъ театрны еслигине бермек учун буйрукъ язып чыгъармакъны Мирзабеков министр­ге тапшура. Шонда, темирни къызгъан вакътисинде тюй дегенлей, ол министр Агьматовну янына алгъасап бара ва буйрукъну къолуна ала. Шонда: «1988-нчи йыл 28-нчи июльда Рус театрны эсги бинасын Къумукъ театрны еслигине бермек», – деп язылгъан болгъан.


Байсолтан, елдей болуп етип, Барият Солтанмажитовнагъа сююнч айта. Ол шонда яшны йимик къуванып, Байсолтанны къучакълап, къучакълап йиберген ва буйрукъ кагъызны яшны йимик бек аявлап бавруна басып, оьбюп-оьбюп алгъан. Бу хабаргъа театрны артистлери ва шолай да Къумукъ театргъа жаны авруйгъан чакъы халкъ да гьатсыз къувана.


Иш булай болгъанлыкъгъа къаршылыгъы бар тайпалар кёп пышдырыкълар этмеге де къарагъан. Тек Мирзабеков енгилмеген. Шоллукъда, театрыбызны къурулушу башлана. 2002-нчи йыл театрны мукъаятлы бинасы ишге салына. Бу уллу яхшылыгъы саялы башлап Мирзабековгъа, сонг буса «Главдагестанводстройну» о замангъы ёлбашчысы Т. Тотурбиевге макътавлар булан алгъыш дуалар тийишли. Тотурбиев шо заман, къурулуш малланы къыт вакътисинде, театрны бинасын къурув токъталмай юрюлсюн учун гьар-бир герек затны бермеге ёл ва имканлыкъ тапгъан эди.


Гьасиликалам, Байсолтанны къаны­гъывлугъу булан, гёресиз, гьали денгиз ягъагъа ювукъда ерлешген бойну Къумукъ театрны исбайы бинасы нечик арив безей. Бу бина не гьалларда, кимлени къасты булан ясалгъанны билмейгенлер де бар…


Адат шолай. Яшав бир-бирде биз тюбюне тюшюп англап битмейген оьзюню мердешлерине ва къанунларына гёре токътавсуз агъып гетип тура. Сагьнада буса артист, режиссёр, гьатта техника къуллукъчуланы да къошуп спектаклге къуршалгъан чакъы ойнавчулар демли яратывчулукъ ругь булан, оьр адилли мурат булан торлангъан яшавну бар этелер ва шону сагьнада оьзтёрече жанландырып суратлайлар.


Театргъа берилип, оьзге затлагъа чоласы ёкъ экенине де къарамай, Б.Осаев ярыкъландырывчу ва жыйыв-топлавчу ишлер булан да машгъул болмагъа заман таба. Айтагъаным, ону сиптечилиги булан Къумукъ театрны артистлерини алтын хазнагъа гирген бырынгъы йырларыны 17-син видеогъа язып онгаргъан. Байсолтангъа кёплер Къумукъ театрны жанлы архиви, къумукъ адабиятны, тилни, адат-мердешлени мугькам билеген айыкъ эси булангъы адам деп айтагъаны да негьакъ тюгюл. Ону битиминде интернационал ругь бар экени де мунаман деп гёрюнюп тура. Ол тюрк дюньясы булан, айрокъда ону театр тармакъгъа тиеген пайы булан генг кюйде къатнай. Ону гьаракатыны натижасында Къумукъ театрны артистлерини сагьнадагъы кёп-кёп ойнавлары булан Азербайжанны, Татарстанны, Тюркияны ва оьзге эллени къаравчулары да таныш болгъан.


Къумукъ, кавказ адатларына асасланып, Байсолтан театр тармакъдагъы уллулагъа кёп арив абур-сый этип де биле. Гьамит Рустамовну, Дадам Сайитнуровну, Барият Муратованы, Саният Муратованы, Магьамматамин Акъмурзаевни ва башгъаланы ярыкъ келпетлерин эсинден тайдырмай, оланы атларын кёп гьюрмет булан эсгере бола.


Бугюн, буссагьат ол оьзю де жагьиллер учун уьлгю де дюр, абуру, сынавлу пагьмусу уллу кес де дюр. Олардан оьзюню уьстюнлюклерини сырын гьеч яшырмай, оланы сагьна усталыкъгъа уьйретивге кёп заманын ва гючюн багъышлай.


Къумукъ халкъны ва дагъыстан халкъланы да деп айтсам да тюз болур, оьктемлиги болгъан Байсолтан Камилович Осаевге яхшы савлукъ, Къумукъ ва Дагъыстан театр саниятыны тармагъында узакъ йыллар бою ишлемекни ва янгы-янгы оьрлюклеге етишмекни ёрайман. Шу жагь кююнгде арабызда бар болгъур, Байсолтан!

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля