Къаягент район – республикада уллулардан саналагъан юрт хозяйство районланы бириси. Аслу гьалда районда 8 ГУП, 5 СПК иш гёре. Район АПК-ни кюрчюсю болуп токътагъан хозяйстволардагъы бугюнгю гьал загьмат тёгегенлени, республиканы юрт хозяйство ва ашамлыкъ, мал-матагь ва топуракъ министерликлерини ёлбашчыларыны тергевюн тартагъаны бир нече йыллар бола.
Топуракъ масъала да мунда гьалиге толу чечилмеген. Огъар загьматчылар йимик, уьстде эсгерилген республика министерликлер де оьзтёрече къарай. Ерлени еси белгиленмейли, предприятиелеге акъча маялар да йиберилмежек. Августну ахырында район администрацияда шо гьакъда бирдагъы ёлугъув болду. Чараны ортакъчылары 3 сагьатны ичинде 3 масъаланы арагъа салып ойлашдылар.
ХАРЖ МАСЪАЛАЛАР
Юрт хозяйствода гьар тюрлю къайдада чалышагъан предприятиелер кёп бар. Оьрде эсгерилген ГУП-лар, СПК-лер булан бирче сабанчы-фермер хозяйстволар, сонг да ижарачылар, далапчылар да иш гёре. Буланы санавун дагъы да толумлашдырмагъа бола. Ёлугъувда эсгерилгени йимик, барысыны да «авруву» бир – харж маялар етишмейгенлик. Гьалны ачыкълашдырмакъ муратда августну 23-нде Къаягент муниципал къурулувуну башчысы Магьамматэмин Гьажиевни кабинетине чакъырылгъан къонакълар «Россельхозбанкны» Дагъыстандагъы филиалыны ёлбашчысыны заместители Татьяна Шорина, шо банкны кредит бёлюгюню башчысы Владимир Попандопуло, касбучуланы центрыны ёлбашчысы Жамалутдин Магьамматов булан ёлукъмагъа Къаягент райондагъы ГУП-ланы, СПК-ланы директорлары жыйылдылар.
Башлап сёз алгъан саламатлы, сёзге итти къатынгиши Татьяна Львовна Шорина «Россельхозбанкны» Дагъыстан филиалында болгъан алмашынывлар гьакъда къысгъача хабарлады. Район АПК-ны ичиндеги уллу юрт хозяйство предприятиелени имканлыкъларын гьисапгъа алып, олар булан тыгъыс аралыкълар байлап иш гёрмеге гереклигин билдирди. Уллу предприятиелерде жаваплыкъ айрыча гьис этиле, касбучулар, англавлу адамлар кёп бар, ишлемеге де енгил, деди ол. Сонг предприятиелени ёлбашчыларыны соравларына жаваплар берди, бирче ишлемеге чакъырды. Топуракълар предприятиелени еслигинде тюгюллюгю харж маяланы алмагъа-бермеге четимликлер яратагъанын айтды.
Ондан сонг сёз алгъан банкны кредит бёлюгюню башчысы Владимир Попандопуло АПК-де къуршалгъанлагъа кредитлер нечик алмагъа герекни ёлларын англатды. Ону айтывуна гёре, кредитлени къысгъа ва узакъ болжаллагъа алмагъа бола. Юрт хозяйствода кредитлер юзюм ва оьзге емиш бавланы орнатмагъа, юрт хозяйство техниканы сатып алмагъа, кёллер къурмагъа гёрсетиле. «Россельхозбанк» юрт хозяйствода ишлейгенлер учун кёп енгилликлер болдура. Мисал учун, берилген кредитни яртысын республиканы юрт хозяйство министерлиги тёлей. Сатылып алынгъан юрт хозяйство техника шоссагьат предприятиени атына чыгъарыла.
«Россельхозбанкны» республика филиалыны эки де къуллукъчусу алданокъ сёйлешгендей, бир тавушдан жыйылгъанлагъа тийишли документлени тындырыкълы гьазирлемекни тиледи, биринчи гезик топуракъны есисини разилиги болмакълыгъын англатды.
Топуракъны есиси гьакъда сёз арагъа чыкъгъанда, ёлугъувну ортакъчылары жанланды. Шо вакътиде кабинетге Дагъыстанны юрт хозяйство ва ашамлыкъ министрини биринчи заместители Адилхан Гьанакъаев де гирип гелди. Ёлугъувну ортакъчылары экинчи масъалагъа гёчдюлер.
ТОПУРАКЪНЫ ЕСИ КИМДИР?!
Ерлешип де битгинче, Адилхан Ярашевич эришивлюкню маънасын англап, ер масъаланы чечив районда 20 йыллагъа узатылгъанын бирдагъы эсгерди. ГУП-лар ихтиярлары дазуландырылгъан жамиятлагъа (ООО) айланагъанына юртлулар разилик бермейгенине тамаша болду. Огъар тынглагъанланы бириси, Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны депутаты, «Каспий» деген пачалыкъ унитар предприятиени директору Къурбан Гьабибов шо гьакъда оьзюню ойларын айтды.
– Республика районда законсуз къурулгъан ГУП-ланы атындагъы 28 минг гектар юрт хозяйство топуракъланы есиси болмагъа гьаракат эте. Топуракъны еси – ерде ишлейген юртлу загьматчылар болма герек. Шо дурус. Шолай болмагъа да тарыкъ, – деп сёзюн бёлдю директор.
Ерлени айланасындагъы эришивлюк гючленегенни билген А.Гьанакъаев ёлугъувну ортакъчыларыны гётеринки гьислерин басылтды. Енгиллерден тюгюл масъаланы ярашывлукъну ёлларында чечмеге гереклигин англатды. Сёзюн давам эте туруп, ол «Россельхозбанкны» вакиллерини тилевлерин арив гёрюп, акъча маялар алмакъ учун гьазирленеген документлени тындырыкълы ва жаваплы янашып, сан яны булан гьазирлемеге чакъырды.
Жыйылагъан документлер тюз болмаса, не оьзю, не Татьяна Львовна, не Магьамматэмин Нурутдинович сизге кёмек этмеге бажармажагъын эсгерди. Шо ишде артдагъы йыллар республикада къурулгъан «Касбучуланы центры» деген къурум аслам къошумун ярата. Олар булан тыгъыс аралыкълар тутуп чалышса, не бухгалтер, не юрист тарыкъ тюгюллюгюн англатды. Центрны касбучулары тийишли кагъыз документлени тез ва сан яны булан онгаражагъын далиллер булан беклешдирди. Адилхан Ярашевич юрт хозяйство тармакъда кооперативлер къуруп, бирлешип ишлемек уллу пайда бережегине, бар имканлыкъланы толу къолламагъа ёллар ачылажагъына жыйылгъанланы тюшюндюрдю.
Къаягент районну юрт хозяйство управлениесини ёлбашчысы Бийболат Исмайылов да ёлугъувда актив ортакъчылыкъ этди, арагъа чыгъаргъан гьар масъаланы чечивге байлавлу пикруларын жыйылгъанлагъа ачыкъ этип англатды. Банкны ва хозяйство ёлбашчыланы арасында акъча маяланы алывгъа-беривге байлавлу ёлугъувлар гележекде дагъы да болмагъа гереклигин далиллер гелтирип гючлендирди. Ишлени къыставлугъун гьисапгъа алып, гьар хозяйствогъа акъча маялар алывда тарыкъ болагъан документлени уьлгюлерин етишдирмесе болмажагъын бирдагъы гезик айтды.
Ону сёйлевюн «Каспий», «Кировский», «Оьтемиш», «Башлыгент» ва оьзге ГУП-ланы директорлары арив гёрдю ва якъладылар.
АВЛАКЪЧЫЛЫКЪДАГЪЫ ИШЛЕНИ ГЬАСИЛЛЕРИ
Аслу тармакъдагъы ишлени бу йылгъы барышы да онча къуванардай тюгюл демеге ярай. Районда гюзлюк ашлыкълар 5305 гектаргъа чачылгъан болгъан. Ашлыкъланы тюшюмюню умуми къадары 11199 тон болгъан. Шо буса алдагъы йылдан эсе 273 тонгъа аз. Гьар гектардан орта гьисапда алынгъан тюшюм де бу йыл 2,1 центнерге кем. Авлакъчылыкъда оьтгерилген ишлени, жыйылгъан гелимни гьакъында жыйылгъанлагъа районну юрт хозяйство управлениесини ёлбашчысыны заместители Ибрагьимпаша Агьматпашаев гьар хозяйствону ёлбашчысыны, баш касбучуларыны ишине тийишли къыймат берди. Ону сёйлевюнден авлакъчылыкъда бу йыл «Каспий», «Оьтемиш» ГУП-лар, «Янгывикъри» СПК лап оьр натижалагъа чыкъмагъа бажаргъанлар. Эсгерилген хозяйстволаны баш касбучулары, авлакъчылыкъдагъы хас бригадалары, оланы ишчилери ашлыкъланы гьар гектарындан орта гьисапда 29–34 центнер тюшюм къайтаргъан. Алдынлыланы гьакъында айта туруп, И.Агьматпашаев артда къалгъан хозяйстволаны ёлбашчыларын да эсгерип алды. Директорланы бирлери осал ишлегенини себеплерин гьава шартлары булан байламагъа урундулар. Юрт хозяйство управлениени ёлбашчысы Б.Исмайылов оланы барысыны да далиллерин гери урду.
И. Агьматпашаевге, ондан сонг сёйлеген хозяйство ёлбашчыларына тынглагъан Адилхан Гьанакъаев авлакъчылыкъ ишлени гьалына оьз къыйматын берди. Шо гьакъда ол булай деди:
–Районну авлакълары, гьава шартлары – бир. Олар аслу гьалда сугъарылмайгъан топуракълар. Амма хозяйстволаны, оларда загьмат тёгеген авлакъчыланы, касбучуланы натижалары буса башгъа-башгъа. Биревлер гектардан 30-40 центнер ашлыкълар къайтара, биревлер буса 12-16 центнерге гьаран гётериле. Шо санавлар республикагъа гёрсетилген орта санавлардан да хыйлы аз. Биз булай гьалны гьар йыл анализ этебиз, тек кемчиликлеге ёл берген ёлбашчыланы, касбучуланы жавапгъа тартмай къоябыз. Айсениликге ёл бермеге ярамай. Бу ишде ёлбашчылар, айрокъда юрт хозяйство управлениени касбучулары, ёлбашчысы активлик гёрсетмеге тарыкъ. Сёйлевюню ахырында А.Гьанакъаев республиканы Башчысы В.Васильев ювукъ арада районланы гьакимбашларыны ихтиярларын генглешдирежеги гьакъда айтгъанларын жыйылгъанлагъа да етишдирди.
Ондан сонг сёз алгъан район администрацияны башчысы М.Гьажиев юрт хозяйство предприятиелени, оланы ёлбашчылары булангъы енгиллерден тюгюл аралыкълары гьакъда хабарлады, ишлени гьалын яхшылашдырывгъа байлавлу чаралар гёрежегине инандырды. Шо ишде районну юрт хозяйство управлениесине ва ону ёлбашчысы, сынавлу касбучу Бийболат Исмайыловгъа айрыча таянагъанын айтды. Гьали алда токътагъан юзюм къайтарыв кампания булан чачыв кампанияны оьтгеривге де тергев бермеге гереклигин бирдагъы да эсгерди.
Авлакъчылыкъда артдагъы 4-5 йыллар оьр натижалагъа етишеген «Каспий» деген ГУП-ну директору ёлугъувгъа гелгенлеге топлагъан сынаву гьакъда мекенли хабарлады. Бу хозяйствода гюзлюклени чачывгъа, оланы тюшюмюн тас этивсюз къайтарывгъа гьар йыл тындырыкълы гьазирленелер. Авлакълар заманында сюрюле, бир пайы ургъагъа къоюла, чёп отлагъа къаршы гербицидлер бериле. Сонг да, чачыв белгиленген болжалларда оьтгериле. Чачылагъан урлукъланы сан янын айтмай да къоябыз.
Олагъа ошама сюегенлени алсакъ, башлап каспийлилени хоншулары «Оьтемиш» ГУП-ну авлакъчыларыны гьакъында айтмагъа тюше. Авлакъчылыкъдагъы, тутдуруп айтгъанда, гюзлюклени чачывдагъы усталыгъын йылдан-йыл артдыра туруп, хозяйствону директору А. Ибрагьимов, баш агроному М. Мирзаев, авлакъчылыкъ бригаданы ишчилери гьар гектардан орта гьисапда 20-25 центнер тюшюм къайтаралар. Бу йыл оланы орта натижалары 23 центнерге етишген. Къайтарылгъан умуми гелимни санавун алсакъ, бу йыл оьтемишлилер районда биринчилер болуп токътагъан.
Пайдалы ёлугъувну ахырында жыйылгъанлар бугюн-тангала дегенлей район АПК-да башланажакъ бирдагъы уллу ва жаваплы юзюм къайтарыв кампаниягъа хозяйстволаны гьазирлигин арагъа салып ойлашдылар. Хозяйстволаны ёлбашчылары арт-артындан туруп юзюмчюлюк тармакъдагъы ишлени гьалын суратлады. 2019-нчу йыл юзюмчюлер учун енгил йыл болмады. Къыш вакътиде къарлар, артдагъы айларда янгурлар болмагъанына гёре, оьзенлердеги сугъарыв сувлар кемиди. Сувлар етишмейгенлик, къургъакълыкъ юзюм бавланы тюшюмюн кемите. Тек шогъар да къарамайлы, хозяйстволаны ёлбашчылары, юзюмчюлер къалгъан гюнлерде оьсдюрюлген татли емишни тас этивсюз жыйып алмагъа умут этелер. Бавларда ахырынчы агротехника ишлер оьтгериле. Тюшюмню къайтарыв кампанияда къуршалагъан техника ярашдырыла, адамлар тарыкъ алатларын онгара. Гьава шартлар пуршавлукъ этмесе, юзюм къайтарыв кампания ювукъ гюнлерде башланажакъ ва тамамланажакъ.
Ёлугъувну ахырында районну юрт хозяйство управлениесини ёлбашчысы Бийболат Исмайылов республиканы юрт хозяйство ва ашамлыкъ министрини биринчи заместители А.Гьанакъаев ортакъчылыкъ этегенинден пайдаланып, юрт хозяйство предприятиелени ёлбашчыларыны тергевюн хозяйстволагъа бегетилген топуракъланы толу къолламагъа гереклигин бирдагъы керен эсге салды.
Пайдалы ёлугъувда юрт хозяйство предприятиелени ёлбашчыларын гьалеклендиреген оьзге масъалалар да гётерилди.
Магьамматрасул Ибрагьимов.
Къаягент район.
