Лилия Жамалутдинова: «Къурдашлыкъны аяп, къардашлыкъны беклешдирип юрюйбюз»

Бизин, газетни къуллукъчуларыны, гьар тюрлю касбуланы есилерини чалышыв гьаракаты гьар заман тергевюн тарта. Шолай адамланы бириси – Дагъыстан театрларыны тарихи музейини ёлбашчысы Лилия ­Жамалутдинованы яшав ёлу, оьзюню гьар гюнлюк жанлы гьаракаты гьакъда юрюлген лакъырлашыв охувчуланы тергевюне бериле. 


– Лилия Гьасановна, сиз муаллимлени агьлюсюнде тувгъансыз, тарбиялангъансыз, касбу танглавда ата-анагъызны таъсири болмай къалмагъандыр…



– Узакъ ойлашмайлы, гертиден де, школаны охуп битдирген сонг, яшдан берли юрегиме ювукъ муаллим касбуну сайладым. Атам Гьасан Мухтарович ва анам Валентина Петровна (жанлары женнетлерде болсун) Къарабудагъгентдеги 1 номерли школада муаллимлер ва тюрлю-тюрлю йылларда шо школаны ёлбашчылары болуп ишлегенлер. Аслу гьалда оланы уьлгюсю таъсир этмей болмай. Яшавум 3 йыллыкъ чагъымдан берли де школа булан байлавлу десем де ярай. Анабыз дарслагъа, класдан тышда оьтгерилеген гьар тюрлю чаралагъа яшда мени де алып бара эди.


Атам – тарихчи, анам буса математикадан дарс беривчю болуп ишлеген. Ол РСФСР-ни ва ДАССР-ни ат къазангъан муаллими де дюр эди. Орус къатын анам Россияда охуп битгенде ишге Дагъыстангъа бакъдырылгъан. Бир-бирин ушатып, атам булан уьйленген ва агьлюде 5 яшны да оьсдюрюп, тарбиялап, оьмюрлюкге Къарабудагъгентде яшав къургъан. Ол гьакъ юрекден бусурман динни де къабул этип, къумукъланы адатларына ва мердешлерине гёре юрюй эди. Гьажгъа да барып, бусурман борчун да кютюп, Вали­къыз-гьажи къатын болуп да гелди.


– Шолай, сизин агьлюде охувгъа, билим алывгъа артыкъ агьамият берилип гелген…



– Гертилей де, атам-анам оьзлени авлетлерине тергевлю янаша эди, оланы сюювю бизин эркелетген. Бизин агьлюде китап охув да мердешге айлангъан эди. Атамны такъчалар тыгъылып толгъан дюнья, совет классиклерине ерли китаплары агьлюде къайсыбызгъа да уллу байлыкъ эди. Олар аривлюкге тизилип къалмай, тарихге, математикагъа, айрокъда адабиятгъа сюювюбюзню гиччиден юрекге сингдирген деп айтма боламан.


Гиччиде ойнайгъан оюнларыбызны да кёбюсю муаллимлик касбугъа байлавлу оьтгере эдик. Къурдашларым, къызардаш-эркъардашларым булан дарслар юрютегенден къайры, эсимден таймай, «Солнышко» деп ат да тагъып, орамда пионер лагер къура эдик. Уллу къызардашым Алпият – отрядны председателини, Ольга ва Патимат – биб­лиотекарланы, эркъардашларым – физрук­ланы, мен де байракъ тутуп юрюйген яшны къуллугъун кюте эдик. Шо отряддагъы авулдагъы яшлагъа да гьарибизге орамны тазалама, кино гёрсетме, походгъа алып барма тапшурула эди. Шо ишлени барыбыз да бирче юрюте эдик.


– Школада билим алгъан йыллары­гъызны гьакъында да айтсагъыз…



– Оьрде эсгергеним йимик, мен Къарабудагъгентдеги лап яхшы 1 номерли орта школада охугъанман. Биринчи муаллимим – Маргарита Автомонова. Ол билимлериме мекенли кюрчю салгъан муаллим гьисаплана.


Шо йылларда «Артек» лагерде болгъаным да мени кёп затгъа талпындырды ва уьйретди.


– Атагъыз-анагъызны не хасиятларын алгъансыз?



– Атам муаллимлик касбуда ишлегенден къайры да, оьр партия къуллукъларда чалышып турду. Анам да, уьягьлюсю йимик, ишине берилген адам эди.


Бизин агьлюде къонакъны аз заманы да сийрек болгъандыр. Атам-анам биревню къыйынына къыйналып, сююнчюне сююнюп билеген, не якъдан да кёмек этме гьазир, юрегин алып болагъан таза къылыкълы, тюзлюкню сюеген, илиякълы, намуслу адамлар эди.


Къурдашлыкъны аяп, къардашлыкъны беклешдирип билегенге гёре де, анамны ватаны – Подмосковьеде яшайгъан ана тамурларын, дос-къардашны бир де унутмайбыз,


байлавлугъубуз да ­уьзюлмей. Бизге теренден синген уьлгюлю атам-анамны хасиятлары агьлюдегилеге – къызардашларыма, эркъардашларыма да хас. Шо ругьда бизден сонггъуланы да тарбиялама, озокъда, биз де гьаракат этебиз.


– Къарабудагъгентдеги орта школаны да оьр къыйматлагъа битдирип, касбу танг­лама сизге къыйын болмагъаны гьакъда ачыкъ хабарладыгъыз… Гьали энни студент йылларыгъызны эсгерип, не айтмагъа боласыз?



– 1970-нчи йыл Дагъыстан пачалыкъ университетни филология факультетини орус бёлюгюне охума тюшдюм. Лап да шат студент йылларыма чомулдум. Шо заманларда университетни гьар тюрлю жамият ишлеринде де ортакъчылыкъ этдим.


Белгили хореограф Казим Манафовну ёлбашчылыгъы булан юрюлеген университетни бийив ансамблине де къуршалып турдум. Студент йылларымда Францияда халкъара фольклор фестивалыны лауреаты да болдум.


–Лилия Гьасановна, загьмат ёлугъузну къайда башладыгъыз?



– Инг башлап оьзюм охуп битдирген анадаш школамда ишлеме насип болду. Шолай, мени де охутгъан, мен оьзлеге абурлу янашагъан муаллимлерим булан бирче ишлеп турдум.


Агьлю себеплеге гёре де 1976-нчы йыл Къаягент районну Къаранайавул юртуну школасында 6 йыллар ишлеген сонг, Дагъыс­танны муаллимлерини касбуларын камиллешдиреген институтунда узакъ да ишлемей, мен кёп сюеген касбума янгыдан урундум. Алдынлы гьисапланагъан Магьачкъаладагъы 13 номерли школагъа ишге тюшдюм. Мен ойлашагъан кюйде, аслу гьалда оьзюмню пагьмум, бажарывлугъум шо охув ожакъда ачылды десе де ярай.


– Школада ишлейген вакътигизде «Бекенез» деген клубну ачып ишин юрютгенсиз. Шо клубгъа шолай ат къойгъанлы­гъыгъыз негьакъ тюгюлдюр…



– Магьачкъалада 13 номерли школада орус тил ва адабият дарсланы юрютеген вакътимде, гертиден де, «Бекенез» деген клуб мени гьаракатым булан ачылды. ­Огъар нечик ат берегенибизни уьстюнде кёп ойлашып турмадым. Къарабудагъгентдеги таза, сюзюк суву булангъы «Бекенез» магъа гюч бергендей болду. Яш вакътимде, исси чакъда «Бекенезни» салкъын суву бизин сувсабыбызны аз басылтмагъан.


«Бекенез» клубну да Ярыкъны ва Рагьмулукъну атавуна ошатма сююп гьаракат этдим. Шо мурадым яшавгъа да чыкъды деп эсиме геле. О атавну айланасына школаны пагьмулу, гьакъыллы, билимли яшларын жыйма бажарылды. «Бекенез» генг­лешди, охуп турагъанларындан къайры да, эсгерилген школаны охуп битдирген охувчулары да къуршалды. О дослукъну байлайгъан анадаш очакъгъа айланды десем де ярай. Газетлер, журналлар булан да байлавлукъ тутдукъ. Клубну ортакъчылары къужурлу ёлугъувлар оьтгерегенден къайры, оьзлер дагъыстан алимлени, язывчуланы, шаирлени, художниклени, артистлени шатлыкъларында, адабият ахшамларда, китапланы малим этивде де гьаман да ортакъчылыгъын болдура эди.


Сонг да, охувчуларым республикадан тышгъа да чыгъа эди. Мисал учун айтсам, «Гележекге абат алыв» деген Бютюнроссия илму-ахтарыв конференцияда 15 йылны узагъында 20-дан да артыкъ охувчум лауреатлар болуп турду. Охувчуларымны илму-ахтарыв 50 иши гёрмекли ер тутду.


Адабият, театр, сурат этивден къайры да, ана тиллеге бакъгъан сюювню оьсдюрювге, ана тилге иштагьлыгъын артдырывгъа конкурслар этип де, «Мени гиччи Ватаным» деген чаралар оьтгерип турдукъ.


– Сиз, касбугъузгъа берилген, яшланы да кёп сюеген адам, барын да ташлап дегенлей, республиканы Маданият министерлигине ишге неге чыкъдыгъыз дагъы?



– Гертиден де, шолай болуп да къалды. Шо йыллар пачалыгъыбызны бары тармакъларында болгъан алмашынывлар школалагъа да тиймей къалмады. Охувчуланы билимлерин къыйматлайгъан янгы къайдалар да мени хасиятыма къыйышып битмей эди. Маданият министерликде ишлеген 7 йылым да негьакъ гетмеди деп эсиме геле. Милли театрланы, оларда ишлейген артистлени, художниклени, язывчуланы, шаирлени яшаву,


къысматы гьакъда теренден ахтарып, магъа яратывчулукъ ёлу гьакъда билме имканлыкъ тувду.


– Балики, буссагьат сиз ишлейген Дагъыс­танны театрларыны тарихи музейи­не чыкъмакълыгъыгъызгъа да шо себеп болгъандыр?..



– Озокъда, таъсир этгенлигине шекленмеге де тюшмей. Биревлерде музейни иши тынч, рагьат деген ойлар да тувма бола. Гьакъыкъатда буса олай тюгюл. Эгер де ишингни сююп эте бусанг, ону маънасын да артдырмагъа бажарыла, къыйыны да гьис этилмей. Ишимде ти­йишли шартлар яратылмагъан буса да, иш гёрсетме гьаракатыбызны болдурабыз.


– Пачалыкъ яндан якълав табыламы, ишлеригиз нечик юрюле?



–Гьалиге пачалыкъ яндан онча кёмек болмаса да, башлап оьзюбюз болгъан кюйде музейни ичин онгарабыз. Харж булан болмаса да, школаланы охувчуларыны, Б. Муратованы атындагъы Да­гъыстан маданият коллежни, М. Жамалны атындагъы художественный училищени студентлерини, Расул Гьамзатовну атындагъы милли китапхананы, сурат этив инчесаният музейни къуллукъчуларыны кёмеги аз буса да бизге тиймей къалмай.


– Музейге мен оьзюм де гирдим, бек иштагьлы кюйде къарадым, ушатдым. Гёрмеге къужурлу маълуматлар кёп. Театрланы тарихи музейини ёлбашчысы гьисапда сизин алдыгъызгъа не йимик муратлар салынгъан?



– Дагъыстанны театрларыны тарихи музейи республикабызны инчесаниятыны центры гьисаплана. Бизин респуб­ликаны театрларыны музейи Алибек Тахо-Години атындагъы бирлешген пачалыкъ тарихи ва архитектура музейини бир бёлюгю гьисаплана. Музейде бизин республикадагъы театрланы санавуна гёре 11 бёлюк бар. Шолай, музейде гьар милли театргъа айры ер берилген. Буссагьатгъы вакътиде музейде ону пайдасына савгъат этилип берилген 3 мингге ювукъ экспонат сакълана.


Музейде Дагъыстанда театрланы биринчи яратывчулары Б.П. Байковну, Н.П. Шатровну, М.Н. Синельниковну, Т. Бийболатовну, А-П. Салаватовну, Гь. Рустамовну суратлары лап гёрмекли ерде ерлешген. Сонг да, белгили артистлерибизни, художниклерибизни тийишли маълуматлар булан суратлары илинген.


Ондан къайры да, спектакллеге этилген опуракъланы эскизлери, гетген асрудагъы спектакллени афишалары, декорацияны макетлери ва шолай башгъалары аслу ер тутгъан.


Белгили адамлар къоллагъан гьар-бир алат бизин учун бек аявлу, оланы барысын да музейде аяп, асырап сакълайбыз. Олар наслудан-наслугъа да унутулмай, эсде туражакъгъа шек ёкъ.


– Лилия Гьасановна, сизин музейни сиптечилиги булан бу йылны ичинде не йимик чаралар яшавгъа чыгъарылгъан?



– Бизин аслу гьалда оьтгерген гёрмекли ишлерибиз аз тюгюл. Янгы проектлерибизни уьстюнде де ишлеп турабыз. Шоланы бир нечелерин эсгерме сюемен. Музейни сиптечилиги булан Москвада А.А.Бахрушинни атындагъы пачалыкъ театрланы музейинде «Театрда ва кинода ишлеген дагъыстанлы художниклер» деген выставка оьтгерилди. «Театрланы музейлери ва архивлери» деген къысгъача маълуматлар булангъы китапча (справочник) чыгъарылды. «Пушкин – сагьнада», «Расулну «Горянкасы» – сагьнада» деген выставкалар, озокъда, къаравчуланы рази къалдырды. Шону булан бирче А.Э. Айгумовну 80 йыллыкъ юбилей тархына багъышланып гьазирленген выставка да къужурлу оьтдю. «А-П.Салаватовну пьесалары – Къумукъ театрны сагьнасында» деген ва кёп оьзге выставкалар къаравчуланы тергевюн тартды.


Музей юрютеген умпагьатлы гьаракат шо тармакъда чалышагъан касбучуланы янындан яхшы къыйматланды.


А.А. Бахрушинни атындагъы театрланы музейини директору Д.В. Родионов ва Россия Федерациясыны Президентинде Дагъыстан Республикасыны даимлик вакили И. Мугьутдинова мени атыма йиберген баракалла кагъызлар да шону герти кюйде исбатлай деп эсиме геле.


– Бу йыл «Ёлдаш» газетибизге 100 йыл тамамланды. Анадаш газетибизге сизин ёравларыгъыз нечик болажакъ?



– 100 йыл – кёп заман, бир асру. Аслу гьалда Дагъыстанны тарихи шо заманны ичинде газетде аян этилип, ачыкъ гёрюнюп гелген. О алда «Ленин ёлу» эди, эсимде, атам газетни башындан ахырына ерли бир номерин де къоймай охуй эди. Анам да шолай, газетге бек агьамият бере эди.


«Ёлдашны» ушатаман, арив чыгъарыла. Алдан эсе кёп алышынгъан, айрокъда орусча чыгъагъан «Времена» бёлюкню къошгъанлыгъы газетни маънасын бирден-бир артдырды, охувчуну огъар бакъгъан якъдагъы тергевюн тартды.


Анадаш газетибизге язылагъанлар, ону алагъанлар артгъандан къайры да, газетни чыгъарывда къыйын тёгюп ишлейгенлеге савлукъ ёрап ва дагъы да къужурлу, охула­гъан макъалалар язма олагъа гюч берсин деп айтма сюемен.


Лакъырлашывну язгъан


Хадижат Жанболатова,


ДР-ни маданиятыны


ат къазангъан къуллукъчусу,


РФ-ни Журналистлерини союзуну члени.


Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля