Тармакъны асувлугъу учун…


      Россияны регионларыны арасында Дагъыстан аграр рес­публика гьисапда танывлу. Юрт хозяйствону мердешли тармакъларын янгыдан яшавгъа къайтарыв гьалиги заманны аслу масъаласы санала. Шолайлыкъда, бизин республикабызда юзюм оьсдюрювде, емишлени, овощланы къадарын ва сан янын къолайлашдырывда, гьайванчылыкъда асувлу ва хайырлы тармакъланы натижалары да артып турагъаны ачыкъ болуп гёрюне. 2019-нчу йылда ДР-ни агропромышленный тармагъында токъташдырылгъан борчлар емишлер болдурувда, юзюм ва овощлар оьсдюрювде артыгъы булан яшавгъа чы­гъарылагъаны ачыкъ болуп гёрюне.



Шону учун юрюлеген умуми гьаракатда Гьайдакъ ра­йонлулар да оьзгелеринден эсе артда къалмай. Къаягент, Дахадаев ва Дербент ра­йонлар булан дазуланагъан Гьайдакъ бойну тавтюпдеги 16 уллу ва гиччи юртларында яшайгъанланы санаву бугюнлерде 33 минг адам бар. Демек, йылдан-йылгъа оланы талаплары да артып тербейгени гьакъ. Муна шо саялы да уллулар ва гиччилер яшавну онгайлыкъларындан артда къалмасын учун яшавлукъ-экономика тармакъда белгиленген агьамиятлы борчланы яшавгъа чыгъарывдан кёп зат гьасил бола.


Шону гьисапгъа алып, биринчилей ишге гючю чатагъан къуватлы ва англавлу тайпаланы иш булан таъмин этив аслу масъала болуп токътай. Белгили болгъан кююнде, Гьайдакъ районда ерли имканлыкъланы асувлу кюйде пайдаландырмакъ мурат булан юрт хозяйствону мердешли тармакъларыны талапларын гьисапгъа алып иш гёрмесе, озокъда, айлана якъдагъы базар аралыкъланы шартларында юрюлеген тогъатартывда алдынлыкъ алмагъа рагьат тюгюл.


Ишге байлавлу болуп чакъда-чакъда магъа Гьайдакъ районда болгъанда агропромышленный тармакъны къуллукъчулары – касбучулар, сабанчылар ва агьлю коллективлени ортакъчылары булан ёлугъуп, олар булан гьакълашмагъа-гьаллашмагъа тюше. Уьстде де эсгерилген кююнде, алдан берли Гьайдакъ якъда бавчулукъ, овощлар ва юзюм оьс­дюрюв мердешли тармакълар болуп ерли халкъгъа иш де берген, аш да. Яшырмагъа негер тарыкъ, янгыртып къурувну йылларында уллу юрт хозяйство предприятиелер булан бирче юрт хозяйство малланы ишлетеген заводлар кётюрлюкге тарыгъан сонг къазанчгъа, хайыргъа чалышагъанланы сыдыралары бирден сийреклешди. Шолайлыкъда, юрт ерлерде яшайгъанлар да топуракъ байлыкъларындан толу кюйде пайдаланмагъа болмайгъаны саялы, сурсат малланы, авлакъ ниъматланы, акъкъатыкъланы тюкенлерден ва базарлардан сатып алагъан даражагъа чыгъып къалдылар.


Бу гезик де мен уьстде эсгерген гьалны суратлайгъан агьвалатгъа «Кавказ» федерал трассадан таба Гьайдакъгъа бурулагъан ёлну ягъасында ерлешген базарда раслашдым. Тахшагьардан гелеген маршрутка шо ерде токъта­гъаны булан, шо мюгьлетде ичи бошап къалды. Пассажирлер тышдан гелтирилип битими-гёрюнюшю исбайы буса да, тюзю, сан яны шекликни тувдурагъан ёл уьстдеги базарда сатывгъа салынгъан емишлерден, овощлардан, соклардан дорбаларын толтурма башладылар…


Пассажирлер юкленип, ерли-ерине олтургъан сонг, ичимбушуп:


– Сизин берекетли топуракъларыгъызда авлакъ ниъматланы, емишлени неге оьсдюрме къарамайсыз, загьматчы Гьайдакъгъа не болгъан? – деп сорамасам, туруп болмадым.


– Къуллукъ этип оьсдюргенден эсе, учуз токътайгъаны саялы, базарлардан сатып алабыз, – деп сеслендилер олар.


Арадан кёп заман гетмей туруп, район центр Мажалисге етишгенде бир башлап районну юрт хозяйство управлениесине гирдим. Ёл уьстдеги базардагъы гьал менде разисизликни тувдургъаны гьакъда мунда ишлейген юрт хозяйство къуллукъчулагъа да, касбучулагъа да айтдым.


– Уьлкебизни ва респуб­ликабызны юрт хозяйство маллар болдурув булан машгъул болагъан предприятиелерине, сабанчыларына юрт хозяйство малланы базарларында къоллавчуланы талапларын гьисапгъа алып чалышмакъ учун не йимик шартлар бар? – деп сорайман районну юрт хозяйство управлениесини начальниги Али Магьамматовгъа.


– Бизин районда агроп­ромышленный тармакъны ­янгыдан аякъгъа тургъузмакъ учун бир къадар имканлыкълар гьали де ёкъ тюгюл, – деп узатды ол оьзюню сёзюн. – Лап да аслусу, берекетли топуракъларыбызда мердешли ерли гьава шартлагъа къыйышагъан юрт хозяйство продукцияны оьсдюрмеге бажарыла. Шону айры-айры сабанчы ва агьлю хозяйство коллективлер де гьалиги заманда ачыкъдан ташдыра. Районда болдурулагъан юрт хозяйство продукцияны 80 процентге ювугъу агьлю коллективлени гьаракаты булан оьсдюрюле.


– Юрт хозяйство маллар болдурув булан машгъул тайпаланы ва къоллавчуланы талапларын толу кюйде яшавгъа чыгъармакъ учун не етишмей?


– Уллу ва увакъ предприятиелер, айрыча иш гёреген тайпалар (ЛПХ-лар) пачалыкъ кёмекден пайдаланмайгъаны разисизликлени тувдура. Озокъда, олар кооперативлер яда буса бавчулукъ жамиятлар къуруп ишлемеге урунса, пачалыкъны янындан гёрсетилинген кёмекден ломай харжлар, онгайлы кредитлер алмагъа тынч болажакъ эди. Муна шо саялы да юрт хозяйствону мердешли тармакъларын машинлешдирив де акъсай. Неге десегиз, оланы банклагъа юкге салып (залог), учуз токътайгъан кредитлерден пайдаланма имканлыгъы да ёкъ. Оьз топурагъында оьсдюрюлген авлакъ ниъматланы, емишлени сансымай­гъанлар да къаршылашмай къалмай. Ломайчылагъа да шо тарыкъ.


Озокъда, ЛПХ-лар, КФХ-лар бирлешип иш гёреген ерлерде алда токътагъан борчланы яшавгъа чыгъармагъа, пачалыкъ кёмекден пайдаланмагъа рагьат болагъаны англашыла. Тек, ат алгъынча, ер ал дегенлей, хайыр къолдан чыкъмасын учун юрт хозяйство маллар болдурув булан машгъул болагъан тайпалагъа гьар тюрлю онгайлыкълар яратылмаса, ишлер алгъа бармай, шу кюйде чаналай гетежеги гьакъ. Айтмагъа сюегеним, агропромышленный тармакъны асувлугъун артдырывда юрт хозяйство продукцияны къайтаргъан сонг сакълавгъа салагъан, ишлетеген ва сатывгъа чыгъара­гъан имаратланы къурмагъа тюше. Ёгъесе, юрт хозяйство продукция оьсдюрегенлени къыйыны, продукциясы учуз багьасына токътап, хайыры тас этивлеге тарыжакъ.


Гьайдакъ райондагъы Янгыгент юртлулар совет девюрде савлай республикагъа оькюрюп турагъан гючлю ва кёп тармакълы экономикасы булангъы совхозда къазанч эте эди буса, гьали шонда да юрт хозяйствону юрютме ­онгайлыкълар етишмей. Гьали юртну гьакимбашы Пашабек Мутаевни ва янгы къурулгъан СПК-ны председатели Иса Гьажиевни гьаракаты мердешли тармакъланы аякъгъа тургъузувгъа бакъдырылгъан. Неге десегиз, мунда да артдагъы эки йылны ичинде янгы орнатылгъан юзюмлюклени майданлары генглеше. Бу йыл да юзюмлюклени майданларын дагъы да 80 гектаргъа артдырмагъа умут этиле…


Мажалисде ва Янгыгентде совет девюрде къурулгъан авлакъ ниъматланы, емишлени ва юзюмню ишлетеген заводлар бар. Тек заводлар бары да ишлемей. Янгыгентдеги заводну къураллары талам-такъыш болуп тозулгъан. Мажалисдеги завод да сатывда. Къолдан- къолгъа чыгъа туруп, алда йимик юрт хозяйство маллар оьсдюрюв булан машгъул болагъанланы къуллукъларын-талапларын кютмей. Муна шо саялы да, районда хыйлы харж этип, къыйын тёгюп оьсдюрюлген юрт хозяйство продукция Избербашдагъы ва Дербент шагьардагъы заводлагъа ит багьасындан тапшурула. Гьалиге ерли шону алдын алмакъ учун районда асувлу иш гёрме ерли ва тышдан гелеген маячылар да ёкъ демеге ярай.

 

 

 

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля