Йылны башы, къышны ортасы

Къоллавчулар учун лап да тарыкълы сурсат малланы болдурмакъ муратда юрт хозяйство тармакъны къуллукъчулары йыл бою яллыкъ тапмай къайратлы кюйде загьмат тёге. Сабанчылар да, бавчулар да, юзюмчюлер де сыйлы борчларына намуслу кюйде янашагъаны разиликни тувдура. Шо гьакъда 2022-нчи йылда да гьар айда «Бахчада, бавда…» деген бетде авлакъ ишлени оьтгеривню болжалларына, низамына ва агротехника ишлеге байлавлу маълуматлар берилди.

Тас этивлеге ёл бермейик

Хыйлы къыйын тёгюп, харж этип къайтарылгъан авлакъ ниъматланы, картопну ва шолай да бав емишлени сатылгъанын сатып, ишлетегенин ишлетип, сайламлыларын сакълавгъа салмагъа тюшдю. Гьали де сакълавгъа салывну сырларына тюшюнмесек, гелимлерибизни тас этивлерден къорумагъа четим болажакъ.

Къыш вакътиде сакълавгъа салынгъан емишлени, авлакъ ниъматланы, юзюмню заралгъа тарымасын учун чакъда — чакъда аманлыгъын тергей турма таклиф этилине. Арадан заман гете туруп, бузулгъанлары да къаршылаша. Шоланы тайдырмаса, савлары да заралланмагъа имканлы. Сакълавгъа салынгъан ерлерде тазалыкъ болдурувну йимик, ичиндеги гьавасын алышдырмай, бир даражада сакъламагъа тарыкъ бола. Аслу гьалда юрт хозяйство продукция сакълавгъа салынагъан ерлерде гьава 0 градус оьлчевде токъташдырыла.

Сакълавгъа салынагъан ерлеге йылавукъ хуртлар, гиччи гемиривчю жанлар къатнамагъа амракъ болагъаны гьакъда да унутмайыкъ. Эгер де кюрлерде-тёлелерде тешик­лени эс этсегиз, ичине агъулу дарманлар салып, алдын бегетмеге тарыкъ болажакъ. Сакълавгъа салынагъан ерлерде тешиклеге дарманны орнуна шишаны уватып тёксегиз де, гемиривчю жанлар тиш уруп къарагъан сонг, дагъы шонда йылышмажакъ.

Агъулу химикатлар-дарманлар булан ишлейгенде, савлугъубузгъа, санларыбызгъа зарал болмасын учун, заралдан къорувну чараларына да тергевлю кюйде янашма тюше.

Аявлап къоллама тюше

Бахчада, бавда къолланагъан иш алатланы ва савутланы ерли-ерине тазалап-майлап салмагъа тарыкъ. Олар бизге гележек учун да тарыкъ болажакъ. Казаланы, беллени, бав къайчыланы, бычгъыланы, балталаны ва оьзге тюрлю алатланы май сюртгюнчеге алданокъ тотун тырнавуч кагъыз булан ишып тайдырмагъа тюше. Иш алатланы сакълавгъа салагъанда, тот къабунмасын учун, «WD- 40» деген препарат булан ишлетсе де ярай.

Сынавлу бавчуланы таклифлерине жаваплы кюйде янашсакъ, заралгъа токътамас. Тереклени бутакъларыны тюбюне салынгъан тиревлени тирелген кюйде къоймайыкъ. Тайдырып, сув тиймейген ерге салып, агъулу дарманлар булан ишлетмеге тарыкъ бола. Къуру агъачдан гьазирленген тиревлени къабукъ араларында зараллы жанлар къышлавгъа сыйынмагъа амракъ бола. Киреч ва гёкташ къошулуп гьазирленген дарман сув да (бордоская жидкость) зараллы аврувланы ва зиянлы жанланы алдын ала. Оьзге тюрлю агъулу химикатлар да шону учун тийишли оьлчевлеринде къоллана.

Бутав ишлер

Артдагъы 5 йылны ичинде Дагъыстанда емиш бавлар ва юзюмлюклер учун пайдаландырылагъан майданлары 6 минг гектарлагъа артгъан. Шону булан бирче бизин республикабызда гюзлюклер, чалтик ва авлакъ ниъматлар булан ертюп емишлер чачылагъан майданланы къадары да белгили кюйде кёп бола барагъаны ачыкъ болуп гёрюне.
Гюзлюклени чачывда йимик тереклени, борлаланы, айтагъаныкъ, бир ва кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени аман оьсдюрювде бары да агротехника талапларына бажарывлу янашсакъ, тас этивлеге ёл берилмес.

Емиш тереклени, уьлкюлени ва юзюм борлаланы бутавда да бир-бирде сынав, усталыкъ етишмей къала. Яш бавчуланы, юзюмчюлени арасында заманда бир буса да насигьат беривню ва сынавну уьйренив ярышларын оьтгерив оьсюп гелеген наслулар учун асувлу болур. Уьстевюне, 2023-нчю йыл Россияда насигьат беривчюлени ва педагогланы йылы деп белгиленген.

Артдагъы йылларда бизин республикабызда юзюмню ва емишлени гьар тюрлю аврувлагъа, зиянлы жанлагъа, четим гьава шартлагъа чыдамлы журалары ахтарыла ва оьсдюрюле. Муна шо саялы да, бутавну оьтгеривню къайдалары да жураларына гёре болжаллары башгъа-башгъа болагъаны гьакъда унутмай иш гёрсек асувлу болур.

Дагъыстанны тавтюп боюндагъы ва тюзлюкдеги юрт хозяйство агьамияты булангъы топуракълар савлай республика оьлчевюнде алгъанда 80 процентни тута. Сюрюлеген майданларда бир ва кёп йыллыкъ оьсюмлюклени оьсдюрювде бай сынав топлангъан. Бутав ишлени де артгъа салмай, къышны орталарында башласакъ да ярамай тюгюл.

 Сувукъдан къоркъагъан емиш тереклени, уьлкюлени ва юзюм борлаланы март айда бутасакъ да ярамай тюгюл.
Артдагъы йылларда денгизягъа топуракъларда къагьрулу сувукълар да болмай, явгъан къар да узакъ ятмай. Амма гючлю еллер булан къара сувукълар болма имканлы. Кёп йыллыкъ юрт хозяйство оьсюмлюклени къоркъутмасын учун, къамуш тутсакъ, заралгъа тарымас.

Къышда оьтгерилген бутавдан сонг тюшюмге ишлейген бюрлени сыдралары толумлашма башлай. Бутав ишлер геч оьтгерилсе, тюшюмлю бюрлени къоймагъа рагьат.

Буталгъан бутакъланы ташламай, къыргъа чыгъартып, пакетлени, къутукъланы къошмай, яллатып кюлюнден дарман ва кюйлевюч гьисапда пайдаланмагъа бажарыла. Агъачны кюлюн эки сагьат сувда къайнатып алгъан сонг он литрге бир литр къошуп, шаптал тереклеге урсакъ, япыракъларына аврув къабунмас.

Гюзде чола болмаса…

Дагъыстанда тавтюп ва тюзлюк бойларда тереклени ва борлаланы адатлангъан кюйде, гюзню ахырларында япыракъ тёгюлген сонг орнатмагъа таклиф этилине. Амма бир-бирде чола тюшмей, орнатыв ишлер язбашгъа къалагъан гезиклер де къаршылаша. Гьазирленген тереклени гюз вакъти оьз заманында орнатма имканлыкъ болмагъанда, яш тереклени, уьлкюлени ва борлаланы топуракъны тюбюне басдырып сугъарма тарыкъ. Къышны ортасында тереклер басдырылгъан ерин тергеп, дымлыгъы осал буса, уьстюнден сугъарыгъыз. Дымлыгъы-бавукълукъ артыкъ буса, шо заман тамурлары заралланмасын учун, уьстюн ачып, ел гьава тийдирме де яражакъ.

Сынавдан алынгъан бир нече ёравлар

Къушлар бав-бахчаланы къурдашлары, зараллы жанланы алдын алмагъа кёмеклешегени гьакъда белгили. Оланы айланышына къарап, чакъны нечик болажагъы гьакъда билмеге де бажарыла. Къыйынлы къыш айларда бизге де къушлагъа кёмеклешмеге тюшегени гьакъда унутма ярамай. Къагьрулу сувукълардан, ачлыкъдан оланы къорумакъ учун, уялар этип, алдына ем салагъанлардан уьлгю алма къарайыкъ.
Табиатны тюрлю-тюрлю гьаллары, жан-жаныварланы, къушланы яшав-турушу булан ювукъдан таныш тайпаланы насигьатлары, ёравлары кёп. Шоланы бир нечелери тёбенде «Ёлдашны» охувчуларыны тергевюне бериле.
Жымчыкълар тавукъуяланы алдындагъы къувланы жыйып уяларына тёшей буса, узакъ къалмай къатты сувукълар болажакъ.

* * *

Терезе тюпде жымчыкълар гюп-гюп болуп жырыллай буса, гьавагъа исив тюшер.


* * *


Январ айда тонкъ-тонкъ къушну къагъагъан тавушу эшитилсе, шо да язбаш эрте гележек деп ёрала.


* * *


Къазлар къанатларын къагьрулу сувукълар бола буса къагъа яда буса бир какичден эретуруп токътай. Къазлар кирине буса, иссилик къаравуллана ва шолай башгъалары…

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля