Озокъда, шо сёзлени гертилигине шекли болма тюшмейдир. Хас къурумлар ахтарыв эте туруп, Россияны бары да регионларында болуп, олардагъы гьалланы толу кюйде гёзден гечирмеге бажарылмагъандыр деп ойлаша къалдым. Ёгъесе, бизде, Дагъыстанда, базарларда ва тюкенлерде ашамлыкъланы багьалары 40-50 процентге, бир-бир маллагъа буса тенгге- тенг багьалар къошулгъанны яшырмагъа бажарылмай.
Багьалар артмагъа болагъанны гетген йылны март айында Къырымда болгъан референдумгъа асасланып, Россия оьзюню Къырым ярыматавун гене оьзюне къайтаргъан сонг гюнбатыш уьлкелер барысы да дегенлей оьзлени «уллу агъасы» США-ны буйругъуна гёре бир гёнгюлден Россиягъа гьар тюрлю санкцияланы къолламагъа башлагъанда да англашылды. Гьакъыкъатда бизин кёплерибиз къолубузгъа да тутмагъан долларны ва еврону багьасы кёкге чыкъды, тюкенлердеги багьалар да артмагъа башлады.
Магъа не саялы бизде оьзюбюзде болдурулагъан малланы багьалары тышдан гелеген маллар булан тенгге-тенг артгъаны англашылмай. Будайны, дюгюню, тавукъ этни, йымырткъаны, акъкъатыкъланы, не башынгны авуртайым, бизин бойлагъа хас болгъан малланы багьалары, азындан, 30–40 процентге артгъан. Мен мунда бары да айыпны тюкенчилеге салмагъа сюймеймен. Тюкенчилер де малны ломайлап сатагъан базардан ала. Тюкендеги багьалар да туврадан-тувра базар багьадан гьасил бола. Айтагъаным, шолай бир базаргъа бармагъа магъа да тюшдю. Къаммакъ сибирткилер сатагъан къатынны алдында тёбе сибирткилени гёрюп, багьасын сорайман. Алда алагъан багьадан эсе эки керен артыкъ болгъанны билген сонг, авзум оьзлюгюнден ачылгъан буса ярай. Шону эслеген сатывчу:
– Не эте, биз яшамагъа герекмейбизми? Къара, долларны багьасы нечакъыгъа артгъан?! Бизге де багьаланы артдырмагъа тюшдю, – дей, бир янгыз да къайпанмай.
– Доллар сизге не йимик таъсир эте? Къаммакъны сиз авлакъдан жыясыз, гьавайын гелеген зат, – десем де, сатывчу къатын магъа писсиревсюз: «Сюймей бусанг алма да, алагъанлар бар чы», – деп, артымдан къычыра къалды.
Шо бир мисал булан да мен бизин базар багьалар ёкъ ерден артагъанны англатмагъа сюемен. Балики, сатывчу къатын оьзюню къаммакъ сибирткилерин долларгъа байлап тюз де этедир. Байлагъан чы напны долларгъа. Неге огъар ярамай. Ол да сибиртки сатгъан акъчагъа уьюне, уьягьлюсюне ашамлыкъ маллар ва оьзге тарыкъ-герекни алмагъа герек чи. Акъча къолда токътайгъан зат тюгюл.
Оьзге маллагъа да багьалар къошулгъан ва оьсювю жумадан-жумагъа янгы оьрлюклеге чыгъа. Гьакимлер буса къувун салма бир зат да ёкъну, Россияда болдурулагъан маллар булан россиялыланы бир къыйынсыз сакъламагъа болагъанны бир тынмай айтып тербейлер. Амма шо багьалыкъ инг башлап жамиятны лап да якъланмайгъан бёлюгю пенсионерлеге ва ишсизлеге авур тиегенни буса адамлар биле.
США-ны Президенти Барак Обама да гьали-гьалилерде оьзюню бир сёйлевюнде оьзлени ва гюнбатыш уьлкелени къастлыгъы булан Россияны экономикасын, бизинча айтгъанда, «ит талагъан чарыкъ йимик» этгенни уллу сююнч булан эсгерди. Гележекде ол оьзлени къастлыгъын дагъы да гючлендирежекни билдирди.
Уьйренчикли кюйде биз телевизордан, Интернетден ва газетлерден таба янгылыкъланы билмеге къаст этеген болгъанбыз. Шо вакътиде базардагъылар буса оьзлени малларына не багьа айтайыкъ экен деп ойлаша буса да ярай. Ким биле?..
Багьалар артмагъа болагъанны гетген йылны март айында Къырымда болгъан референдумгъа асасланып, Россия оьзюню Къырым ярыматавун гене оьзюне къайтаргъан сонг гюнбатыш уьлкелер барысы да дегенлей оьзлени «уллу агъасы» США-ны буйругъуна гёре бир гёнгюлден Россиягъа гьар тюрлю санкцияланы къолламагъа башлагъанда да англашылды. Гьакъыкъатда бизин кёплерибиз къолубузгъа да тутмагъан долларны ва еврону багьасы кёкге чыкъды, тюкенлердеги багьалар да артмагъа башлады.
Магъа не саялы бизде оьзюбюзде болдурулагъан малланы багьалары тышдан гелеген маллар булан тенгге-тенг артгъаны англашылмай. Будайны, дюгюню, тавукъ этни, йымырткъаны, акъкъатыкъланы, не башынгны авуртайым, бизин бойлагъа хас болгъан малланы багьалары, азындан, 30–40 процентге артгъан. Мен мунда бары да айыпны тюкенчилеге салмагъа сюймеймен. Тюкенчилер де малны ломайлап сатагъан базардан ала. Тюкендеги багьалар да туврадан-тувра базар багьадан гьасил бола. Айтагъаным, шолай бир базаргъа бармагъа магъа да тюшдю. Къаммакъ сибирткилер сатагъан къатынны алдында тёбе сибирткилени гёрюп, багьасын сорайман. Алда алагъан багьадан эсе эки керен артыкъ болгъанны билген сонг, авзум оьзлюгюнден ачылгъан буса ярай. Шону эслеген сатывчу:
– Не эте, биз яшамагъа герекмейбизми? Къара, долларны багьасы нечакъыгъа артгъан?! Бизге де багьаланы артдырмагъа тюшдю, – дей, бир янгыз да къайпанмай.
– Доллар сизге не йимик таъсир эте? Къаммакъны сиз авлакъдан жыясыз, гьавайын гелеген зат, – десем де, сатывчу къатын магъа писсиревсюз: «Сюймей бусанг алма да, алагъанлар бар чы», – деп, артымдан къычыра къалды.
Шо бир мисал булан да мен бизин базар багьалар ёкъ ерден артагъанны англатмагъа сюемен. Балики, сатывчу къатын оьзюню къаммакъ сибирткилерин долларгъа байлап тюз де этедир. Байлагъан чы напны долларгъа. Неге огъар ярамай. Ол да сибиртки сатгъан акъчагъа уьюне, уьягьлюсюне ашамлыкъ маллар ва оьзге тарыкъ-герекни алмагъа герек чи. Акъча къолда токътайгъан зат тюгюл.
Оьзге маллагъа да багьалар къошулгъан ва оьсювю жумадан-жумагъа янгы оьрлюклеге чыгъа. Гьакимлер буса къувун салма бир зат да ёкъну, Россияда болдурулагъан маллар булан россиялыланы бир къыйынсыз сакъламагъа болагъанны бир тынмай айтып тербейлер. Амма шо багьалыкъ инг башлап жамиятны лап да якъланмайгъан бёлюгю пенсионерлеге ва ишсизлеге авур тиегенни буса адамлар биле.
США-ны Президенти Барак Обама да гьали-гьалилерде оьзюню бир сёйлевюнде оьзлени ва гюнбатыш уьлкелени къастлыгъы булан Россияны экономикасын, бизинча айтгъанда, «ит талагъан чарыкъ йимик» этгенни уллу сююнч булан эсгерди. Гележекде ол оьзлени къастлыгъын дагъы да гючлендирежекни билдирди.
Уьйренчикли кюйде биз телевизордан, Интернетден ва газетлерден таба янгылыкъланы билмеге къаст этеген болгъанбыз. Шо вакътиде базардагъылар буса оьзлени малларына не багьа айтайыкъ экен деп ойлаша буса да ярай. Ким биле?..
Герейхан Гьажиев,
бизин мухбирибиз.
Суратда: базарда сатыв этегенлер.
