Ашлыкълар оьсдюрювге тергев башгъа-башгъа


    Къумукътюзде гюзлюклени оьсдюрювге асрулар боюнда тергев бериле гелген. Къыбла къумукъланы уллу юртларындан бириси Башлыны авлакълары Гьамри ва Уллучай оьзенлени арасында ерлешген. Юртлуларым алда ерлерин гьар йыл уьч пайгъа бёлюп, бир пайына гюзлюк будай чача болгъан. Эки пайы буса ургъагъа къоюлгъан. Шолайлыкъда, топуракъ ял ала ва сонгунда гелимлени къадары арта. Тарих маълуматлагъа гёре, башлылылар 120 минг адам яшайгъан Гьайдакъ уцмийликни халкъына артыкъ ашлыгъын сатып, оланы да аслу сурсат булан таъмин этип тургъан. Гьалиги заманда Къаягент районда гюзлюклер нечик оьсдюрюле деген масъаланы ахтарып къарайбыз.


Сююнмеге себеп ёкъ



Дагъыстанда оьтген йыл 70 мингден артыкъ гектаргъа гюзлюклер чачылды. Бу йыл шо санав 77 мингден айланмагъа герек. Амма жаваплы кампания гёзленген даражада юрюлмей. Тувулунгъан гьалгъа байлавлу болуп декабрде оьтгерилген генгешде республиканы юрт хозяйство ва ашамлыкъ министри Абдулмуслим Абдулмуслимов булай деди: «2018-нчи йылда биз гюзлюклени тюшюмюню 40 минг тоннасын тас этдик. Шогъар себеплер болса да, тек биз оланы бириси булан да разилешип болмайбыз. 2019-нчу йылда кемчилик­лер дагъы да такрарланмагъа бола. Бир-бир районларда чачывну барышы белгиленген болжалларда оьтгерилмеген. Шону учун эсгерилген районланы ёлбашчылары жаваплы кампанияны оьтгеривге тергевюн гючлендирмесе болмай».



Министрни булай гьал ойлашдыра­гъаны англашыла. Уьстде эсгерген ра­йонланы арасына Къаягент район да гире.



Къаягент районда гюзлюклер гьар йыл орта гьисапда 4–5 минг гектаргъа чачыла. Районну юрт хозяйство управлениесини къуллукъчуларыны айтывуна гёре районну авлакъчылары шо майданланы гележекде 10-11 минг гектаргъа чыгъармагъа къаст этилежек…



Тек не этерсен, районда 2018-нчи йылны декабр айыны ахырына ерли гёз алгъа тутулгъан 8953 гектарны орнуна гюзлюклер янгыз 4787 гектарда (53,5 процент) тюгюл чачылмагъан эди. Тюзю, «Каспий», «Оьтемиш» ва «Къаягент» деген пачалыкъ унитар предприятиелерде ашлыкъланы оьсдюрюв осал да юрюлмей. «Гьюсемегент», «Башлыгент», «Герга», «Чкаловский» пачалыкъ предприятиелерде буса гьал макътардай тюгюл. Шогъар ким гюнагьлы деген сорав чыгъа. Ахтарып къарайыкъ, ерли «Каспий» деген пачалыкъ унитар предприятие бу ишде топлагъан сынавун язмакъны арив гёремен.


Уьлгюге лайыкълы сынав



Авлакъчыланы ишин булай яхшы къыйматламакъ «Каспий» деген пачалыкъ унитар предприятиени ёлбашчыларына ва авлакъчыларына къыйы­шывлу. Июльну 19-нда, ашлыкъланы къайтарыв кампанияны лап къыстав вакътисинде, мен эсгерилген хозяйствода болдум. ГУП-ну директору Къурбан Омарович Гьабибов булан ёлукъдум. Лакъырыбызны вакътисинде ол магъа 2018–2019-нчу йылларда гюзлюклени чачывгъа гьазирлеме герек 800 гектарны 680 гектары толу гьазирленгенин ва тюшюмлер къайтарылгъан дагъы да 120 гектар ер сюрюлгенин айтды. Ондан мен чачывгъа тарыкълы 120 тон багьалы ва сан янлы будай урлукъ сатылгъанын да билдим. Сонг гюзлюклени къайтара­гъанланы ягъына бара туруп, шо авлакъланы гёрмеге де гёрдюм. Мунда таш гесек ташласанг да будай чыгъар деген ой башыма гелди.



Гьава шартлар Къаягент районну бары да юртларында бир йимик десем, янгылыш болмасман. Топуракълары да шолайдыр. Пачалыкъ, муниципал къурумланы ягъындан гёрсетилеген кёмек де бир кюйде. Башгъалыгъы бар буса, шо да сув гелеген топуракълары барланы тюшюмю бираз артыкъ болагъаныдыр. Шартлары бир йимик болса да, первомайскоелилени натижаларыны себеби адамланы ишге янашывундан гьасил. Ишни 
сырларына тюшюнсем, тапшурувланы, борчланы намуслу кютюв уьстюнлюклени кюрчюсюдюр.



Районда юрт хозяйство предприятие­лени ёлбашчылары булан чакъ-чакъда къаршылашаман. Оланы ишлери булан танышман. Бир йимик топуракъларда, бир йимик шартларда чалыша туруп, биревлер гьар йыл 30-35 центнер, оьзгелери буса 10 – 15 центнер тюшюм къайтара­гъан гезиклени билемен. 2018-нчи йыл Россияны авлакъларында гюзлюклени гьар гектарындан орта гьисапда 27,2 центнер, алдагъы 2017-нчи йылда буса 31,2 центнер тюшюм къайтарылгъан. Дюнья базарларында ашлыкъланы багьалары йыл сайын арта. Ашлыкъланы багьалары бизин якъларда да гётерилген ва 1 килосу 15-20 манатгъа чыкъгъан.



Оьрде эсгерилгени йимик, оьзге хозяйстволаны ёлбашчылары ашлыкъ къайтарыв кампания булан машгъул заманда, Къурбан Омарович, о ишлени баш касбучуларына тапшуруп, оьзю де гюзлюклер чачыв кампанияны масъалаларына къол ялгъай. Бу бош сёзлер тюгюл. Бугюнлерде биз район, республика даражада 2019-нчу йылны тюшюмюне этилген гюзлюк чачывланы жамын чыгъара туруп, первомайскоелилер 900 гектаргъа чачгъанны билебиз. Шо натижа барыбызны да къувандыра. Артдагъы 4 йылны ичинде алдынлы хозяйствону гюзлюклерини гьар гектарындан орта гьисапда 28-35 центнер ашлыкъ къайтарыла, айры-айры участкаларда буса 52 центнерге де етише. Булай натижаланы гёргенг сонг, оьзгелерине де первомайскоелилени сынавун уьйренигиз демеге сюесен.



Къурбан Омаровични артыкъ сёзю болмай. Ол сынавлу ёлбашчы, ишге берилген адам. Орулагъан тюшюмню, гюзлюклер чачылажакъ авлакъларда гёрген аламатланы хабарламагъа башлагъанда, ол сёзюмню бёлюп: «Гьар ким оьзюню борчун кютсе, умуми иш акъсамай», – деди. Директор тюз айта. Гертиден де, биревлер юрек салып, касбучуланы да тартып ишлей, биревлер айсениликге ёл берип къоялар. Шону учун натижалар да башгъа-башгъа бола.


Не чачсанг, шону аларсан



Сугъарыв сувлар етишмейген Къаягент районну шартларында уьстден яхшы гьава шартлар къаравуллап турмагъа, натижалар болмаса, кемчиликлени гьава шартларына язып къоймагъа тюшмей.



Гюзлюклени чачывну оьз болжалларында оьтгерив – тюшюмню артдырагъан аслу шарт. Савлай республикада йимик Къаягент районда да гюзлюклени чачыв кампания сентябрни ахырында башланып, октябрни экинчи яртысында тамамланма герек эди. Бизде буса гюзлюклени чачыв кампания артгъа тартыла… Чачывну да агротехника къайдалары талап этеген кюйде оьтгермеге герек.



Артдагъы йылларда Къаягент ра­йонну предприятиелери гюзлюклени чачывда урлукъну сайламлы «Прикумская 140», «Идиллия», «Петровчанка» деген будай сортларын къоллай. Урлукълар чачывну алдында тазалана, зараллы жанлагъа къаршы агъуландырыла. Эсгерилген талапланы тюз къолламагъан, арт берген хозяйстволарда тюшюм де аз болажагъы алданокъ белгили. Шону учун айсениликге ёл бермеге тюшмей.



Кюйлевючлени къолламайлы, оьр тюшюм алмагъа къыйын. Тек оланы да тюз къолламагъа герек. Асувлу къолламакъ учун топуракъланы гьалын, имканлыкъларын билмесе болмай. Кюйлевючлер топуракъланы чачывгъа гьазирлейген ва чачывну юрютеген вакътиде къолланма тюше.



Оьзге юрт хозяйство оьсюмлюклер йимик, гюзлюк будайлар да оьсювюню вакътисинде аврумагъа имканлы. О буса тюшюмлени къадарын кемите, ашлыкъланы сан янына тие. Оьсюмлюк­лерде болагъан аврувлагъа къаршы ишлер районну хозяйстволарында къурумлу юрюлмесе, тас этивлер болажакъ.



Эгер орувлар башлангъан сонг, 4–5-нчи гюнлерде тас этивлер 2 – 3 процент болса, 15 – 20-нчы гюнлерден сонг шо санавлар 20-30 процентге ерли гётерилежеги гьакъда унутма ярамай.



Ашлыкъланы къайтарыв кампанияны вакътисинде орувгъа къуршалгъан бары да техника чалт ва токътавсуз ишлемеге герек. Тек оьтгерилген ахтарывлар гёрсетеген кюйде, районда гюзлюклер чачагъан юрт хозяйство предприятиелени кёплерини тийишли техникасы ёкъ, барлары буса эсгиленген. Шолай техниканы къоллав да тюшюмню тас этивлерине ёл ача.



Уьстде эсгерилгени йимик, илму талапланы тюз къоллайгъан «Каспий» деген пачалыкъ унитар предприятиени ёлбашчылары, касбучулары, авлакъчылыкъ бригадасыны ишчилери, механизаторлары етишген уьстюнлюклерин уьйренив, районну гьар хозяйствосунда гюзлюклени тюшюмюн мекенли артдырмагъа ёл ачар деп ташдырып айтмагъа боламан.





Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля