– Гьюсемегентде бу йыл бавчуланы ва юзюмчюлени умуми гьаракаты булан оьзлени еслигиндеги ва кёп йыллагъа ижарагъа алып ишлетеген топуракъ пайларында 3000 тонгъа ювукъ юзюм ва 500 тондан да кёп къадарда емиш къайтарылгъан, – дей бизин булангъы лакъырлашывунда агроном Рамазан Къурбаналиев. – Бизин юртда ва районда юзюм, емиш дагъы да кёп болажакъ эди, эгер де шону оьз заманында къайтарып сатывгъа чыгъармагъа бажарыла эди буса. Еринде сакъламагъа ва ишлетмеге, базаргъа салмагъа имканлыкълар ёкъ саялы, къыйматлы заманын тас этип, сатып ёл алып дегенлей, йыракълагъа ташымагъа тюше. Шо буса продукцияны оьзюне токътайгъан багьаларын артдыра ва хайырын кемите.
Гертиден де, бизин республикабызны юрт хозяйство загьматчылары, шоланы арасында юзюм оьсдюрювчюлер ва бавчулар продукциясын сатып хайыр алып болмайгъаны саялы, чакъда-чакъда ичибушуп хабарлайгъаны англашыла. О саялы артдагъы вакътилерде бавчулукъ булан машгъуллар да аз болгъан.
Шону гьисапгъа алып болмагъа ярай бу йыл ДР-ни Башчысыны таклифине гёре Дагъыстанда Бавчулукъну йылы деп белгиленгени де. Белгили болгъан кююнде, «АПК-ны асувлугъу учун» деген милли борчну программасында да бавчулукъну оьсдюрюв айрыча хат булан эсгериле.
– Дагъыстанда бавчулукъну оьсдюрювню 2011-2016-нчы йыллагъа ерли хас республика программасы 2011-нчи йылны июль айыны 20-сында чыкъгъан хас закон булан тасдыкъ этилинген эди, – деди ДР-ни Гьукуматыны бугюнлерде оьтген жыйынында болгъан сёйлевюнде премьер министрни заместители Шарип Шарипов. – Эсгерилген программагъа гёре йылда савлай республикабызда 1500 гектаргъа бавлар, 2000 гектаргъа юзюм борла орнатмагъа гёз алгъа тутулгъан эди. Бу йылны башына ерли оьтген уьч йылгъа берилген маълуматлагъа гёре емиш тереклер 1337 гектар майдангъа орнатылгъан. Демек, шо санавлар ташдырагъан кююнде, федеральный ва республика бюджетлерден шону учун айырылагъан акъча маялар осал къоллана.
Дагъыстанны экономика ва территория оьсювге къарайгъан министри Раюдин Юсупов эсгерген кююнде, гертиден де, бюджет маялар тийишли ёругъу булан толу кюйде пайдаландырылмай буса, гелеген йылгъа дагъы да маялар талап этмеге бажарылмай. Уьстевюне, гьар орнатылынгъан терек учун берилеген пачалыкъ субсидиялар да къолдан чыгъарыла. Мисал учун айтгъанда, 2013-нчю йылгъа тереклер орнатып, олагъа къуллукъ этмек учун харжланагъан бюджет маяланы уьстюне кёмекге деп федерал бюджетден субсидия гьисапда 65 ва республика бюджетден 100 миллион манат айырылгъан эди. Тек не этерсен, бавланы оьсдюрюв учун айырылгъан бюджет маяланы, азындан, 50 процентин сама къолламасанг, шолай субсидиялардан магьрюм къаласан.
– Бавчулукъну оьсдюрювге ва шолай да субсидияланы асувлу къоллавгъа не зат четим эте?
– Биз уьстде де эсгерген кюйде, Дагъыстанда бавчуланы талапларын гьисапгъа алып, ер-ерде юрт хозяйство продукцияны къабул этеген, ишлетеген ва сатывгъа чыгъарагъан хас агрохолдинглени, заводланы, цехлени къурмагъа тарыкъ бола.
Ери гелгенде биз де шо гьакъда айтмасакъ болмай. Неге тюгюл, Къаягент районда эки, Къарабудагъгент районда бир шолай агьамиятлы объектлени къурув гёз алгъа тутулса да, тек гьалиге ерли агьамиятлы инвестиция майданларда къурулушланы, имаратланы аякъгъа тургъузулуву гьис этилмей.
Къумукъда ат алгъынча башлап ер ал деп негьакъ айтылмагъан. Айтмагъа сюегеним, юрт хозяйство агьамияты булангъы майданларда кёп йыллыкъ емиш тереклени оьсдюрмек учун да бир башлап къайтарылгъан тюшюмню къайда, нечик сатма, ишлетмеге тюшегени гьакъда ойлашсакъ, хайырлы болур.
Озокъда, 2015-нчи йыл Бавчулукъну йылы деп билдирилген сонг, янгыз емиш тереклер орнатыв булан дазуланмайлы, бавчуланы талапларын гьисапгъа алып, олагъа оьсдюрген продукциясын сатывгъа чыгъармакъ учун тийишли шартланы болдурмакъдан да баш къачырып турсакъ, борчлар яшавгъа чыкъмас.
Айтмагъа сюегеним, Дагпотребсоюзну ерлердеги бир нече къабул этив пунктлары бар деп къоймагъа ярамас. Неге десегиз, юрт хозяйство продукцияны къабул этеген, ишлетеген ва сакълавгъа салагъан гьар тюрлю предприятиелени, базаланы санавун къолайлашдырып, оланы арасында да багьалагъа монополия болмайлы, адилли тогъатартыв болсун деп иш гёрме герек.
Шо заман гьали йимик бавчулар да утдурмажакъ, къоллавчулар да. Демек, багьалар да хапмажакъ!
Авур, тек абурлу тармакъ
Яшырмагъа негер тарыкъ, гьалиги заманда бизин республикабызда юрт хозяйствода юзюмчюлюк, бавчулукъ тармакъланы авур гёрюп аз заманны ичинден хайыр береген енгил овощчулукъ ва къушчулукъ булан машгъул болагъанлар кёп бола бара.
Неге тюгюл, емиш терек де, юзюм борла йимик, аслу гьалда арадан 4-5 йыл оьтген сонг толу кюйде тюшюм бермеге башлай. Шону учун Бавчулукъну йылында тереклер орнатыв булан дазуланмайлы, бавчуланы талапларын гьисапгъа алып, онгайлы къуллукъланы (инфраструктурасын) болдурмакъ да жаваплы масъала экени гьакъда унутма тюшмей. Ёгъесе атны къамучу булан тюгюл, арпа булан гьайдама тарыкъ бола дегенлей, бавланы майданларын генглешдирмеге муштарлыланы санаву да онгайлы шартлар яратылмаса, артмажагъы гьакъ.
Озокъда, гьалиги заманда бизин республикабызда бавчулукъну интенсивный къайдалары да пайдаландырыла. Айтагъаныкъ, интенсивный къайдада (аз ерге кёп терек салынып, ломай тюшюм алынагъан бавлар) орнатылынгъан бавларда тереклер экинчи йылында емиш бермеге башлай. Шолай бавланы майданлары да бизин республикабызда кёп тюгюл. 170 гектаргъа ювукъ майданны елеген. Шону 50 гектаргъа ювугъу да «Бавчу» деген сабанчы агьлюню мюлкю санала.
– Бавчулукъ хайырлы болсун учун, озокъда, бары да имканлыкъланы, онгайлыкъланы пайдаландырмасанг бажарылмай, – дей «Бавчуну» башчысы Магьаммат Гьажиев.– Мен де 100 гектар майданны юзюм борла ва емиш тереклер оьсдюрюп хайыр этмек учун, 200 миллион манатны оьлчевюнде инвестиция маялардан пайдалангъанман. Шогъар техника да алдым, бугюнлерде 300 квадрат метр майданы булангъы холодильник имаратлар да къурулуп тура. Сонг да, иш ерлер болдуруп, шонда ишлейгенлер учун лайыкълы алапа бермесенг, гьар тюрлю онгайлыкъланы да болдурмасанг бажарылмай.
Кёмек къаравуллай
Озокъда, булай гьаракатчы, далаплы сабанчылар бизин республикабызда аз тюгюл. Шоланы республика оьлчевде къуршайгъан хас бирлешивю де гележекде (АФКОД), Россельхозцентрны, Россельхознадзорну дагъыстан бёлюклери, ДР-ни юрт хозяйство министерлиги бирлешип дегенлей, борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун кёмеклешмеге тарыкъ.
Демек, гелеген йылда бавланы майданларын генглешдиривде ва бавчулар учун гьар тюрлю онгайлыкъланы болдурувда атлары уьстде эсгерилген къурумлардан да лайыкълы кёмек, гьаракат къаравуллайбыз ва шо гьакъда гележекде бизин газетден таба язып аянлашдырма умут да этебиз.
Булай агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп дагъыстанлы бавчуланы ва юзюмчюлени бирлешивюню председатели профессор А. Гьажиевни макъаласы да газетибизде печат этилежек.
Къ. КЪАРАЕВ.
СУРАТЛАРДА: интенсивный къайдалы бавлар экинчи йыл тюшюм бере.
