Гьар не якъдан да пагьмулу адамларыбыз бар экени бизин къувандырмай болмай. Олайланы бириси – шаир, язывчу, оьзбашына чалышагъан композитор къазмаавуллу Къалсын Акъгёзов. Охувчулар ону шиъру ва проза китаплары булан тезден таныш. Оьзю чыгъаргъан макъамлагъа гёре айтылагъан хыйлы йырлары да бар. Гьали биз ону янгы шиъруларын газетибизни охувчуларыны тергевюне беребиз.
Бештав бой
Бу тавлагъа къарап гьайран боласан,
Бир тамаша йылы гьисден толасан.
Бир де башгъа тюгюл бизге табиат
Савгъат этип берген йимик бу ниъмат.
Бири бийик, бири алаша тавлар…
Шаршар болуп яйылгъан яшыл бавлар.
Тав бетлени байлыгъы – эмли гьава,
Тыныш булан юрегинге ругь ява.
Шынжыр тавлар, ортасында бар бир тав,
Бу ерлерде нече душман этген дав.
Елевчюлер ес болмагъан тёрюне,
Тавну башы гьайран оьктем гёрюне.
Айры-айры токътаса да беш де тав,
Тамуру бир – шогъар шагьат бу яшав.
Тав башланы акъшылт туман къуршагъан,
Гёрюнюшю Таргъу тавгъа ошагъан.
Артдагъы бир эки юз йыл боюнда
Бу халкъ яшай руслар булан оюнда.
Бу гьалынга яман гёз гьеч тиймесин,
Яшавунга ят сиясат гирмесин!
Аркъабаш
Аркъабашны башында
Йыбав этгенбиз къурдаш.
Кёплеге тепси къургъан
Къулач яйып Аркъабаш.
Къурдашланы сесинден
Тоймай эдинг, Аркъабаш.
Энни сени тёрюнгде
Йыбав этмей къумукъ яш.
Аркъабашны къучакълап,
Шырыллап агъа Акъташ.
Женнет бойну унутсакъ,
Айып этер Аркъабаш.
Хадирин билегенге
Хазна эдинг, Аркъабаш.
Аркъабашгъа ял алма
Неге бармайсан, а яш?
Заманлар алышынгъан,
Ананг оьлгюр, Аркъабаш.
Аркъада чатав этмей
Алда йимик къумукъ яш!
Халкъыма
Къыпчакълардан дагьни алгъан
Тамурлары теренде.
Ювшан ийис унутулмай
Къумукъ деген эренде.
Аталагъа алгъыш этип,
Сукъландырып ятланы.
Миллетибиз бирикдирме
Ерлейиклер атланы.
Бир янынгда – Кавказ тавлар,
Каспий денгиз – бир янда.
Я намартлыкъ, я осаллыкъ
Гьеч болмагъан санынгда.
Явлар гелген, давлар оьтген,
Амма халкъынг къачмагъан.
Къанын тёгюп, жанын берип,
Душмангъа ёл ачмагъан.
Къысматыбыз къыйыкъ сытып,
Яшав бизге терс гелди.
Тарлыкълагъа тарысакъ да,
Эркинликге ёл берди.
Дагъыстанны халкъы булан
Даим бирге яшайыкъ.
Дослукъ булан загьмат тёгюп,
Гьалал рызкъы ашайыкъ.
Сабур халкъым, сыйлы халкъым,
Элге къуллукъ этейик.
Токъ яшавну гьайын этип,
Мадарлыкъгъа етейик.
Эренлери ат чапдыргъан
Тюзню ругьу токъмукен?
Миллетибиз бирикдирме
Бир Солтанмут ёкъмукен?!
Эдепсиз ёл
Сен магъа гёзлеме йыртгъыч гёзлеринг,
Оьзюнгедей багьа берме башгъагъа.
Ойлашып айт шо айтагъан сёзлеринг,
Балагь болуп къайтма бола башынга.
Оьз пайданга не этме де гьазирсен,
Биревню де сан этмейсен, англайман.
Законланы таптамагъа разисен,
Къутургъанынг англамагъа болмайман.
Сатып алып олтургъансан шанжалда,
Тавушунг да алышынгъан, айгьай да.
Узакъгъа чы бармажакъсан шу гьалда,
Къаркъарангда эдеп къайда, ягь къайда?
Энни сагъа къардаш да ёкъ, ювукъ да,
Яшавунгда аслу мурат – къазанмакъ.
Амалсызгъа бермежексен къабукъ да,
Бары къастынг байлагъа къардаш болмакъ.
Не гюнюнге къутургъансан мунчакъы?
Акъча учун намус сатгъанынг таман.
Аста къой сен, шашып гетме ончакъы,
Къайтма бола сени токътатар заман…
… Нечикдир де, къурдашым, энни ишинг?
Айлана дей сен къыдырып иш тапмай.
«Кёп кюлеген бир йылар» дей къумукълар,
Инаныгъыз, гьавадан алып айтмай.
Бу яшавлар нече-нече айлангъан:
Уьст гелгенлер энни къайта тюп болгъан.
Нечакъы терс гетсе де бу заманлар,
Ери гелип, тюзлюк даим ёл алгъан!
Йырчы Къазакъ…
Ирчи Къазакъ, Ирчи Къазакъ,
Къулакъгъа ят чалына.
Йырчы Къазакъ, Йырчы Къазакъ
Тыныш эркин алына.
Пагьмусуна гьайран къалып,
Шаирлер алгъыш этген.
Ирчини «Йырчы» этме
Энни заманлар етген.
«Й» гьарп бары тилде бар,
Неге Ирчи бола о?
Хум-кум, сув — су, кёл де – гёл…
Ярайгъан гьалмы да шо?!
Къазакъ тирилип къалса
Адашарбыз, адарбыз…
Бизге къашларын тюйсе,
Не бет булан къарарбыз?
Бизин оьзден шаирлени
Юрек ругьу токъмукен?
Ирчини «Йырчы» этме
Къумукъ алим ёкъмукен?!
Эки къарт гетип бара…
Чечек ачгъан гюллердей
Чечек ачды йылларынг.
Язбашда гьашыкъ болуп,
Багъышладым йырларым.
Юрекде сююв бишип,
Гюзде болду тоюбуз.
Татывлу ожакъ къуруп,
Авлетлерде оюбуз.
Эс де этмей къалгъанбыз
Язбаш гетип, яй гелди.
Авлетни авлетлери
Яшавгъа ярыкъ берди.
Саныбызны сызлатып,
Къышыбыз гелди етип.
Заман булан талаша
Оьмюрлер къалды гетип.
Инбашгъа инбаш таяп,
Гьейлер, бу гьалгъа къара…
Къызаргъан гюнбатаргъа
Эки къарт гетип бара…
Халкъ шаири
А.Гьажиевни ожагъына
Агьлюде – эки пагьму,
Эки шаир, эки нарт.
Гьар сёзюнде – минг рагьму,
Къумукълар шогъар шагьат.
Нагагь миллетде де ёкъ
Бир ожакъда булай гьал.
Ата, улан – халкъ шаир!
Шо ат олагъа гьалал.
Эжел замандан берли
Атаны ёлун тутмакъ.
Элде макътала гелген –
Ата касбу узатмакъ.
Авлетлер, унутмагъыз,
Абурлагъыз ананы.
Касбудан да оьр сакъла
Аталыгъын атангны!
Аташ булакъ»
(Ботаюрт ёлда булакъ чыгъаргъан
уланны эсделигине)
Яллав гюнлер юреклени ял этип,
Сен чыгъаргъан булакъдан сув ичебиз.
Иним, Аташ, этген зувап ишинге
Баракалла билдирмеге сюебиз.
Сагъа намарт болгъан илбис адамны
Яшав гьалын бугюнлерде билмейбиз.
Женнет бавда ону къыдыра турма,
Жагьеннемде болажагъын билебиз.
***
Эливаш, эдеп булан,
Гьали къыйын ёл алма.
Къудуратым, берсана
Эдепсизлик аз сама.
Магъа бермегенде де,
Яшларыма сама бер.
Эдепсизлик пайдалы,
Къалгъанын оьзлер этер.
***
– Адам уллу болгъан сайын,
Сынавлу, ойлу бола.
Адам ойлу болгъан сайын,
Юрек дертлерден тола.
***
Тавлагъа ёкъ бир сёзюм,
Къарап, къувана гёзюм.
Халкъым Тюзлюкде тувгъан,
Денгизде атын жувгъан.
Сиз нечакъы айтсагъыз да,
Макътап кёкге чыкъсагъыз да,
Тавланы сюемен – арекден,
Денгизни сюемен – юрекден.
***
Дазулар – оьрде,
Дазулар – ерде,
Дазулар – тавда,
Дазулар – сувда…
Болмасын дазу
Намусгъа, ягьгъа.
Намарт адамдан
Бузулар дюнья…
***
Намусу, ягьы баргъа
Абур эте гелгенмен.
Намусу, ягьы азгъа
Салкъын салам бергенмен.
Китапгъа болсанг къурдаш,
О болар сагъа ёлдаш.
Китап – юрекге азыкъ,
Шону англама тарыкъ.
***
Байлыкълар эки бола:
Экиси де – оьзюнгде.
Исбайылыкъдан гёз тоя,
Ич байлыгъынг – сёзюнгде.
***
Яшав ёлда ким этмеген хаталар,
Сюрюнмейли боламы бу барышда?
Аз хатагъа айып этмес аталар,
Хатасыз бол, намус кютер ярышда!
***
Эдепсизге не этсе де къыйыша,
Сан да гёрмей ким булан да гьаллаша.
Олайланы терсин халкъ эрши гёрмей,
Сав адамны шоссагьат башын сёйлей.
***
Къурдашларым аз тюгюл,
Ювукъларым мекенли.
Заман гёрсетип къойду
Бирлери ким экенни.
***
Адамны танып бола
Айтылагъан сёзюнден.
Бетиндеги рагьмудан
Оьзденлиги оьзюнде.
Адамны танып бола
Эдебинден, къылыкъдан.
Этилген гьар ишинден,
Юрекдеги ярыкъдан.
«Къумугъум, оьрде сакъла»
Гьар сатырым халкъыма
Дарман болсун, эм болсун.
Къумукъ тавуш чалынагъан
Майданыбыз генг болсун.
Ойларым юртум булан
Юрек сагъынчдан тоймай.
Намарт ёлгъа тюшмеге
Ата хасият къоймай.
Биревге сёз бердингми,
Вёре, сёзюнг унутма.
Этип болмас ишингни
Гьеч биревге де айтма.
Къумукъ деген атынгны,
Къумугъум, оьрде сакъла.
Амалсыз къумукъну да
Табанынг тиреп якъла!
Эрте туруп, геч ятсанг,
Яшавгъа рагьму чачсанг,
Болсанг халкъгъа бавурлу,
Атынг болар абурлу.
