Дагъыстан ким де сукъланардай табиат ва гьава шартлары булангъы ниъматлы эл гьисапда белгили. Гертиден де, мунда йылны гьар не вакътисини де оьзюне хас гёрюнюшлери бар. Айтагъаным, язбашы, яйы, гюзю кимни де дамагьын чыгъара, айрокъда сурат этмеге пагьмусу барланы хошун гётере. Къыш аслу гьалда йымышакъ дюр буса да, аз-маз къар да, къагьрулу гюнлер де болмай къалмай…
Узун сёзню къысгъасы, бизин Дагъыстан не оьсюмлюкню де болдурмагъа онгайлы ер. Шо саялы болмагъа ярай бизде бавчулукъ тезден берли юрюле ва кюйлене гелген тармакъ экени де. Шогъар мен халкъыбызгъа мердешли тармакъ деп айтсам да, гьеч янгылыш болмасман. Тюзлюк бойлардан оьтюп, айрокъда алдын тавда да хасилер этилип гьар тюрлю емиш бавлар яратыла эди. Гьар юртну оьзюне чакъы арив бавлары, балжибинлери де бола эди.
Дагъыстан арив бавлары, татывлу емишлери булан тышдагъылагъа да белгили эди. Тек пачалыкъ къурулушу алышынгъанда бавлар бар ерлер гесеклеп адамлагъа пайланды. Бара-бара бавлар аслу гьалда болмагъандай болду. Гьар не затны да бузма тынч, амма сонг къайтара тизме къыйын болагъаны белгили. Гьали биз шо нечик бырыкълыкъ гелтиргенни гёрюп турабыз.
Халкъ арада гьечден геч де къолай деген айтыв бары негьакъ тюгюл. Энни алимлер булан юрт загьматчылар бавчулукъну янгыртмакъны масъаласын гьакимиятгъа англатмагъа эс тапгъаны яхшы чы. Шону яхшылыгъындан бир йыллардан берли гьакимиятны янындан бу тармакъны берекетин янгыртмагъа хас чаралар ва программалар гёрюлмеге башлангъан. Таман чакъы даражагъа гьали де чыгъып битмеген буса да, янгы бавлар салыв давамлы кюйде яшавгъа чыгъарыла. Шогъар мисаллар Дагъыстанны къыбла бойларында айрыча яхшы эс этиле.
Бизин Буйнакск районда да бир тайпа жигерли ёлдашланы гьаракаты булан ашлыкъ оьсдюрюв, бавлар салыв шайлы кюйде жанланып геле. Адамланы шо якъдан муштарлыгъын гётермек учун, пачалыкъны ягъындан харжлар гёрсетип кёмеклер этивге байлавлу хас чараланы хадири бар экени артдагъы заманлар айрыча бек эс этилеген болуп тура. Бу ишге Дагъыстанны бавчуларыны бирлешивю де шайлы къошум эте. Шо бирлешивню башын тутгъан жагьил къумукъ улан Сайдулла Орусхановну гьаракатын да макътамагъа ярай.
Буйнакск районну юрт хозяйство бёлюгюню башчысы, юрт хозяйство илмуланы алими Магьаммат Гьажимурзаев, о гьакъда къысгъа баянлыкъ бере туруп, булай дей:
– Къолай агьамият берип къарасакъ, къазанчы къайнамаса, къазан къайнамас деген айтывну кёп уллу маънасы бар. Сайдулла оьзю де «къайнай», оьзгелени де «къайната». Мен огъар, Буйнакск районгъа гелип, гьалны нечик экенин еринде гёрсенг, бавчулукъгъа «гьашыкъ» ёлдашлар булан ачыкъдан ва туврадан генгешип къарасанг арив болур эди деп бир айтгъандокъ, ол районгъа гелди. Жыйын этип, адамлар булан гьакълашды, къайсы программагъа нечик къошулса яхшы экенин далиллер булан арив англатып берди, – дей туруп, Магьаммат булай бирлешивлер хоншудагъы Ставрополь, Краснодар крайларда тезокъ да къурулгъан ва бавчулукъ ишлени тюзлемеге олар асувлу чаралар гёргенни англатды.
– Шо бойлардагъы союзланы башын тутгъан ёлдашлар оьзлер алдын Буйнакскиге гелип бавлар этмеге бала тереклени вагонлар булан алгъанын, сонг оьзлерден артыкъларын савлай союзну кёп ерлерине берип бакъдыра болгъанын хабарлагъанда, мен бек тамаша болгъан эдим. Гертиден де, Буйнакск сынав станцияны алдын даражасы кёп уллу эди. Тек гьалиги гьалы алда йимик тюгюл. Сонг да, Эрпелиде оьз питомниги булангъы Гьюсейн Гьюсейнов промышленный ва илму даражада дегенлей иш къурма бажарагъанын да оьзгелеге уьлгю этип гёрсетмеге ярай. Ол шо иши саялы пачалыкъны янындан аз-кёп буса да кёмек акъчалар ала. Шо онгайлыкъдан биз энниден сонг дагъы да яхшы пайдаланмакъны гьайын этсек, гьеч утдурмажакъбыз, – дей Магьаммат.
Эсгерилген генгешде айтылгъаны йимик, гьали «Дагъыстанны тав бойгъа гиреген территорияларын социал-экономика якъдан оьсдюрюв» деген программадан чагъында пайдаланып билмекни хайыры бар. Мен оьрде атын тутгъан программагъа Буйнакск райондагъы Жюнгютей, Оьр ва Тёбен Къазаныш, Эрпели, Ишарты юртланы загьматчылары да къошулуп бола. Демек, олар оьз заманында онгача хозяйстволарында 0,1 гектардан 0,5 гектаргъа ерли оьлчевде бавлар этмеге, емишлер сакъланагъан хас биналар къурмагъа яда юрт хозяйство техника алмагъа кагъызлар онгармагъа болалар. Бав салагъанлагъа 500 минг манатны оьлчевюнде акъча гёрсетиле.
Гьалиги замангъы (интенсив) бавланы салмакъны гертиден де асуву кёп. Неге тюгюл, шолай бавдагъы тереклер 2–3 йылдан емиш бермеге башлай.
Бав салгъан гьазир байыкъмаса да, сонгунда берекет булан болажагъы ачыкъ. Булай алгъанда, бавланы янгыз биревге тюгюл, мингевге ва гьатта хыйлы жанлагъа хайыры тие. Бав адамны яшавун балкъытагъандан къайры, айлана якъны да аривлюк булан безей. Гьасили, баву барны гёнгюлюню каву бар.
Абдулла БУГЛЕНЛИ.
Интернетден алынгъан сурат.
