Дослукъну юрту

Къызылюрт шагьаргъа тийип турагъан бу юрт буссагьатгъы вакъти ону бир гесегидей гёрюне. Тек юрт онгача муниципал къурулув гьисапда шагьардан айры, районгъа гире ва ону инг уллу юрту деп гьисаплана. Бу юрт къумукъ юртланы арасында да – уллуларыны бириси. Мунда буссагьатгъы вакътиде 12 мингге ювукъ адам яшай.

 Юртну тарихин ахтарып къа­рагъан­да, бырынгъы заманларда да ону барлыгъы 1594-нчю йылда язылгъан бир кагъыздан таба ачыкъ бола. Шо йыл пача асгерни адамлары Терик оьзенни бойларын елей туруп гелип, Таргъу шавхалланы топуракъларына да етише. Оланы башчысы пачагъа йиберген бир кагъызда булай айтыла: «…Шавхал топуракъланы еледик ва Таргъу, Торкъали шагьарланы, Андрей юртну (Эндирей) ва «Салтанеево» деген ерни алдыкъ, яллатдыкъ, таладыкъ».

Юртну янгыдан къурулмакъ­лы­гъы­ны себеби де бу ерлеге (огъар варисликге берилген топуракълагъа), Эндирей бий Али-Солтан Къазаналиповну гелмеклиги булан байлавлу. Ону булан бийни адамлары да геле. Юртгъа башгъа ат къоюла – Солтан Янгыюрт. Демек, Эндирейли бий Али-Солтан янгыдан къургъан юрт.

Солтан Янгыюрт 1869-нчу йылда Темирхан-Шура округну Чир-Юрт найыплигине гире болгъан. Алим Комаровну язывларында о вакъти юртда 4 авул (квартал) болгъан деп эсгериле − Тёбен-авул, Жюнгютей-авул, Мычыгъыш-авул ва Тав-авул. Тёбен-авулгъа Эндирей-авул деп де айтыла болгъан. Онда яшайгъанлар, сайки, тёбен якълылар. Эндирейден гелгенлер де олагъа къошулмакъ бар. Неге тюгюл, жюнгютейлилер бу якълы къумукълагъа «тёбен якълылар» деп айта болгъандыр. Буйнакск (алдагъы Темирхан-Шура) бойдагъы къумукъланы Хасавюрт, Бабаюрт, Къызылюрт районлулагъа «ари якълылар», «тёбен якълылар» деп айта­гъан кюю болгъан. Жюнгютейлилер де мунда нечик гелген экен деген ойлар тувулма бола. Ону англама къы­йын тюгюл. О йылларда бизин халкъны арасында къанлы чыгъып, юрт алышдырагъан кюйлер кёп болгъан. Шолай гезиклерде къумукълар оьз­лени миллети яшайгъан башгъа юртлагъа гетеген гезиклер аз болмагъан.

1965-нчи йылда Солтан Янгыюртда Лак районну Ханар юртундан гёчюрюлюп гелген халкъ да оьз­леге айрыча авул къуруп яшама башлайлар.

Солтан Янгыюрт − аты айтылгъан хирург, академик Рашит Пашаевич Аскерхановну ата юрту. Юртдагъы бир уллу орамгъа ону аты да къоюлгъан. Белгили жамият чалышывчу, Дагъыстанны Гьукуматыны Председатели болуп ишлеген Шамил Зайналов да − Солтан Янгыюртлу. Ол Къызылюрт шагьарны башчысы болду. Белгили тарих ахтарывчу Багьавутдин Гьажаматовну да бу юртлу деп санама ярай. Ону ата-бабалары Эндирейден чыкъса да, ол оьзю гиччиден берли де бу юртда яшагъан. Ол Къызылюрт район администрацияны башчысы болуп да ишледи.

Артдагъы вакътиде юртну ичинде хыйлы иш этилгени гёрюне. Биринчиси − уллу, арив бинасы булангъы поликлиника къурулгъаны. Ону къы­рыйындагъы юрт администрацияны бинасы да арив онгарылгъан. Маданият уью де тындырыкълы ярашдырыв ишлер этилип онгарылгъан. Уллу биналар ишленип, 2 номерли орта школа, 250 яшгъа ери булангъы яшлар баву, спорт школа ачылгъан. Юрт йыл са­йын арив бола, тюрлене. Юрт­ну ичи булан Октябр революцияны атындагъы татавул да оьте. Халкъны сув булан таъмин этмек учун тувулунагъан четимликлер бу юртда да ёлугъа. Гьалиги заманда кемчилик­лер болмагъан яда тувулунмагъан бир юрт сама да бармы экен?

Мунда аслу гьалда 3 миллет яшай − къумукълар, тавлулар (аварлар) ва къазикъумукълар. Буссагьат аварланы санаву кёп. 2002-нчи йылда этилген гьисап алывгъа гёре (перепись), олар 6 мингге ювукъ бар (55, 9 процент), къумукълар − 3 минг 630 (34,4 процент), къазикъумукълар 667 адам болгъан (6,3 процент), даргилер − 118, оруслар − 102, мычы­гъышлар 94 адам болгъан деп гьисапгъа алынгъан.

Солтан Янгыюрт − адамлагъа яшав къурма онгайлы ер. Язда салкъын, таза суву булангъы Солакъ оьзенни къырыйы… Къызылюрт шагьарны ягъасы сатыв-алыв этме де, шагьаргъа ишге юрюме де Солтан Янгыюртлулагъа онгайлы ва тынч.

Бугюнгю яшавгъа гёре гьар юртну администрациясыны башчысы оьзюню гьаракатындан къайры, эки янына да шолай гьаракатчы адамланы къуршамаса бажарылмай.

Сонг олай адам оьр гьакимлени алдында да бюдюремей, ата юртуну аривлюгюн болдурма да, халкъны яшавлукъ шартларын яхшылашдырма да далапчылыкъ этип, юртгъа гелеген акъча маяланы да, оьзге тюрлю берилеген «уьлюшлени» алып да билме герек.

Бажарывлу ёлбашчыдан тюзелмейли, тюсю-тюлю дёнюп, гёлеми сёнюп, гьай не буса да барбыз деп яшайгъан къумукъ юртларыбыз да аз тюгюл. Солтан Янгыюртлулар шо янындан тюзелген демеге ярай. Ерли администрацияны гьалиги башчысындан алда, 5−6 йыллар шо къуллукъну юрютген Солтанали Гьажаматов да шолай ата юртуна хыйлы яхшы ишлер этип къоюп гетген ёлбашчы эди. Ону халкъ да биле, англай эди. Сонг тюшген Рашит Магьамматов да шолай, гьаракатчы, ата юртун сюеген улан эди. О гьакъда айтагъанлар кёп.

Буссагьатгъы вакътиде ерли администрацияны башчысы Арзулум Шамхалов − авар миллетли. Ону заместители − къумукъ. Юртда толу интернационал къылыкъ юрютмесе бажарылмай. Аслу гьалда з миллетден амалгъа гелген къумукъ юртлар дагъы да бардыр. Мунда, озокъда, миллет арада болагъан рази­сизликлер де тувулунмай къалмай. Тек миллетчилик юрютюп, тюртюшювлер болмагъан.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля