Бажарывлу къолларда от ойнар дегенлей, от бырынгъы заманлардан тутуп, адамлагъа яшавлукъда кёмек этегенде йимик, уллу балагьлагъа-тас этивлеге де тарытгъан. Шо саялы болмагъа ярай, адамлар да огъар айрыча сый ва сакълыкъ булан янашагъаны.
Бу йылда чакъны гьалын токъташдырагъан ахтарывчулар малим этеген кююнде, бизин якъларда яй айрыча исси болажакъ деп къаравуллана.
Шону гьисапгъа алып, ДР-ни МЧС-си от тюшювлени 5-нчи даражалы къоркъунчлугъу болажагъы гьакъда алданокъ билдирив этген.
О саялы да, агъачлыкъларындан таву-тюзю кёп Дагъыстанда кёп йыллыкъ орманлыкъланы ва оьзге къыр оьсюмлюклени къорувну масъаласына да айрыча тергев берип янашмасакъ бажарылмайгъаны гьакъ.
Бугюнлерде бизин газетибизни мухбири Дагъыстан Республиканы агъачлыкъ хозяйствосуну комитетини председатели Алибек Гьажиев булан ёлугъуп, уьстде эсгерилген агьамиятлы масъалагъа байлавлу болуп лакъырлашгъан.
– Алибек Ибрагьимович, алдагъы йыллар булан тенглешдирип айтгъанда, бу йыл от тюшювлени алдын алывгъа байлавлу болуп гёрюлген гьазирликни даражасы сизин рази къалдырамы?
– Республикабызны агъачлыкъ фондунда 528,2 минг гектар майдан гьисапгъа алынгъан. Шону 434,9 гектарын агъачлыкълар елей. Озокъда, йыл йылгъа ошамай. Бу йыл айрыча сакълыкъ тарыкъ. Гетген йыл агъачлыкъланы аманлыгъын чакъда-чакъда болгъан явунлар да сакълады демеге ярай. Дагъыстанда шолай исси яйларда от тюшмеге имканлы деп гьисапгъа алынгъан майданларыбызны умуми къадары орта гьисапда алгъанда 145 минг гектардан аз тюгюл. Озокъда, шоланы аманлыгъына бир башлап бош айланагъан огъурсузлардан зарал кёп бола. Айтмагъа сюегеним, биз, шо саялы да, маълумат къураллардан таба ерлердеги агъачлыкъ хозяйстволагъа, муниципал къурулувларына айрыча буварыв этегенибиз негьакъ болмас деп эсиме геле.
– Сиз айтагъан кюйде, от тюшювлер аслу гьалда адамланы гьайсызлыгъындан тувулуна. Шолаймы?
– Дюр, озокъда. Агъачлыкъ – табиатны байлыкъларыны хазнасы. Адамлар да шо саялы табии байлыкълардан пайдаланмагъа амракъ бола. Биревлер шолай гезиклерде табии байлыкълагъа гьюрмет булан янаша, оьзгелери – огъурсуз, талавурчу тайпалар, ону ер-ерине яралар ва от сала. Бизин де шо саялы борчларыбыз арта. Орманчылыкъ законланы талапларын гьисапгъа алып, биз гьар йыл агъачылыкъланы бош, заралланагъан ерлерин толумлашдырмакъ учун чаралар оьтгеребиз. Шо ишге бизин республикабызны бары да ватандашларын къуршамагъа къаст этебиз. О саялы да, агъачлыкъланы аманлыгъы учун оьтгерилеген булкъалардан биревге де къачмагъа тюшмей. Неге десегиз, агъачлыкълар бизин сувукълардан, гючлю еллерден къоруй, исив, азыкъ ва шолай да, таза гьава бере. Оьзенлени, булакъланы яшатагъаны гьакъда айтып къойсам да кёп зат англашыла. Муна шо саялы да, гьар адам учун агъачлыкъланы аманлыгъын къоруп сакълав аслу борч болуп токътай. О саялы да, уллу ва гиччи дегенлей, агъачлыкъланы от тюшювлерден къорувну низамына, къайдаларына толу кюйде тюшюнмеге герек. Агьлюде де, школада да шо масъалагъа тергев осаллашмагъа ярамай. Оьсюп гелеген наслуну биз адилликни ругьунда тарбиялама герекбиз. Айтмагъа сюегеним, бизге – уллулагъа, олар бизден уьлгю алагъанын унутмагъа ярамас. Терек орнатмагъан ва шогъар къуллукъ этмеген адамгъа, тюзю, шону англатмагъа да тынч тюгюл.
От тюшювлерден сонг кёп йыллыкъ оьсюмлюклени зараллы аврувлардан ва зиянлы жанлардан къорумагъа да рагьат болмай. Шолайлыкъда, тереклер яллай яда буса къуруй. Бу йыл гьалиге ерли бизге оьз гючюбюз булан шолай от тюшювлерден болма имканлы заралны алдын алма бажарыла демеге ярай. Амма яйны лап да исси, яллавлу гюнлери гьали де алда экени гьакъда да унутма тюшмей ва жамият къурумлар, экология ва табии байлыкъланы къорувгъа къарайгъан министерлик булан байлавлукъда иш гёрмеге герек. Сынав ташдырагъан кююнде, агъачлыкъларда от тюшювлени 10-суну 9-зу адамланы гьайсызлыгъындан бола. Яйда адамлар табиатда ял алмагъа айрыча амракъ. Отлар ягъып, сёндюрмей яда буса къабунгъан къаннакъланы ташлап къоягъан гезиклери уллу тас этивлеге гелтирегени гьакъда да унутмагъанны сюер эдик.
– Алибек Ибрагьимович, гертиден де, от тюшювлени балагьындан уллу тас этивлеге тарыйбыз. Минг йылланы, хыйлы асруланы боюнда амалгъа гелген агъачлыкъланы от тюшювлерден къорумакъ учун да аз къыйын тёгюлмей, харж этилмей. Шону гьисапгъа алып, ерлердеги муниципал къурулувларыны кёмеги тиеми?
– Яшырмагъа негер тарыкъ, алмашынывланы девюрюнде, халкъ хозяйствону оьзге тармакъларында йимик, агъачлыкъланы аманлыгъын къоруп сакълав учун пачалыкъны янындан айырылагъан акъча маялар кёп тюгюл. Айтмагъа сюегеним, пачалыкъ къурумлар, ерли муниципал къурулувлар да шону гьисапгъа алып ишлемеге ва яшамагъа тарыкъ. Къой, харж етишмей буса, олар да къошумун болдурсун. Неге тюгюл, федеральный бюджетден 2014-нчю йылгъа да агъачлыкъланы от тюшювлерден къоруп сакъламакъ учун 13 миллионгъа ювукъ харжлар гёрсетилинген. О саялы да, бизге ерли муниципал къурулувлары булан тыгъыс байлавлукъ тутмасакъ бажарылмай. Артдагъы вакътилерде ерлерде яшайгъан ватандашлар да от тюшювлени балагьындан болма имканлы заралны алдын алма къарайгъаны бизин ругьландыра.
– Шо сиз эсгерген ругьландырывну сынавун мисаллар булан ташдырмагъа бажарыламы?
– Яшавубузда шолай зараллы сынавлар, балагьлар дагъы болмагъай эди. Мисал учун айтсакъ, бу йыл март айда Гюнбет районда болгъан от тюшювню алдын алмакъ учун, агъач арадагъы от тюшювге бары да халкъ къуршалгъан эди демеге ярай. О саялы мен оьзюмню янымдан маълумат къураллардан таба эсгерилген районну Арадерих, Оьр Инхо, Инхо ва Килятли бойларда яшайгъан ватандашлагъа олар оьз ана табиатын сюегени ва гьюрмет этегени учун айрыча разилигимни билдирдим.
– Адамларда, озокъда, патриот гьислер бары нечакъы бола буса да яхшы. Тек адам гюч булан уллу от тюшювлени алдын алмагъа четим. Айтмагъа сюегеним, агъачлыкъланы от тюшювлерден къорумакъ учун топлангъан техника базаны даражасы сизин рази къалдырамы?
– Бизин тармакъ учун 11 бригада къурулгъан. Шонда ишлейгенлени барысы да Дагъыстанны МЧС-ни бёлюгюнде ачылгъан уьйренив курслардан оьтген ва шону учун барысы да дегенлей, хас шагьатнамалар да алгъанлар. Бригадалагъа от тюшювлерде ва от тюшювлени алдын алмакъ учун оьтгерилеген чараларда къолланагъан чет ёллардан юрюйген хас «УАЗ» маркалы машинлер бегетилинген. Шо машинлер де бары да тарыкъ болагъан алатлар булан таъмин этилинген. Тюзюн айтгъанда, от тюшювлени алдын алмакъ учун тарыкъ болагъан бары да зат толу кюйде етишмеген. 21 хас пожар-химия станцияны болдурмакъ учун 264 миллион манат харж тарыкъ. Умуми кюйде алгъанда, агъачлыкъ хозяйстволар от тюшювлени алдын алмакъ учун къолланагъан хас техника булан осал таъмин этилине. От тюшювлени алдын алагъан центрда 21 хас техника бар, республиканы гьажатлары учун буса 54 машин тарыкъ.
– Алда, айтагъаным, совет девюрде орманчылагъа хас халкъ дружиналаны янындан да лайыкълы кёмек тие эди. Шо масъалагъа гьалиги заманда тергев берилеми?
– Мен уьстде де эсгерген кюйде, бизин, гертиден де, ерли муниципал къурулувлар, МЧС ва табии байлыкъланы къорувгъа къарайгъан министерликлер булан байлавлугъубуз яман тюгюл. Шону натижасында гёнгюллю кюйде 379 пожарный дружиналар да къурулгъан. Шоларда, умуми кюйде алгъанда, 5 мингге ювукъ адам къуршалгъан. Дружиналаны ортакъчыларыны ёллары 2 минг чакъырымдан оьтегени гьакъда да айрыча эсгерме сюемен. Дагъыстанны Башчысыны таклифин гьисапгъа алып, оланы арасында англатыв ишлени генглешдирив де асувлу болур деп ойлайман.
– Гёрсетив агитацияны имканлыкъларын къоллавгъа некъадар тергев бериле?
– Ерли жамиятланы арасында от тюшювлени алдын алывгъа байлавлу чыгъарылгъан 5 мингден де кёп листовкалар яйылгъан, 8 мингден де къолай китапчалар, календарлар ва плакатлар гьазирленип ерлерде пайлангъан.
– От тюшювлени адын алмакъ учун оьтгерилеген чараланы пайдасы гьакъда не айтмагъа бажарыла, сынав нени гёрсете?
– Озокъда, от тюшювлеге къаршы ябушмакъ учун, бир башлап шону къайдаларына, ёлларына тюшюнмеге тарыкъ бола. Ялын биревню де ва бир затны да къызгъанмай. Сакълыкъны низамы биринчи ерде болма тарыкъ. Талаплар бузулмаса, озокъда, от тюшювлени алдын алывда оьтгерилеген чараланы барысы да асувлу болажакъ.
– От тюшювлени къоркъунчлугъу тувулунгъан районланы арасындан къайсыларын айырып айтмагъа ярай?
– Ине япыракълы тереклер оьсеген агъачлыкъларда от тюшювлерден айрыча сакъ болмагъа тарыкъ. Шолай агъачлыкълар буса бизин республикбызда Магьачкъалада, Дербент, Магьарамгент, Гуниб, Гюнбет, Тлярата, Шамил, Цунта, Чарада районларда къаршылаша.
– Бу башланып турагъан яллавлу яйда от тюшювлени алдын алмакъ учун охувчуларыбызгъа сиз не йимик таклифлер бермеге сюер эдигиз?
– Худайыбыз яратгъан байлыкълагъа ва шону ичинде агъачлыкълагъа да айрыча сый ва гьюрмет булан янашып къуллукъ этейиклер. Неге тюгюл, о – бизин ортакъ байлыгъыбыз, барыбызгъа да бир йимик герекли ва пайдалы. От булангъы оюн яхшы тюгюл, сакъ болайыкълар. Озокъда, буюргъанындан бирев де къутулма болмай. Айтмагъа сюегеним, эгер де агъачлыкъда от тюшген ер болса, МЧС-ге 8 8722 399999 номерге ва Дагъыстан пожар центрына 94-01-02 номерге телуруп билдиргенигизни сюер эдик. Барыбыз да балагьлагъа тарымай савлукъда аманлыкъда яшайыкъ. Демек, от тюшювлени алдын алыв бугюн бизин алдыбызда токътагъан аслу борч экенни бирев де унутмайыкъ.
– Савбол.
Язып гьазирлеген
Къ. КЪАРАЕВ.
