Бир гезик уьзюрю къуллугъубуз болуп инимни уланы Сухраб булан гечелетип Акъушагъа ёл чыкъмагъа тюшдю. Къайтывда Лавашадан оьтген сонг, адашып башгъа ёлгъа чыкъгъаныбызны эс этдик. Артгъа салмай гьазиринде кисе телефондан таба Интернетни маълумат къуллугъундан кёмек тиледик. Маълуматдан пайдаланып, узакъ къалмай, нечик де къайтып тюз ёлубузгъа чыкъдыкъ. Озокъда, яшавлукъда шулай чет шартлагъа тюшгенлеге кёмекчи къолларын узатагъанлагъа разилигингни билдирмей болмайсан. Ери гелгенде мен де ол гюнлерде, агьамиятлы къуллукъгъа ес болгъанланы ахтарып, олардан баянлыкъ алмагъа токъташдым.

Неге десегиз, гьалиги заманда Интернет маълумат къуралланы базарында айрыча ер тутгъан ва гьар къайсыбызгъа да гьажатлы, онгайлы къуллукъ болуп тура.

Бугюнлерде «Ёлдашны» редакциясыны жыйынлар оьтгерилеген залында, маълуматгъа ес адам – аламгъа ес деген ой булан 2ГИС (маълумат сервис) деген Интернет кампанияны регион башчылары – шону генеральный директору Агьмат Сепиев ва оьсюв масъалаларына къарайгъан директору Малик Салимханов ёлдашлар булан ёлугъуп, охувчуларыбызгъа да асувлу болур деген ой булан къысгъаракъ баянлыкъ алдым.

– Маълумат къуралланы базарында сизин интернет къуллукъ къоллавчуланы пайдаларын якълап чалышагъаны кёп боламы? – деп сорадым Агьматгъа.

– Бу йыл бизин кампания оьзюню 20 йыллыгъына гьазирлене ва гележекде де интернет къуллукъланы дагъы да артдырып, сан янын яхшылашдырмагъа къастлы.

– Англашыла, къуллукъ аз болсун-кёп болсун, мекенли, пайдалы болмагъа тюше. Шо саялы мен де сизин къоллавчуланы, демек, охувчуларыбызны атындан юбилей агьвалат булан гьакъ юрекден къутлайман ва ишигизде уьс­тюнлюклер ёрайман. Сизин кампанияны къуллукълары янгыз Дагъыстан булан дазуланып къалмайдыр чы. Шо гьакъда къысгъача баян сама, англатыв бергенигизни сюе эдим.

– Яхшы болур. Къутлавларыгъыз саялы да сизге ва бизден къуллугъу битеген бары да адамлагъа баракалла. Билемисиз, бизин кампанияны баш офиси-бёлюгю Сибирдеги Новосибирск шагьарда ерлешген. Йыракъда, ёл айланч буса да, тюзю, бизин кампания янгыз дагъыстанлы, россиялы къоллавчулар булан дазуланмай. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, Россиядан тышдагъы дагъы да 9 пачалыкъны къоллавчуларыны къуллукъларын кютюв булан да машгъул. Гьали-гьалилерде «ФОРБС» деген белгили журнал юрютген ахтарывланы натижаларына гёре бизин кампания Россиядагъы лап да яхшы 10 кампанияны сыдырасында экени гьакъда эсгерип къойсакъ да кёп зат англашыла.

– Магьачкъалада ерлешген бёлюкню алдында буссагьатгъы вакътиде не йимик борчлар токътагъан?

– Магьачкъаладагъы сервис-къуллукъ янгыз шагьарлар булан дазуланмай, посёлокланы, юртланы къоллавчуларыны ярлыкъларын кютювге къол ялгъай. Шолай уллу ва жаваплы борчну толу кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун онгайлы къуллукъланы картасын токъташдырып, шогъар кюрчюленип иш гёрмеге тюше. Бизге де шону яшавгъа чыгъармакъ учун алданокъ гьар районда, шагьарда ерли шартланы, имканлыкъланы, къуллукъланы гьисапгъа алмагъа ва токъташдырмагъа герек бола. Узун сёзню къысгъасы, къайда бусакъ да, ерли имканлыкъланы, шартланы ахтарып, къоллавчуланы талапларына гёре толу кюйде маълумат топламагъа тюше.

– Сиз уьстде эсгерип гетдигиз, тыш пачалыкъларда да къоллавчуланы къуллукъларын кютегенигиз гьакъда. Дагъыстанда къачан ишлемеге башладыгъыз?

– Гертиден де, биз тыш пачалыкъларда яшайгъан къоллавчуланы къуллукъларын кютебиз, Къыргъызстанда, Кипрде, Италияда, Къазахстанда ва шолай башгъа ерлерде ишлейбиз. Къуршап айтгъанда, 395 тюрлю шагьарда турагъан къоллавчуланы къуллукълары кютюле. 2ГИС Магьачкъалагъа 2016-нчы йылда гелдик.

– Демек, арадан 4 йылгъа ювукъ заман оьтген. Шо вакътини ичинде Дагъыстанда 2ГИС не этген?

– Россияда, халкъара оьлчевюнде айтсакъ да, гьар тюрлю интернет къуллукъланы кютюв булан машгъул болагъан кёп кампаниялар бар. Биз де шоланы арасында юрюлеген тогъатартывда (конкуренция) оьзгелеринден артда къалмагъа сюймейбиз, къоллавчуларыбызны бизге ирия этмеге, тартмагъа гьаракат юрютебиз. Буссагьатгъы вакътиде бизин кампанияны къуллукъларындан Каспийск, Буйнакск, Дербент, Дагъыстанские Огни, Избербаш ва шолай да дагъы да 20 муниципал къурулувлары пайдаланып тура. Уьстде де эсгерилген кюйде, Интернет къуллукъланы базарларында оьз ерибизни тутмагъа гьаракат этиле. Дагъыстан – туризмни эли деп негьакъ айтылмай. Шону учун биз де янгыз Дербент булан дазуланмайлы, арт вакътилерде Солакъ шаршарлагъа барагъан ёл уьстдеги муниципал къурулувларыны дазуларыны ичинде де интернет къуллукъланы онгайлыкъларын болдурагъаныбыз гьакъда айрыча эсгермеге сюемен. Гьасили, бизин кампанияны янындан этилеген интернет къуллукъланы географиясы артып тербей. Дагъыстанны чет тав шартларында шолай ­онгайлыкъланы болдурувдан да биз хантав тюгюлбюз.

– Къоллавчулагъа къуллукълардан пайдаланмакъ учун нечик таклиф бермеге сюер эдигиз?

– 2ГИС деген кампанияны атын эсгерип, интернет къуралланы ахтарыв сатырына тийишли соравну салмагъа тарыкъ. Шону булан дазуланмайлы, тавуш булан алагъан къайдасы да низамгъа геле тура. Гьар къайсы къуллукъ, мал болсун, атын эсгерип, адресин де ахтармагъа тюше. Сонг да, айрыча фильтр-сюзюк къуллукъ булан лап да ювукъдан битеген къуллукъну тапмагъа бажарыла. Мисал учун, аптеклени ерлешген ерлерине ва шолай да онда не маллар сатылагъанына байлавлу маълуматлар чыгъа…

Гертиден де, биз савлай республиканы къуршамакъ учун къаст этебиз. Мисал учун, оьзге шагьарлардан яда буса биз къуллукъларын кютеген муниципал къурулувларындан Магьачкъалагъа яда буса Буйнакск шагьарлагъа гелегенлер 2ГИС-ни къуллукъларындан больницаланы, уллу тюкенлени, базарланы ва шолай да оьзге тюрлю идараланы ахтарып тапмагъа болагъаны гьакъда да айрыча эсгермеге тюше. Мисал учун, Магьачкъалада турмаса да, оьзге башгъа ерлерде яшайгъан ватандашлар оьзлеге тарыкълы маълуматны 2ГИС-ге гирип, оьзлеге гьажатлы маълуматланы алмагъа бола.

– Гертиден де, 2ГИС – онгайлы къуллукъ. Шондан пайдаланма сюегенлеге дагъы не гьакъда баянлыкъ, бермеге сюер эдигиз?

– Смартфонда яда буса онлайнда 2gis./ru/makhachkala бизин къуллукълардан гьавайын пайдаланмагъа боласыз. Озокъда, бизин сайтыбызда маълуматлар баргъан сайын тюрлене ва толумлаша. О саялы да къоллавчулагъа да шолай алмашынывлагъа тергевлю кюйде янашмагъа герек.

– Бизин охувчуларыбызгъа берген пайдалы баянлыкъ саялы сизге баракалла, гележекде де асувлу къуллукъланы кютювде уьстюнлюклер ёрайбыз.

Баянлыкъны язгъан

Къ. КЪАРАЕВ.

Республиканы гьар гюнлюк яшавунда гьакимият къурумланы тюзевлю ишлери ону буссагьатгъы ва гележек оьсювюн болдурмакъ учун аслу роль ойнайгъанны гертилиги кимге де арив англашыла. Болса да, гьакимлер гьар заман да тюз юрюй деген пикру халкъ арада толу якълав да тапмай. Шону учун да жамият къурумланы гьаракаты арагъа чыгъа. Оьр канзилердеги ёлбашчылар да шону англай буса ярай, жамият къурумланы таклифлерин тергевсюз къоймай.

Бизин республикада да жамият къурумлар кёп. Шо тамаша болур йимик де дюр. Тек пайдалы иш кюте деп айтма да себеплер бар. Шолай абурлу ва айтгъаны болагъан къурумланы бири – Дагъыстан Республиканы Жамият палатасы. Ону аслу иши – Дагъыстан Республиканы ватандашларын ва жамият къурумларын пачалыкъ къурумлары ва ерли гьакимият къурумлар булангъы аралыкъларын беклешдирмек. Жамият палатаны бары да гьукмулары таклиф къайдада юрюле.

Дагъыстан Республиканы Жамият палатасыны составы гьар уьч йылда бир керен алышына. Ону умуми жыйынлары, комиссияларыны ва ишчи группаларыны генгешлери йылда эки керенден аз оьтгерилмей. Жамият палатаны советини таклифи булан гезиксиз жы­йынлар да оьтгерилмеге бола. Йылда бир керен Дагъыстан Республикада ватандашлыкъ жамиятны гьалыны гьакъында да доклад гьазирлене ва печат этиле. Гьар гезик бу къурумну составына 45 адам сайлана.

Жамият палатаны гьар тюрлю тармакъланы къуршап иш юрютеген комиссиялары бар. Гьар-бир ватандаш оьзюню чечилмей турагъан масъалаларына гёре шо комиссияланы ёлбашчылары булан ёлугъуп, оланы кёмеклеринден пайдаланма бола. Комиссияланы председателлери ва оланы заместителлери ватандашланы къабул этеген гюнлени ва заманны гьакъында бу къурумну интернет сайтында язылып бар.

Озокъда, жамият къурумланы пайдалы гьаракатлары бар деп айтсакъ да, оланы кёбюсю гёрюнмей де къала. Тек шо гьаракат булан ювукъдан таныш болсанг, ишлерини гьасиллери де аян болуп арагъа чыгъа.

Жамият къурумланы пайдалы гьаракатларыны гьакъында айтмагъа тарыкълы болгъанда , Къумукъ театрны чебер ёлбашчысы, Россияны халкъ артисти Айгум Айгумовну атын биринчилей эсгермеге тюше деп эсиме геле. Аты айтылгъан артист белгили жамият чалышывчу да дюр. Ол эки керен сайланып, Дагъыстан Республиканы Жамият палатасыны члени болуп да оьз гьаракатын гёрсетген. Инг аслусу, Айгум Элдарович отуз йылланы узагъында Да­гъыстанны театр чалышывчуларыны союзуну председателини къуллугъун кюте. О да – жамият къурум.

Бир нече гюн алда мен Айгум Айгумов булан ёлу­гъуп, ону асувлу гьаракатыны гьа­къында лакъыр этдик. Ону жамият чалышывчу гьисапдагъы къуллугъун ва сагьна яратывчулукъ яшавун бир-биринден айырмагъа къыйын. Шону учун да бизин лакъыр эки де ёлну арасында юрюлдю.

Н.М. (Набиюлла Магьамматов) Айгум Элдарович, сизин яшавугъуз сагьна булан байлавлу оьтгенин халкъ яхшы биле. Болса да, оьмюрюгюзню узакъ йыллары жамият чалышыв гьаракат булан да байлавлу. Шо эки де бир-бирине ошамайгъан, башгъа-башгъа гьаракатлары­гъызны къайсы сизге ювукъдур?

А.А. (Айгум Айгумов.) Воллагь, оланы экиси де магъа бек ювукъ. Биринчиси – оьзюмню тувра борчларым. Мени касбумну къоллап сагьнада яратгъан келпетлер яда чебер ёлбашчы гьисапда этген ишлеримден сююнегенлик, рази къалагъанлыкъ.

Экинчиси – Дагъыстанны театрларыны коллективлерине этеген кёмек ишлерим. Гёлек тондан ювукъ деп айтылса да, экинчиси де бек сыйлы къуллукъ деп эсиме геле.

Н.М. «Театр чалышывчуланы союзу» деп айтылагъан сиз ёлбашчылыкъ этеген жамият къурумну олай имканлыкълары бармы дагъы?

А.А. Союзлар кёп. Оланы бирисини де бизинки йимик имканлыкълары ёкъ. Муна къара гьали, мен сагъа охуюм артистлеге, коллективлеге союзну янындан нече минг манатлагъа кёмеклер этилген (охуй).

Н.М. Расул Гьамзатовну заманында Дагъыстанны язывчуларыны союзу харж янындан да язывчулагъа кёп кёмек эте эди. Оьзюгюз де яхшы билесиз, союзну биринчи даражалы деп айтма ярайгъан абуру да бар эди. Балики, ёлбашчысыны абуру да шогъар таъсир эте болгъандыр. Мен сорама сюегеним, яшырма не бар, сизин абуругъуз шо «Театр чалышывчуланы союзу» деген сиз ёлбашчылыкъ этеген жамият къурумугъузгъа да абур этме тарыкъ экенни англатадыр…

А.А. Туврадан сен де сорамагъан сонг, мен де туврадан жавап бермей къояйым. Озокъда, абурумну да таъсири бардыр. Тек булай бир затны эсгермеге сюемен. Къурумну башын тутгъан адамны оьз гьаракаты болмаса пайда ёкъ. Не башгъа мен ким булан да ёлукъмагъа болагъаным, уллу гьакимлени де ювукъдан таныйгъаным… Мен олардан талап этмесем, олар оьзлер гелтирип бермес чи… Азмы оланы оьзге тюрлю къуллукълары… Жамият палатада ишлейгенде де хыйлы адамгъа кёмеклер этмеге болдум.

Н.М. Артист касбугъузну агьамияты тиеми жамият ишлени кютегенде де?

А.А. Кёбюсю адамлар англамай буса да ярай, сагьнада келпетни яратмакъ учун артистге кёп иш этмеге тюше. Ол, бир янындан, мекенлеше, яшавну ёлларын теренден англайгъан бола. Магъа бир керен бир спектаклде хирургну ролюн ойнамагъа тарыкъ эди. Мен о вакъти къурдашлыкъ юрютеген белгили хирург Рашит Пашаевич Аскерхановгъа шо касбуну англамакъ учун бир затлар сорамагъа сюйдюм. Ол магъа: «Тангала гел, мен сени операция этеген уьйге гийирейим, оьзюнг аз заман къарасанг да, кёп затны англамагъа болажакъсан», – деди. Бардым, халат да гийип Рашит Пашаевич этеген операциягъа къарадым. Къан гёрмегенмен яшавумда… Гертиден де, аз заманны ичинде хирургну касбусуну хыйлы янлары булан таныш болдум. Шо мюгьлет магъа ругь байлыкъны хыйлы артдырмагъа чакъы дагьни берди. Гьар роль не буса да бир затгъа уьйрете. Мекенли ойналмайгъан роллар уьйретмей. Юрекден ойнай бусанг, къаравчугъа да бек таъсир эте, сени де яшавдагъы билим, англав даражангны артдыра.

Н.М. Къайсы келпетни яратагъанда шолай таъсирли агъымны гьис этген эдигиз?

А.А. Мен Къумукъ театрда ойнагъан биринчи гёрмекли баш ролюм Йырчы Къазакъ эди. Олай уллу даражалы шаирни ич дюньясына гёчюп, оьзюнгден де шо даражаны оьтгерегенде, озокъда, адам гьисапда да бир нече канзилеге гётерилесен. Бир-бир гезиклерде болмас, бажарылмас деген оьзенлерден оьтюп чыкъма да бажарыла. Гьар гезик бир дагьни ютасан.

Н.М. Нечик англама бола гьали сен айтгъан сёзлени?

А.А. Шо спектаклде мен сюеген къызъяшны ролюн Барият Муратова ойнай эди. Огъар о вакъти 52 йыл бола, магъа буса – 25. Мен Рустам Алиевичге айтдым: «Нечик ойнайым бу рольну, арабызда 27 йыл бар», – дедим. Ол магъа: «Алгъасама, репетицияланы заманында оьзюнг англажакъсан», – деди. Гертилей де, ойнай туруп, Барият Муратова мени оьзюню торуна тутуп къойгъандай, оюмну алышдырды. Сагьнада нечик тамашалар да болагъанны англатды. Ол гьакъ юрекден ойнап, жагьил къызъяшны келпетине гирме болагъанны англагъанда, мен яшавда да, гьаракат этсе, кёп затгъа етишмеге бажарылагъанны билдим. Сагьнадагъы гьал яшавну сырларын англамагъа да кёп кёмек эте. Шону учун тюгюлмю, герти артист бары да янындан камиллешген адам бола.

Шулай бир затны эсгермеге сюемен. Шавхалны ролюн ойнайгъанда мен ол гертиден де ким болгъанны англадым. Биревлени эсине геле, шавхал бек оьктем адам болгъан деп… Бир гезик ону янына тилевю болуп бир гиши гелген. Бу адам шавхалгъа артыкъ абур этемен деп, ону алдында тобукъларындан тургъан. Шавхал огъар: «Сен нечик тилейсен… Эретуруп эргиши йимик айт сюегенингни», – деген. Ол гиши: «Яхари, сиз шавхал экенге этген эдим шолай», – деп жавап берген. Шавхал: «Этме дагъы гезик. Мен де сени йимик Аллагь яратгъан адамман», – деп, огъар тынглап, мурадын кютген. Бу нени англата? Къумукъ шавхал оьзюню элиндеги эргишилерде эркеклик сакъланагъанны да гьайын эте болгъан. Шолай мюгьлетлер бизин яхшы янларыбызны артдыра. Жамият арада да ишибизни, къатнавубузну мекенлешдире.

Н.М. Жамият къурумланы халкъ учун пайдалы гьаракаты алда нечик эди, гьали нечикдир? Алышынгъан не бар?

А.А. Халкъны да, гьакимлени де бир-бири булангъы аралыкъларын беклешдиреген – жамият къурумлар. Олар адамлагъа билмейгенин билмеге де кёмек эте. Тарыкълы болса, къыйын гелген масъалаларын чечмеге де ёллар таба.

Гьали олар артыкъ кёп буса да ярай. Халкъгъа эркинлик берилгенде, бир-бирде гьатдан озуп гетеген гезиклер де бола. Эгер де герти гьаракаты болса, къайсы жамият къурум да пайдалы болажакъ.

Н. М. Айгум Элдарович! Сизин жамият гьаракатыгъыз яшавугъузда аслу ер тута буса да ярай. Шо янындан этилеген сыйны гертилигин 30 йылланы узагъында Да­гъыстанны Театр чалышывчуларыны союзуну председателини борчларын кютегенигиз де исбат эте. Сагьнадагъы яратывчулукъ гьаракатыгъыз да шолай уллу разиликни талап эте деп эсибизге геле.

Ёлугъуп лакъыр этегенде шо гьакъда эсгерилмесе де, тюз болмас деп ойлашаман. Сагьна яшавугъузну гёз алгъа гелтире туруп, сизин пагьмугъузну исбатлайгъан къайсы савгъатлар сизге айрокъда бек ювукъдур?

А.А. Гёремисен шу «Алтын масканы?»... Темиркъазыкъ Кавказда биревнюки де ёкъ. Магъа шу савгъат 2017-нчи йылда тапшурулгъан эди. О булай болду. Орус театрны о замангъы баш режиссёру Скандарбек Тулпаров немис авторну пьесасына гёре оьзю салгъан «Перед заходом солнца» деген спектаклге Матиосну баш ролюн ойнамагъа чакъыргъан эди. Фестивальда шону гёрген критиклер де, оьзгелер де о келпетге бек уллу багьа берди. Сен яхшы англасын деп, бирлерин охуюм гьали... (охуй).

Владимир шагьарда оьтгерилген «Алтын къапулар» деген халкъара фестивальда буса магъа «Маномахны хрусталь шапкасы» деген шу савгъатны берди (туруп, гелтирип гёрсете). Муну берген кюй де тамаша эди. Неге тюгюл, бу савгъат актёрлагъа берилмей. Театр коллективлеге бериле. Фестивальны жюрисини председатели, РСФСР-ни халкъ артисткасы, СССР-ни пачалыкъ савгъатыны лауреаты Евгения Симонова айтгъан дей: «Не этме герек? Айгумов ойнайгъан театрны коллективи савгъатны къазанмай. Ол къазана. Огъар бермей болмайбыз», – деп, магъа берген. Мен ёкъ эдим, гетген эдим, Скандарбек гелтирди. Россияда бир артистге, актёргъа да шулай савгъат берилмеген.

Н.М. Къумукъ халкъны арасында сизин атыгъызны эшитмеген адам ёкъдур, яратывчулугъугъузну, жамият чалышывугъузну гьакъында айтмакъ учун булай ла­къырлашыв, озокъда, азлыкъ эте. Савболугъуз, баракалла. Гележекде де уьстюнлюклер ёрайман.

А.А. Савбол сен де, Набиюлла. Анадаш газетибизге де шулай гьар даим де халкъыбызны трибунасы болуп юрюмеге насип болсун.

Всего на конкурс было подано 159 заявок, во второй этап (ассесмент) прошло 50 человек.

В конкурсную программу вошли такие направления, как: экономика, и финансы, сфера ЖКХ, юриспруденция, земельно имущественные отношения, архитектура, образование, культура, молодёжная политика, СМИ, информационные технологии, транспорт, туризм, экология.

Программа мероприятия:

09:00 Регистрация кандидатов

10:00 Приветствие участников оценки и представление оценочной

комиссии (пресса)

10:15 Психологическое и управленческое тестирование

13:00 Перерыв на обед

14:00 Кейс №1

14:40 Кейс №2. Деловая игра «Совещание»

15:20 Кейс №3 15:50 Подготовка индивидуального кейса «Самопрезентация» 16:20 – 18:00 Самопрезентация перед комиссией (пресса)

Место проведения:

Конкурс будет проводиться в ДКЦ в главном здании ДГТУ (старый корпус) по адресу г. Махачкала, пр. И.Шамиля 70

По всем дополнительным вопросам обращаться:

Тел.: +7 (964) 016-87-56 E-mail: aliomarovasalima@gmail.com

Контактное лицо – Салимат Алиомаров

Гетген жумагюн Нальчикде Россияны Президентини янында иш гёреген Миллетара советини гезикли генгеши оьтгерилди. Тюзюн айтгъанда, федерал маълумат къуралларда шо агьвалатгъа тийишли даражада тергев берилмеди деп эсиме геле. Генгешде буса, мени гьисабымда, уллу, агьамиятлы масъалаланы айланасында ачыкъ лакъыр болду.

Неге совет бу гезик Темиркъазыкъ Кавказда жы­йылгъанын РФ-ни генгешни юрютеген Президенти Владимир Путин англатды. «Темиркъазыкъ Кавказ – Россия учун айрыча агьамияты булангъы ер, – деди ол. – Мунда асрулар бою янаша бизин уьлкебизни хыйлы миллетлери яшай. Оланы гьарисини оьзтёрече тарихи ёлу бар. Олар оьзлени тили, маданияты, игитлери, загьматчылары, спортчулары булан оьктем бола. Ерли миллетлер оьзлени адат-мердешлерине бек асырап янашалар. Кавказда ата-анагъа, уллугъа, гелген къонакъгъа нечик гьюрмет этмеге тюшегенни унутмагъанлар». Гиришив сёзюн тамамлай туруп, Президент миллет аралыкълар даим тергевню, къаныгъывлу ишни талап этеген масъала экенни айрыча эсгерди.

Генгешде болгъан сёйлевлени гёзден гечирип къарагъанда, бир тюрлю соравлар да тувулунмай къалмай. Мисал учун, РФ-ни маданият министри В.Мединский, ювукъ арада этилежек ишлени гьа­къында айта туруп: «Биз маданият тармакъ учун бек агьамиятлы беш проектни яшавгъа чыгъарма башлагъанбыз», – деди. Министр сонг англатгъан кюйде, шо беш проектни ичинде «Лезгинка» ансамбль ерлешген биналаны янгыртмакъ да гёз алгъа тутулгъан. Дагъыстанда маданият идараланы арасында биринчилерден болуп янгыртмагъа, ярашдырмагъа тюшеген биналар бар буса, шо да 115 йыл алъякъда къурулгъан, гьали тёгюлюп-чёгюп гелеген Татам Муратовну атындагъы филармониядыр. Шолай тизив акустикасы булангъы зал бютюн Россияда да аздыр.

Россияны Билим берив министри О.Васильева оьзю къарайгъан тармакъдагъы четим масъалаланы гьакъында айтагъанда, уьлкеде ана тиллерден дарслар юрютеген муаллимлер етишмейгенин аян этди. Тек шо масъаланы чечивню, министерлик оьзю ягъада къалып, бюс-бютюнлей регионлагъа саллап къойду. Этилген ишлени арасында бу йыл министерликни янында Ана тиллени оьсювюне къарайгъан айрыча фонд ва институт ачылгъанын эсгерди. Тек институт гьалиге ишине гиришип битмеген, гьатта бугюнге ачылгъан сайты да ёкъ. Фонд буса йылны башындан тутуп бир нече генгешлер оьтгерген. Шоларда да янгыз Темиркъазыкъ, Сибир бойларда турагъан, санавгъа аз халкъланы ана тиллерини масъаласына къаралгъан. Министр: «Неге ана тиллерден охув китаплар федерал сиягьгъа гийирилмеген?» – деген соравгъа мекенли, рази къалардай жавап да берип болмады.

Генгешде: «Умуми Ватаныбыз!», «Россия – ортакъ ожагъыбыз!» деген сёзлер кёп чалынды. «Ортакъ ожагъыбыз» болгъан сонг, неге бир региондан башгъасына чыгъагъанда уллу тергевлерден оьтмеге тюше дагъы деген сорав арагъа чыгъа. Масала, Да­гъыстандан хоншу Ставрополь крайгъа гиреген постда адамланы автобуслардан тюшюрюп, сагьатлар булан къатдыралар. Паспортундагъы бары да маълуматланы язып алалар. Тыш уьлкеге сама гелмегенбизми экен деген ой тува. Шо мердешге ахыр салмагъа заман болмагъанмы экен?!

Мен советни сайтындан таба шо генгешде кимлер ортакъчылыкъ этгенин ахтарып къарадым. Россияда турагъан украинлени, белорусланы, сиянланы, греклени, немислени, курдланы, полякланы жамият къурумларыны вакиллери чакъырылгъан. Бизге ювукъ Кавказ халкъланы алгъанда, азербайжанлар, эрменилер, чергеслер, къабартылар, лезгилер бар. Белгили кюйде, Президентни янында иш гёреген совет уьлкени башчысына миллетингни къыйынын-тынчын дегенлей тувра етишдирмеге тизив имканлыкъ бере. Шоларда къумукъланы бир де сеси чыкъмайгъаны юрекге яман тие.

Республика получит эту указанную сумму из федерального бюджета в 2020 году. Помимо Дагестана, еще 49 субъектов России, также награждены грантами, за свои результаты эффективной деятельности. Всего на эти цели выделено 45 млрд рублей 

Основные критерии учитывающие высокий рейтинг эффективности, это в первую очередь уровень доверия местного населения к власти, далее, количество высокопроизводительных рабочих мест, численность занятых в сфере малого и среднего предпринимательства, уровень реальной среднемесячной заработной платы, естественный прирост населения и так далее, сообщают "Аргументы и факты"

Гьали сатыв этеген тюрлю-тюрлю ерлер: тюкенлер, гиччи, уллу базарлар гьар абатда бир дегенлей ёлугъа, дагъы да къурула ва ачыла бир токътавсуз. Шоланы кёбюн гёргенде: товба, Аллагь, гьар адамгъа бир тюкен тиймей буса тамаша бар деп ойлашасан. Нете, о яманмы дагъы деп сорамагъа да боласыз.

Неге бола? Бир янгыз да яман тюгюл, ёлдашлар. Тюшюп турагъан затмы булай эркинлик, барлыкъ. Бир зат яман. О да не десенг, ашарлыкъланы тюрлю жураларын сатагъан тюкенлерде алдын йимик «тазалыкъ», жаваплылыкъ, тартыныв ёкъ экени. Шоланы барысында да ашарлыкълар бирни йимик. Тек!.. «Теги» де шо – сурсат малланы бирисини де дегенлей сан яны болма тарыкълы даражада тюгюл деп айтса да ярайгъан кюйде.

Бу йыл Москвада болгъан бир жыйындан сонг мухбирге баянлыкъ берип сёйлейгенде, алда савлай Россияда санитар якъдан тергевлер этеген идараны башын тутуп ишлеген Г.Онищенко тюкенлердеги сурсат малланы 80 процентден къолайы таза тюгюл, шолар адамланы савлугъуна зарал гелтире деген меселде маълумат берген эди. Ол шо заман айрокъда акъкъатыкъны, татли сурсатланы атларын тутуп эсгерген эди.

Мени оьзюмню башымдан гетген ишни де айтып оьте­йим. Бир арада ич санларымны бириси аврума башлагъанда, тарыкъ дарманланы ичегенден къайры, бир гесек заман ювуртну къолай ашамагъа доктор насигьат берген эди. Шо кюйде этмеге де этдим. Ахыры не болду десенг? Мен лап яхшысы деп алагъан шо тюкен ювуртну ичинде сют къатыкъдан къайры, «консервантдан» башлап неси де болгъан экен.

Шону ичиндеги къайдагъы къошулчанлар гюч этип, мени бавурум ва ашкъазангъа тиркелген безим (поджелудочный) авруп, билдирме башлады. Шо гьалгъа тарыгъанлар менден къайры да бар экенни мен артда-артда англадым. Гьасили, адатлы аш гесимден къыркъылдым бир гесекге ва дарманлар къолладым. Гьар заман уьйде этген акъкъатыкълар етмей чи. Тюзюн айтсам, арз этсенг де, сагъа къулакъасагъан ёкъ. Тюзелип гетип, судда сени сёзюнг тутулса да, ахыры сен сюеген кюйде битмей де къала. Суд кёп этсе не эте? ­Айыплыгъа (тапса дагъы ону) аз-маз къоду сала. Шону булан – битди-гетди. Муна шолай биздеги гьал.

Адамлар кёп авруй деген кантлар аз тюгюл. Дагъы да болажакъ, эгер тергевлер ва шоланы натижаларына гёре енгив яда такъсырлав чаралар гёрюлмесе. Сонг да, биздеги адамлар айрада кёп къоллайгъан экмекни яда хамурдан этилген оьзге азыкъланы алып къарагъыз. Шолагъа не де, не де къошула. Бир гесек алда Буйнакскиде ичи йылавукъ йимик чёрек хыйлы тюкенлерде сатылып турду. Шо да «картоп аврув» къабунгъан тирликни унундан этилген чёрек эди. Шону адамлагъа чы нечик де, гьайванлагъа бермеге де яхшы айтмай.

Алдын ашарлыкъны ва оьзге малланы къатты кюйде тергейген къурумлар бар эди. Шолагъа ошайгъан къурумлар гьали де чи бар. Тек шолар, адамланы якълап, оланы ярлыкъларына къулакъасып онча «арымайлар». Мен англагъан ­маълумат тюз буса, гьали ону-муну ишлетип чыгъара­гъанланы тергей туруп инжитмегиз деген буварыв да бар дейлер. Олай болгъанда, ким не зат сюйсе де, нечик сюйсе де мал чыгъарып бола дагъы.

Гьалиги «тергевчюлеге» шо алдынгъы санэпидстанцияланы гючюн ва ихтиярларын къайтарып берсе тюз болур. Заман ва гьаллар шолай буюра. Уьстевюне, мал чыгъара­гъанлар ва тюкендегилер нечик ашарлыкъ болдурагъанны ва сатагъанны тергейген идараны къуллукъчуларына халкъны адилли ва англавлу вакиллерин, законланы сакълавгъа къарайгъан къурумланы намуслу къуллукъчуларын да къошса чы, кёплюк этмежек деп эсиме геле. Тергевсюзлюк терсликлер тувдурагъаны тезден белгили.

Бирдагъы бир затны айтып бу гезикги сёзюмню тамамлайым.Биздеги малланы болдурагъанланы, сатагъанланы авадан кёбю, бир зат болса, мен бусурманман деп чыгъа шоссагьат. О нечакъы да яхшы, эгер айтагъан сёзлери гьа­къыкъатда этеген ишлерине гёре буса. Кёбюсю гезиклер шолай гелишлик болмай къала чы. Бусурман адамгъа тирликни ва шондан амалгъа гелеген бары да ашарлыкъланы тийишли кюйде ярашдырып, авурлугъун ва сан янын кемитмей, багьаларын гьатдан оздуруп артдырмай, ахыры да, алывчуланы алдатмай иш гёрмек парз тюгюлмю? Динде токъташдырылгъан гьалаллыкъ сакълана болгъан эди буса, сатывда, савдюгерчиликде гьарамлагъа, къайдагъы оьзге ярахсызлыкълагъа ер ва ёл да къалмас эди чи...

А-В.СУЛЕЙМАНОВНУ 110 ЙЫЛЛЫГЪЫНА

Декабрь айны дёртюнде А-П.Салаватовну атындагъы Къумукъ музыкалы-драма театрны коллективи Дагъыстанны халкъ шаири ва белгили драматург Абдул-Вагьап Сулеймановну «Давда той» деген спектаклин къабул этмек учун чебер советде арагъа салып ойлашды.

Къумукъ макъам юрегингни чет ерлерин хозгъай, таъсир эте, согъула, согъула…(композитор Наби Дагьировну макъамы). Шыплыкъ. Бирден сагьнаны арт боюнда чалт барагъан юк ташыйгъан вагонлары булангъы поездни такъырлав тавушу…Арты битмейген вагонлар бара, бара… Олар тайгъан сонг сагьнаны ортасында гиччирек столда домино ойнайгъанлар…радиодан Татам Муратов йырлай… Сагьнадагъыланы гийимине гёре давдан алдагъы йыллагъа гёчебиз…

Бир авулда яшайгъан Абидат да, Умарпаша да бир-бирин сюе. Тек Абидат меники болажакъ деп айланагъан, не гьалдан да урушбат берип де чыкъма бажарагъан Нурулла да бар. Ону булай бажарывлугъун ушатагъан Абидатны анасы Гуляймат да къызын бугъар бермеге сюе. Уланкъардашы Абдулланы да Нурулла ашатып-ичирип оьзюню яны этген. Умарпашагъа экиси де къаршы чыгъып, ябушуп, сагьнада уллу токъалаш бола. Оланы хоншулар жыйылып гьаран айыра. Шо вакъти радиодан дав башлангъаны билдириле…

Умарпаша, оьр билими булангъы, беш тилни, огъар къошуп немис тилни де билеген улан, гьазиринде фронтгъа гетмеге уруна. Анасы Магьажират огъар Айгъазидей намусунгну кютюп гел деп насигьатлар бере, авул-хоншу ону узаталар. Эки сюйген савболлаша, йыр булан бир-бирине аманлыкъ ёрайлар… Нурулла ва Абдулла военкоматгъа ялгъан шагьатнамалар берип, давгъа бармай къутула ва ашап-ичип юрюйлер. Оланы юрюшюн кёп­лер сюймей, Абидат да Нурулланы оьзю булан уьйленме къастына кюлемсиреп къарай, оьзгелер йимик Ватанын якъламагъа бармайгъанына кёп гючлю айыплар эте. Почтальон Иса да оланы иришхат этип, чанчып сёйлей. Умарпашадан Абидатгъа гелеген кагъызланы оьзюне берсин деп урушбат бере. Ону Иса сан этмей. Шо заман Нурулла кагъыз алып геле. Онда Умарпаша ябушувларда жан берген деп язылгъан. Тек Абидат сюйгени оьлгенге инанмай. Ол сав, сав деп ура ону юреги. Ва оьзю де фронтгъа гетме алгъасай.

Гючлю давлар юрюле. Умарпаша – разведчик. Оьзюню группасы булан генерал Комиссаровну тапшурувуна гёре немис полковникни есир тутуп геле. Немислеге есир болуп тюшген хирург Розаны да къутгъара ва оьзлер булан алып геле. Умарпашаны яраларын сав эте туруп сююп къалгъан Роза да, Абидат да бир ерде ишлей. Абидат Розаны умутларын билгенде, бек къыйнала, не этежегин билмей. Медсестра Вера Розагъа эки сюйгенни айырмакъ айып иш экенни англата. Гьасили, генерал Комиссаров Умарпашагъа берген сёзюнде табыла. Эки сюйгенни давда тою бола ва бир-бирине къошула, дав агьвалатларда ортакъчылыгъын бирче узата.

Театрны артистлерини оюну бек таъсирли чыкъды. Нечесе керенлер гёзлеринг оьзлюгюнден сувлана, игитлени къысматына къыйналасан, дав агьвалатлагъа тюшгендей боласан. Шо буса келпетлени яратывда, дав агьвалатланы суратлавда бизин актёрланы оьр пагьмусун аян эте.

Спектаклни бажарывлу кюйде салгъан режиссёр Мавлет Тулпаров Уллу Уьстюнлюкню 75 йыллыгъына къаравчулагъа санлы савгъат этген демеге ярай. Техника якъдан увакъ-тюек кемчиликлени де эсгерип, чебер совет спектаклни разилик булан къабул этди.

СУРАТДА: спектаклден гёрюнюш.

Декабрни 4-нде «Единая Россия» деген партияны Дагъыстандагъы жамият ожагъында Дагъыстанны Башчысы Владимир Васильев оьзю ватандашланы къабул этген. Владимир Васильев онгача адамлагъа йимик, бир-бир ёлдашлар гётерген жамият маънасы булангъы ортакъ масъалалагъа да тынглагъан.

Шолай, алда Украинаны Луганск шагьарында яшагъан Вероника Ковбан деген къатын оьзюню кепсиз уланына медицина якъдан кёмеклер этмекни тилеген. Украинадагъы вакътисинде оьзюню яшы булан гьар айлангъан сайын, медицина ожакълагъа бара болгъанын, гьали Россиягъа гёчгенден берли яшны врачлагъа гёрсетмегенин, дарманлар къолламайгъаны саялы ону гьалы мактапда дарслагъа барып болур йимик тюгюл экенин англатгъан.

Дагъыстанда турагъанда Россияны ватандашыны ихтиярларын алгъан сонг, 2018-нчи октябрде Дагъыстанны диагностика центрында Викторну аврувун бакъгъанлар. Бу лакъырдан сонг, Владимир Васильев бу яшгъа бары да якълардан тергевлер этип, гьажатлы чакъы чаралар гёрмекни, тарыкъ буса, ону квота булан даражасы къолай оьзге хас медицина ожакълагъа йибермекни савлукъ сакълавгъа къарайгъан министерликге тапшургъан.

Ленингентни халкъыны атындан М-Р.Жанбатыров посёлокда янгы поликлиниканы къурмакъны масъаласын гётерген. Ленингентни халкъыны санаву артып турагъанны гьисапгъа алып, В.Васильев Магьачкъаланы гьакимияты да булан бирге савлукъ сакълав министерлигине эсгерилген масъаланы чечмеге имканлыкъ берир йимик ёлланы тапмакъны буваргъан.

Дагъыстанны Башчысыны уьстюне гелгенде Табасаран районну Жули деген йыракъ юртуну вакили Муса Мусаев оьзлени юртунда фельдшер-акушер пунктну къурмаса болмайгъанны англатгъан. Ондан сонг республиканы Башчысы савлукъ сакълав министерлигини башчысыны борчларын заманлыкъгъа кютеген Салман Агьматовгъа тынглагъан. Ол берген баянлыкъгъа гёре, Табасаран ра­йонну бир нече юртларында 20 янгы медицина пунктлар къурулагъанны ва шоланы бириси Жули юртдан 3 ча­къырым ариде болажакъны малим этген...

Чиркейли Абдулмажит Дибиров да В.Васильев булан ёлукъгъанда, халкъны сув булан таъмин этивню онгсуз янларын суратлап сёйлеген. Оьзюнде 10 минг адам яшай­гъан Чиркейге сув 70-нчи йылларда къурашдырылгъан ва чириме башлагъан быргъылардан таба гелегенни, насос станция эсгиленгенни ва шону таман чакъы сувну соруп алып чыгъармагъа гючю чатмайгъанны билдирген.

Шогъар байлавлу Да­гъыстанны къурулушлагъа, ЖКХ-гъа къарайгъан минист­ри Малик Багълиев баянлыкъ бере туруп, Буйнакск шагьаргъа, районгъа ва оьзю Чиркейге гелеген сувну къадарын кёп этмек муратда эсги станция янгыртылып турагъанны, шо ишлеге рес­публиканы бюджетинден 25 миллион манат харж гёрсетилегенни, станция бу йыл онгарылып битежекни, сувну сан янын яхшылашдырмагъа хас сюзювюч имараты ишленегенни малим этди. Янгыз шогьар 52 миллион манат харжланажакъ. Бу ва оьзге масъалалар яшавгъа нечик чыгъарылагъанны къатты тергевню тюбюне алмакъны В.Васильев тийишли ёлдашлагъа тапшургъан.

Декабр айны уьчю – Белгисиз солдатны халкъара гюню. Шогъар багъышлангъан эсделик чаралар Бабаюрт районда да оьтгерилген. Ортакъчылыкъ этгенлени арасында Бабаюрт районну башчысыны борчларын кютеген Даниял Исламов, муниципалитетни башчысыны заместители Мурат Бутаев, юрт администрацияны къуллукъчулары, район къурумланы ва идараланы вакиллери де болгъан. Эсделик чараны ортакъчылары Белгисиз солдатны памятнигини алдына чечеклер салгъан ва минутлукъ шыплыкъ булан Уллу Ватан давда тас болгъанланы атына этилеген эсделик гьюрметин исбатлагъан.

Жыйылгъанланы алдына чы­гъып айтгъан сёзлеринде Даниял Исламов Уллу Ватан давдагъы бизин Уллу Уьстюнлюкню савлай дюнья учун да агьамиятлыгъын эсгерген.

«Белгисиз солдатны гюню – бизин учун бирдагъы бир таъсирли эсделик. О бизин солдатланы къоччакъ ишлерин унутма къоймайгъандан къайры, халкъланы арасындагъы ватандашлыкъ аралыкъланы да беклешдире. Биз оланы даим де эсде сакълажакъбыз. Оланы арасында бизин аталар, уллаталар да бар», – деп айтгъан Даниял Исламов.

Артём Здунов поблагодарил за высокую оценку достижений республики и отметил, что у Дагестана  есть большой потенциал и перспективы для развития.в этом направлении.

Также выступил Первый заместитель Председателя Правительства республики Анатолий Карибов, который рассказал о значимости форума для всего Северного Кавказа и в частности для Дагестана: "Это всегда большое событие. За годы проведения форума его участникам удалось изменить образ Северного Кавказа в самую лучшую сторону в глазах российской общественности. Регион сейчас позиционируется, как территория созидания и мира", - подчеркнул Карибов. 

На встрече обсуждались  вопросы цифровой экономики и роль медиасферы региона в рамках этой программы, а также успехи в реализации в республике национальных проектов.

Об этом сообщили на официальном сайте Правительства РД 

В интеллектуальном турнире примут участие и другие три команды, как члены клуба «Идальго», победители грантовых конкурсов и представители издательств республики. Все должно пройти как в классическом варианте ТВ-версии на Первом канале. 

 Организатором мероприятия является  Минмолодежи РД.