Байлавлукъланы беклешдирив – заманны талабы
Бизин республикабызны экономикасында промышленный тармакъда загьматгъа къуршалгъанланы санаву 100 мингге ювукъ бар. Озокъда, совет девюрдеги планлашдырылгъан экономика имканлыкълар, тапшурувлар къолдан чыгъарылгъаны саялы, уллу фабриклер, заводлар кётюрлюкге тарып, касбу бажарывлугъу оьр даражадагъы инженер-техниклени ва шолай да сынаву бай ишчилени авадан пайы загьматындан, къазанчындан айрылып, якъ-якъгъа чачылды.
Гьечден геч де къолай дегенлей, гьалиги заманда Дагъыстанны Гьукуматыны янындан къолдан чыгъарылгъан имканлыкъланы янгыдан яшавгъа къайтарывгъа ва промышленный производствода ишлейгенлени гьаракатын, байлавлукъларын беклешдирмеге белсенгени тергевню тартмай болмай. Неге десегиз, республикабызны промышленный тармагъында алда йимик ишчи ерлери олай кёп болмаса да, налог гелимлени 30 процентге ювукъ пайы тёлене.
Республикабызны промышленный тармагъында арадан оьтген артдагъы йылны ичинде 13 миллиард манатны къадарында гьар тюрлю маллар болдурулгъан ва шону булан бирче айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, гьар тюрлю къуллукълар яшавгъа чыгъарылгъан.
Дагъыстанны Гьукуматыны Председателини биринчи заместители Батыр Эмеев аянлашдырагъан кюйде, гьалиги заманда промышленный тармакъда чалышагъан тайпаланы, предприятиелени, акционер жамиятланы арасындагъы байлавлукъланы беклешдирив – агьамиятлы масъала. Дагъысын айтмагъанда, шону натижасында 2020-нчы йылда республикада 2,8 миллиард манатны оьлчевюнде маллар чыгъарылгъан ва къуллукълар кютюлген.
Озокъда, артдагъы йылларда бизин республикабызны промышленный тармагъында къурулуш-ясандырыв малланы болдурув булан бирче къоллавчуланы къуллукъларын кютюв къурулуш тармакъда айрыча гьис этилинегени гьакъда эсгермеге тюше. Шолайлыкъда, къурулушларда гьар тюрлю темир къураллар, таш, керпич, чакъа, къайыр ва башгъалары пайдаландырыла.
Промышленный производствода оьсювню отавлары гьисапда ачыкъ кюйде иш гёреген «Концерн КЭМЗ» акционер жамиятны, Буйнакск шагьардагъы агрегат заводну, Магьачкъаладагъы «Стройдеталь» деген темир-бетон малланы чыгъарагъан акционер жамиятны атларын эсгермеге ярай. Къызлардагъы акционер жамиятны генеральный директору Ибрагьим Агьматов да республикабызны промышленный тармагъында байлавлукъланы беклешдиривю гьалиги заманны аслу талабы деп айтагъаны негьакъ тюгюл.
– Бизин республикабызда промышленный тармакъны асувлулугъун артдырмакъ учун, гертиден де, айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, бирлешип, байлавлукъда чалышыв агьамиятлы. Неге десегиз, бизин республикабыздагъы промышленный производствода чыгъарылагъан малланы, кютюлеген талапланы толу кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун, уьлкени оьзге регионларындан, тышдан гелтирилеген къураллар да малланы чыгъарывгъа лайыкълы къошум эте.
Озокъда, шолайлыкъда, айлана якъдагъы талапланы гьисапгъа алып, къоллавчулагъа тарыкълы малланы республикабызны ичинде чыгъармакъ учун бир муратны айланасында къуршалып ортакъ ёллар танглама герек. Натижада, чыгъарылагъан малланы оьзюне токътайгъан багьалары да ёрукълашар ва маллар, къуллукълар къоллавчулар учун учуз токътажагъы да шекликни тувдурмай.
Дагъыстангъа туризмни отаву деп негьакъ айтылмай. Айлана якъда къоркъунчлукъну тувдурагъан коронавирус аврувну яйылывуна да къарамайлы, арт вакътилерде бизин республикабызгъа гелеген туристлени санаву белгили кюйде къолайлашгъан. Муна шо саялы да, «Дагъыстанны 100 аламаты» деген турист маршрутда талап этилинеген малланы ва къуллукъланы болдурувгъа промышленный тармакъдан аслам къошум къаравулланагъаны гьакъда да айрыча эсгермеге тюше.
Дагъыстанны савлукъ сакълав министри Татьяна Беляева шо гьакъда оьз пикруларын малим этегени негьакъ тюгюл. Неге десегиз, савлукъ сакълавну ва шолай да ял алывну республика отавларында талап этилинеген медицина алатланы ва къуралланы болдурув булан бирге, ясандырыву да агьамиятлы масъала санала. Муна шо саялы да республикабызны промышленный предприятиелери байлавлукъда иш гёрсе, оьзге яшавлукъ агьамияты булангъы тармакъларда да гьал къолайлашма башлажагъы гьакъ. Неге десегиз, гьалиги заманда шолай медицина алатлар ва къураллар бизин республикабызгъа аслу гьалда Владикавказ ва Волгоград шагьарлардан гелтириле.
Уьстде де эсгерилгени йимик, бизин республикабызны промышленносту гьалиги талапланы оьлчевюнде къурулуш тармакъ учун маллар чыгъарывну къадарын, этилинеген къуллукъланы сан янын артдырывгъа болушлукъ эте.
Дагъыстанны къурулуш министри Малик Баглиев бизин республикабызда гьалиги заманда регион ва федерал программалагъа гёре пайдаландырылагъан 100-лер булангъы проектлени яшавгъа чыгъармакъ учун къурувчуланы ва къоллавчуланы талапларын гьисапгъа алып чалышмаса бажарылмайгъаны гьакъда эсгерегени англашыла. Муна бу ишде де, бизин республикабыздагъы промышленный предприятиелерини гьаракатын гьисапгъа алып, байлавлукъларын генглешдирип беклешдирсе, гележек учун асувлу болажагъы шекликни тувдурмай. Дагъысын айтмагъанда, янгыз оьтген йыл тюгюл, бу йылгъа да бизин республикабызда яшавгъа чыгъарылып турагъан «Онгайлы яшавлукъ шартланы болдурув» деген программагъа гёре бир миллиард манатны оьлчевюнде акъча маялар гёрсетилинген. Шоланы да, тёкмей-чачмай, тутумлу кюйде оьз ёругъу булан пайдаландырмагъа тюше.
Дагъыстанны транспорт ва ёл хозяйство министрини къуллукъларын заманлыкъгъа кютеген Ширухан Гьажимуратов да гьали- гьалилерде ДР-ни Гьукуматыны янында промышленный тармакъдагъы байлавлукъланы беклешдиривге багъышлангъан генглешген жыйында арагъа салынгъан агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп оьз пикруларын малим этди.
– Къоллавчуланы тапшурувларын къабул этип иш гёрмеге герекбиз, – деди ол. – Промышленный тармакъдагъы предприятиелени арасындагъы байлавлукъланы болдурувгъа тергевню артдырсакъ, ерли малланы болдурувда ва къуллукъланы кютювде натижалар дагъы да къолайлашажагъы гьакъ. Демек, шолайлыкъда, къоллавчуланы талапларына гёре малланы чыгъарагъанлагъа да, къуллукъланы кютегенлеге де алда токътагъан борчланы толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа рагьат болажакъ.
Бирдагъы бир ойлашма борчлу этеген масъаланы гьакъында айтмай къойсакъ, макъалабыз толу ва дурус болмас деп эсиме геле. Шо да – бизин республикабызны тармагъында чыгъарылагъан малланы ва этилинеген къуллукъланы къоллавчуланы къуллукъларын гьисапгъа алып, ич талаплар учун толу кюйде пайдаландырыв. Неге десегиз, гьалиги заманда промышленный тармакъда болдурулагъан малланы ва этилинеген къуллукъланы авадан пайы республикадан тышда пайдаландырылагъаны тергевню тартмай болмай.
Дагъысын айтмагъанда, бизин республикабызда ишлетив болжалы битсе де, 1 мингден де къолай лифтлер ярашдырылып-къурашдырылып къолланып тура. Тек не этерсен, шогъар да къарамайлы, Избербашдагъы лифтлер чыгъарагъан промышленный предприятиебиз аслу гьалда Москва ва Санкт-Петербург шагьардагъы къоллавчуланы талапларына-тапшурувларына гёре чалыша.
