Школаларда билим берив ва тарбиялав ишлер булан янаша пагьмулу охувчулагъа айрыча тергев бермекни негьакъ талап этмей. Яшда уянгъан пагьму да, яшда алынгъан алым да инсанланы насипли къысматын къура. Халкъыбызны генг кюйде белгили яшда уьйрет яшынгны, абурлу этер башынгны деген ою шону кёп арив исбатлай. Сонг да, яшда алынгъан билим, ташда къазылгъан хатдай, яшда ачылгъан пагьму да, чечекленмей де, берекетли гелим бермей де къалмай дейген яшав сынав да бар.
Шо уьч де масъала уьстюнлю кюйде чечилсин учун, школада тарыкълы даражада шартлар болмагъа да герек. Материал база: школаны чалы-чалмасындан башлап, абзарындагъы сокъмакълары, имаратларыны гьалы, школаны бинасы, берекетли ясандырылгъан предмет кабинетлери, спорт имаратлары, ингдеси, пагьмулу, терен билимли, оьзюню ишин, ондан да артыкъ яшланы сюеген муаллимлер болмагъа тарыкъ.
Бу макъалада оьрде эсгергендей шартларда билим алгъан, пагьмусун ачгъан ва шайлы чарлагъан, яшланы сюеген, муаллим касбуну сайлагъан Рустам Романович Юсуповну гьакъында сёз юрюле. Рустам Борагъанда тувгъан, 2004-нчю йыл Борагъан орта школаны 1-нчи класына юрюп башлагъан.
– Рустам Романович, башлапгъы класларда охувунг, 6-8-нчи класларда билим алывгъа янашывунг, класдан тышдагъы гьаракатларда не даражада ортакъчылыкъ этгенинг, муаллим касбуну сайламагъынг нечик болду? Оьзюнгню гьакъынгда бираз хабарлагъанынгны сюер эдим, – дедим.
– Биринчи класдан башлап да, оьр къыйматлагъа охудум, макътанагъан йимик гёрюп, айып да этмегиз. Мени башлапгъы муаллимим У.Мамаева эди. Ону дарслары сигьрулу тюшдей мени эсимде гьаман да яшажакъ. Муаллим касбуну сайламагъыма да аслу себеп шо болду. Класдан тышдагъы гьаракатланы гьакъында айтсам: гьамангъа эсимде къалажагъы 4-нчю класда охуйгъанда, школада 1-4-нчю класланы охувчуларыны арасында «Йылны охувчусу» деген конкурс оьтгерилген эди. Шо о заман республиканы бир школасында да оьтгерилмеген янгылыкъ эди. Шогъар гёре билим берив министерликден гелген инспектор да булан уллу байрамгъа айлангъан шо гьаракат юртну маданият уьюнде охувчуланы ата-аналары да гелип таъсирли оьтген эди. Шо конкурсну «Лап да бажарывлу» деген тиретинде уьстюнлюк къазангъан эдим. Сонг да, школада адатланып класланы арасында оьтгерилеген чебер ишни тергевюнде бизин клас гьар йыл да ал сыдыраларда бола эди, – дей Рустам Романович.
5-9-нчу класларда да Рустам оьр къыйматлагъа охувун узата, бары да класдан тышдагъы гьаракатларда жагь кюйде ортакъчылыкъ эте: гьар тюрлю гьакъыл оюнларда, спорт ярышларда алдынлы ерлеге ес бола. Айрокъда ол авур атлетиканы пауэрлифтинг деген журасы булан артыкъ иштагьлана ва яхшы гьасиллеге етишмеге де бажара. Гьатта уллулар учунгъу 1-нчи разрядны нормаларын толтура.
9–11-нчи класларда да ол уьстюнлю кюйде билим алывун, класдан тышдагъы гьаракатларда жагь кюйде ортакъчылыкъ этивюн давам эте. 9-нчу класда охуйгъанда Темиркъазыкъ-Кавказ федерал округну оьлчевюнде Россияны тарихинден оьтгерилген олимпиадада 3-нчю ерге ес бола. Янгыз бешлеге де охуй. 2013-нчю йыл Рустам оьр даражада уьстюнлю охуву ва районну жамият яшавунда жагь ортакъчылыгъы саялы Гюйдюрмес район администрациясыны гьюрметлев грамотасы булан да савгъатлана.
10-нчу класда охуйгъанда Рустам тарихден оьтгерилген район олимпиадада 2-нчи ерге чыгъа. Космонавтланы гюнюне багъышланып оьтгерилген конкурсда биринчи бола.
11-нчи класда да Рустам тарихден республика олимпиадада 2-нчи ерге, «Гьакъыл тёбе» деген район гьакъыл оюнда 1-нчи ерге ес бола. 2015-нчи йыл Рустам уьстюнлю кюйде школаны да битип, ДГПУ-ну тарихи бёлюгюне заочно охумагъа тюше. Шо йыл Гюйдюрмес районну Дарбанхи юртундагъы орта школасында тарихден дарслар береген муаллим этилинип белгилене.
– Школа мени исси къаршылады. Онда бир йыл ишлеген сонг, ата юртум Борагъангъа къайтдым, – дей Рустам Романович. – Нечакъы да тергевлю къаршылагъан буса да, башлапгъы йылым мени учун тынч болмады. Магъа башлапгъы класланы муаллими болуп ишлемеге тюшдю. Башлапгъы класланы завучу М.Хункермурзаеваны кёмеги магъа пайдалы да болду, – дей Рустам Романович.
Бир йыл ишлеген сонг, огъар 5-11-нчи класларда тарихден ва обществознаниеден дарслар тапшурула.
– Школада охувчулагъа терен билим ва яхшы тарбия бермеге шартларыгъыз бармы? – деген мени соравума Рустам Романович:
– Школада шартлар тарыкъ даражада бар. Тек мени эсиме гелеген кюйде, яхшы муаллим болмакъ учун ол оьзю сайлагъан касбуну теренден англамагъа, яшланы сюймеге, гьаман уяв ва къатты къастлы яшамагъа тарыкъ. Олай демек, билим ва англав даражангны камиллешдире яшамакъ демек бола, – дей Рустам.
Тюз айтасан, сагъа чы насигьатчы тарыкъ да тюгюл, оьр даражада къылыкълы адамгъа насигьатчы тарыкъ тюгюл чю, – деймен.
– Насигьатчым да бар, яхшы иш сынаву бар З.Ташаева, сонг да, школаны завучлары З.Умарова, М.Хункермурзаева иштагьлы кюйде кёмек этелер, савболсунлар, – дей ол.
– Рустам, сагъа тапшурулгъан клас бармы? Бар буса, шо класда юрюлеген тарбиялав ишни гьакъында айтгъанынгны сюер эдим.
– Мен 6 «в» класгъа ёлбашчылыкъ этемен. Гьар гюнлюк тарбия иш плангъа гёре юрюле. Класдан тышдагъы гьаракатланы гьакъында айтсам, Ленинградны къамавдан азатланывуну 75 йыллыгъына багъышлангъан гьаракатыбызда болгъан клас ёлбашчылар, тарбиялав ишге ёлбашчылыкъ этеген завуч Р.Салаватова ушатдылар. Охувчулар булан «Уллу Ватан давда ортакъчылыкъ этген юртлуларыбыз, къардашларыбыз» деген биз къургъан проектни клас ёлбашчыланы тергевюнден оьтгердим. Олардан проектни якълав тапдым. Шо проектни яхшылыгъындан охувчуларым юртлуларыны, гьатта къардашларыны къоччакъ дав ёлу булан таныш болдулар.
Сонг да Рустам Романовични 5-6-нчы класларда охуйгъан охувчулары районда чы нечик де, гьатта халкъара олимпиадаларда да уьстюнлю кюйде ортакъчылыкъ этелер: «Золотое руно» деген халкъара олимпиадада тарихден ортакъчылыкъ этген 5-нчи класны охувчусу А. Алпавутов регионда 1-нчи ерни алгъан, 6-нчы класны А. Бикинина, П. Баймурзаева, Р.Хасавова ва А.Байсуева йимик охувчулары да шо олимпиадада тарихден регионда лап оьр ерлеге ес болгъанлар. Сонг да, Рустам Романовични охувчулары обществознаниеден уьстюнлю кюйде экзаменлер берген. Муаллим охувчуларыны савлугъун болдурмакъ учун физкультура дарсланы да тергевде сакълай,гьар тюрлю спорт секциялагъа юрюмеге иштагьландыра.
– Савлукъ – лап уллу байлыкъ. Инсанны барлыгъы савлукъдан башлана, – дей Рустам.Ол оьзю де токътамай гьар не кюйде де оьсе. Заочно охуйгъандан къайры, гьар тюрлю конкурсларда уьстюнлю кюйде ортакъчылыкъ эте. 2018-нчи йыл ол «Лап яхшы яш муаллим» деген район конкурсда ортакъчылыкъ этип, финал тиретине чыгъа. Сонг да, яш муаллим методика бирлешивню планы булан ачыкъ дарслар, ата-аналары булан тыгъыс байлавлукъ юрюте ва олардан кёмек табып бажара.
Рустам Романовични къастлы ва бажарывлу загьматы бир нече керен районну билим берив управлениесини ва школа администрацияны баракаллалары ва гьюрметлев грамоталары булан белгиленген. Биз де огъар гьакъ юрекден дагъы да уллу яратывчулукъ уьстюнлюклер ёрап: «Иш яшда тюгюл – башда ва къастда!» – деп айтма сюебиз.
Абас Мамаев. Мычыгъыш Республика, Борагъан.
Суратда: Р. Юсупов.
