– Тимур, сени сиптечилигинг булан къурулгъан жамият къуруму къумукъ халкъгъа байлавлу асил ва адилли муратланы яшавгъа чыгъарывну оьзюне борч этип алгъаны англашыла. Шоланы бизин охувчуларыбыз учун аян этсенг, олар къошум маълумат алгъандан къайры да, бизге лакъырыбызны узатмагъа ёл ачылар деп эсиме геле.
– Инг алда Москвада къумукъланы тарихин, маданиятын, мердешли адатларын ва тилин сакълавгъа ва оьсдюрювге байлавлу жамият къурум гьалиге ерли бир де иш гёрмегенин айтмагъа тюше. Бизин «Оьзден» регион жамият къуруму гьисапда Россияны юстиция министерлигинде язылып гьисапгъа алынгъанлы да, арадан ярым йыл тюгюл гетмеген. Оьтген шо аз заманны ичинде де бизин жамият къурум уьлке оьлчевдеги пачалыкъ къурумлары, оьзге миллетлени, олай да халкъара бирлешивлери, гьатта тыш пачалыкълар булан да гележекде асувлу иш юрютмеге болар йимик байлавлукъ болдурмагъа бажаргъан. Шо да бизге янгыз уьлке оьлчевюнде тюгюл, тыш пачалыкъларда эсгерилген тармакъда топлангъан сынав булан пайдаланмагъа имканлыкълар ярата. Бир де къопдурувсуз айтгъанда, биз кёп миллетли Россияны халкъларыны кёп санавдагъы жамият къурумларыны сыдырасына къабул этилгенибизни гьакъында ташдырып айтмагъа боламан. Буссагьатгъы вакътиде «Оьзден» Россияны ва тюрк дюньяны арасында «къумукъ маданият кёпюрюн» къурмакъ учун бары да гьаракатын болдура. Неге тюгюл, къумукълар, белгили экени йимик, тюрк халкъланы бириси.
Бизин халкъны тарихин, мердешли адатларын, маданиятын сакълавгъа ва оьсдюрювге болушлукъ этмекден къайры да, янгыз Дагъыстанда тюгюл, ондан тышда яшайгъан къумукъ жагьил адамланы да бирикдирмек бизин алдыбызда токътагъан аслу борч гьисаплана. Оланы ортакъчылыкъ этивю булан оьтгерилеген билим берив, къаркъарасын чыныкъдырагъан, олай да далапчылыкъ булан байлавлу чаралардан таба яшёрюмлени санлы яшав сюрювню къайдаларына тюшюндюрмек шолайларындан гьисаплана. Чинкдеси, жагьил адамлар арагъа чыгъарагъан янгы гьаракатлар бизин жамият къурумну янындан гьар заманда да якълав табажакъ.
– Шолай болгъан сонг, сени сёзлерингни «Оьзден» жагьил адамланы арасында иш юрютювге айрыча тергевлю кюйде янаша деп англамагъа тарыкъмы?
– Дурус англайсан. «Оьзден» жагьил къумукъ уланлар ва къызлар жамият ишлерде чыныгъып, гележекде оьзлер танглагъан тармакъларында мекенли кюйде иш юрютмеге гьазир эте. Ачыкълашдырып айтгъанда, орус, ингилис, немис, тюрк тиллерде далапчылыкъ тармакъда байлавлукъ юрютюв къайдаларына уьйретивге байлавлу проектлени биз яшавгъа чыгъарып турабыз. Гьар тюрлю миллетли адамланы къумукъ тилге уьйретебиз. Бизин къурум биринчи болуп Москва шагьарда къумукъланы маданиятына багъышлангъан чараланы уьч керен оьтгерип тура. Демек, «Къумукъ ахшамы» деген мердешли кюйде оьтгерилеген шо чараларда бизин халкъны маданият варислигин янгыз къумукъланы арасында тюгюл, оьзге миллетлени арасында да таржума этип яймакъ учун имканлыкълар яратыла. Неге тюгюл де, къумукълар ва бизин уьлкени оьзге миллетлерини вакиллери булан шо чараларда тыш уьлкелени ватандашлары да ортакъчылыкъ эте. Сонг да, биз байлавлукъну гьалиги къуралларыны имканлыкълары булан да генг кюйде пайдаланабыз. Айтагъаным, къумукъланы маданиятыны амалгъа геливюне байлавлу, олай да къумукъ халкъны машгъур шаирлени ва язывчуланы, гёрмекли пачалыкъ ва жамият чалышывчуланы, спортчуланы гьакъында онгарылгъан маълуматлар биз оьтгереген чараларда малим этилегенден къайры да, Интернетден таба да яйыла. Москвада «Оьзден» деген спорт клубу иш гёре. Шонда жагьил уланлар ва къызлар спортну тай бокс, кикбоксинг жураларындан гьар тюрлю даражаларда оьтгерилеген ярышларда ортакъчылыкъ этмек учун гьазирлик гёрмеге бола. Савлугъун чыныкъдырывгъа да эсгерилген спорт клубунда бары да шартлар болдурулгъан.
– Билим берив тармакъда «Оьзден» булан не йимик инициативлер яшавгъа чыгъарыла?
– Гьар тюрлю Интернет ва маълумат къуралларда, алда да билдиргеник йимик, бизин жамият къурум къумукъ адабиятгъа багъышлап оьтгерген къаравда алдынлы ерлеге ес болгъан яш уланлар бугюнлерде Тюркияны Истанбул ва Измир шагьарларыны белгили университетлерине йиберилген. Дейгеним, тюркия якъ булан байлангъан дыгъаргъа гёре бугюнлерде 7 къумукъ улан финанс, экономика, тыш уьлкелер булан байлавлукъ юрютюв, юриспруденция, турист тармакъларда оьр билим алып тура. Олар, гертиден де, билимли ва бажарывлу касбучулар гьисапда гележекде оьз халкъына пайда гелтирмеге болажагъына инанаман.
– Тимур, сен ёлбашчылыкъ этеген жамият къуруму яшавгъа чыгъаргъан чараланы гьакъында айта туруп, ювукъ вакътини ичинде оьтгермеге гёз алгъа тутгъанларын малим этсенг, бизин лакъырыбыз толу болажакъ деп эсиме геле.
– Айтайым. Магъа берилген шулай имканлыкъдан пайдаланып, барысын да къайтып айтып, такрарлап турмасам да, биз оьзлени сакълавгъа ва оьсдюрювге агьамият береген масъалалагъа багъышланып, август айны 12-синден 17-сине ерли жагьил адамланы форуму болажакъ. Къарабудагъгент районну Манасгент юртунда ерлешген «Леззет» деген савлукъ сакълав идарасында оьтгерилежек шо форумгъа бугюнлерде гьазирлик иш юрюле. Оьзюнде ортакъчылыкъ этмек учун, 16 йылдан тутуп, 29 йыллыкъ чагъындагъы уланлар ва къызлар «Эллер – Юртлар» деген шо форумгъа гелгенлеге ата юртуну тарихи, янгыз огъар хас адат-мердешлени, гьар тюрлю тармакъларда оьрлюклеге етишген гёрмекли адамлары гьакъда топлангъан маълуматланы таклиф этмеге герек. Алданокъ гьазирленген гесимлеге гёре (шолар гьали гьар къумукъ юртгъа йиберилип тура) эсгерилген форумда бизин республикадан къайры да, Къабарты-Балкъар, Къарачай-Чергес республикалардан, Къырымдан, Азербайжандан, Тюркиядан, умуми кюйде алгъанда, 100 къумукъ юртдан 600-ге ювукъ адам ортакъчылыкъ этежек деп къаравуллана. Форумну ортакъчылары гьазирлеген бары да материаллар, бир жылтны тюбюнде топланып, айрыча китап болуп чыгъарылажакъ. Озокъда, форумну иши янгыз сёйлевлер булан тамамланып къалмажакъ. Ону ортакъчыларыны ял алывун болдурувну да гьайы этилежек. Шо гьакъда толу маълумат алмагъа сюегенлер fknka@yandex.ru деген электрон адресге кагъыз язып, байлавлукъ тутмагъа, не де ювукъда оьзюню ишин башлагъан www. Fknka-osder.ru деген бизин сайтдан билмеге, магъа фейсбукда язмагъа бола.
Оьтгерилеген форум якъ-якъда яшав къургъан бизин халкъны вакиллерин бирлешдиривге элтеген биринчи абат гьисап этемен. Халкъ бирикмей туруп буса, ону алдында токътагъан масъалаланы къылыкъ-ёрукъ ёлунда чечмеге бирдокъда бажарылмай. Халкъ бириксе, эл тувар деп де бизин аталар негьакъ айтмагъан. Нечик алай да, халкъны биригивюнден уллу берекет ёкъ. Шо саялы да, къумукъ халкъны бирлешивге, къардашлыкъгъа, къурдашлыкъгъа элтеген адилликни танглап, бир-биревню хатирин ойлап иш юрютмек учун гьаракат этебиз. Гележек де шогъар бизин яныбыздан тергев берилип туражакъ. Бизин халкъны бирлешивюне, озокъда, гележекде «Оьзден» деген жамият къурумуну бёлюклерин къумукълар яшайгъан бизин уьлкени бары да регионларда къурулмагъа гёз алгъа тутулгъан. Демек, гележекде «Оьзденни» кюрчюсюнде къумукъланы федерал милли маданият автономиясын къурмакъны гёз алгъа тутабыз. Инг алда ону ишине оьзлени тенглилерини арасында абуру-сыйы бар жагьил адамлар булан бирге къумукъланы терен гьакъыллы ва гёрмекли вакиллери де къуршалагъаны шексиз кюйде шогъар болушлукъ этежек.
Н. БАЙБОЛАТОВ
