Яшавну тюрлю дазуларын оьлчеп айлана туруп, Россияны къайсы буччагъында болма тюшсе де, огъар Къумугъуну яйнап-яшнап турагъан гёзел эли де, бары да халкъгъа бир йимик рагьмулу ва ачыкъ юрекли адамлары да бар миллет расланмагъан. Оьзю къайда барса да, не ерлерде болса да, гьар алагъан тынышын да, гьар абатын да оьзюню тувгъан къумукъ элине, къумукъ халкъына багъышлай. Санларында юзюп турагъан къаны да сыйлы хазар вилаятындан таба башланагъанына, оьзю де шо агъымны бир тамчысы экенине къувана, ругь байлыгъы бокъурай, юреги оьктем бола, сююне. А. Залимханов – миллетини абурун ер этмес учун кимге де тийишли жавабын да бережек, ким булан да тогъа тартма да гьазир шаир!
Сувлар да оьзю агъып турагъан оьзенинден тонгуп юрюй, инсан да оьзюню ватанын асырап, «къыр жанлардан» къоруп, аявлап сакълама тюше. Къумукъ къылыкълы эревюллюлерден де, Абдулла оьзюню асарларында шону талап эте. Оьзю де шолайланы арасында экенине оьктемлигин яшырмай. Оьзюню гьар алагъан абатын, къастын, мурадын оьз халкъына багъышлай. Ол миллетни чинк де девренли уланларыбызны арасында болма тарыкълы ёлдаш экенин журналист гьисапда да гёрсете. Гьар язгъан макъаласы инсанланы тазалыкъгъа, гьалаллыкъгъа чакъыра, терс юрюшлени, законну бузуп юрюйгенлени иришхат этип гёрсетип ачыкъгъа сала:
Гелгинчилер талап тербей Тюзюмню,
Девлетибиз болуп бара гьужурай.
Тюзюн айтсанг, чанчып ала гёзюнгню,
Адил ёкъгъа къартларыбыз къыжырай.
Абдулла Залимханов – чеберликни къайсы къатлавларында да сыналгъан айрыча оьзюню чеберлиги булан яшавну терсине кюйленген тепкиллерине ерли де егилип, къоркъмай язагъан пагьмулу шаир. Адабият сокъмагъында да ол яратагъан асарлар елпилленип турагъан байракъ йимик ал сыдыралагъа багъып талпына.
Шаирни «Ой толкъунлар» деген гьали чыкъгъан китабыны къайсы шиърусун алып охусанг да, оьз халкъыны аминлигин, низамлы юрюшлерин, къаркъарасында кимге де языгъы чыкъмалы къаны сингген рагьмулу къавумдан оьзю де яралгъанына шюкюрлюк эте. Къудратлы есибиз Аллагьутаала гьар бусурмангъа борч этип гёрсетген гьалал ёлу булан яшап турагъан мекенли таза халкъны бириси оьзю де дюр экени уллу ругь булан сёйлене. Бусурман аты болгъан учун бир тайпа низамы ёкъ эдепсизлер шариат ёлу булан юрюмейгени гьакъда къыйналып, талчыгъып зар чеге туруп яза. Бугюнгю биздеги гьалны теренине гёмюлюп, шогъар айыплыланы налатлай туруп, охувчулар булан пикрулаша, юрек сырларын чече:
Бары халкъны гёрген гьаман бир гёзден,
Хоншуланы къалдырмагъан хатирин,
Асру бою яшап гелген бек оьзден
Миллетимни, вая, билмей хадирин!
Гьар ягъындан да таза, герти жаны-къаны булан миллетини къысматына юреги аврумайгъан, талигьине талчыкъмайгъан адамны башында булай ойланы толкъунлары ойнамас эди. Ойнаса да, шу меселде ачыкъдан айтып болмай.
Йыртып, юлкъуп бугъавларын тилимни,
Ичги селпди ичимдеги дертимни …
Герти кюйде гюнагьлары барлар да
Айыкъгъанда таладылар бетимни.
«Тамаша бар, тамаша» деген шиърусунда да, адиллик болсун деп чалышагъан къурумланы гючсюзлюгю, оланы бирлери оьзлер де талавурчуланы гезивюне къошулагъаны да шаирни юрегинде уллу талав болуп токътагъан, рагьатлыгъын тапма къоймай:
Йыртгъыч кепли пасатчылар паралап,
Чюй арбагъа ошап бара элибиз,
Яманлыкълар, ягьыбызны яралап,
Тамаша бар чартламаса белибиз.
Тюзюн айтгъан тувгъанына ярамас…
Заман исбат этген шону дурусун.
Пасыкъланы, гьакъыкъатны булгъайгъан,
Тирмен суву булан тили къурусун.
Лириканы «байларын» эсгерме тюшгенде, Абдулла Дагъыстанны халкъ шаири Анвар Гьажиевден башлай. «Тек мен, гьалиги жагьил шаирлени арасында мисгин Абдулгьамит Татамовну чеберлигин айрыча оьрде гёремен, гьалиге ону поэзиясын такрарлап болагъан шаирибиз ёкъ», – дей автор. Авторну биринчи китабында огъар багъышлангъан шиърулары да бар.
Миллетибизни оьктемлигин, оьзлер башгъа дюньялагъа гёчгенде де оьрде елпиллетип турагъан, Дагъыстанны къайсы отавунда да бир йимик абур-сый къазангъан Шихсайит Исаевичге:
Гелмеслеге гетсе де,
Гёнгюллерден гетмей ол.
Харлы болгъан халкъыма
Етмей бугюн, етмей ол, – дей талчыгъып.
Къышы-язы булан емиш берип турагъан терекдей, даим жагьиллерибизге илму да берип, касбулагъа да уьйретип, эс тапгъанларыбызны юреклерине сабурлукъ сала яшагъан Магьаммат Мамаевге багъышлангъан шиърусу да гьакъ юрекден язылгъанына охувчу да шагьат болажакъ:
Бугюн батды, елкенлери юлкъунуп,
Илму денгизни бир уллу гемеси.
Гюндей батып гетди герти дюньягъа,
Гетди Къумукъ элни гьакъылтёбеси.
Абдулланы бу китабында макътавгъа тийишли алимлерибизге, муаллимлеге, спортну къоччакъларына ва къалам ёлдашларына багъышлангъан шиърулары ерлешдирилген. Къайсы асары да охувчуну къурчун къандырагъан тил булан язылгъан. Шаирни тилини байлыгъы китапны биринчи бетин ачып охугъандокъ да билине. «Ой толкъунлар» деген китапны охувчулар бек ушатып охужагъына шеклик ёкъ.
С. ЗАГЬИРОВ.
