Савлай уьлкебизде йимик, бизин республикабызда да къурулуш тармакъны имканлыкъларын асувлу кюйде пайдаландырывну масъаласы гьалиги заманда къоллавчуланы теренден ойлашдырмай болмай. Неге десегиз, къурулуш тармакъны оьсдюрювню барышында башалманчылыкъ оза бара, къоллавчуланы ва шолай да пачалыкъны пайдаларын толу кюйде якъламай. Шолайлыкъда, къурулуш ишлени барышына гёре арт вакътилерде талаплар да якъланмай, акъсай ва чаналай бара. Къурулуш имаратланы, биналаны, уьйлени багьалары да бир кюйде турмай, некъадар арта.
Шогъар да къарамайлы, бизин республикабызда яшавлукъ агьамияты булангъы объектлени – школаланы, ясли бавланы, азарханаланы ва оьзге социальный къурулушланы пайдаландырывгъа беривде гьал къолайлашагъаны тергевню тартмай болмай.
Къурулушлар асталашса, багьалар да арта
Дагъыстанны районларындан ва шагьарларындан таба оьтюп ари барагъанланы да, бери гелегенлени де айлана ягъыбыздагъы залим къудуратлы къурулушлар аякъгъа тургъузулса да, тек не этерсен, ичлеринде бирев де яшамайгъаны тергевню тартмай болмай. Гьатта ёлланы, орамланы елеп къурма гючю чатагъанлар да янгыз оьз пайдаларына умут булан долана, багьаларын артдырып токътайлар. Эгер де сатма ёл табылмай къалса, «есилери» амалсызлагъа квартирлеге берип байына… Муна арт вакътилерде янгы къурулагъан яшавлукъ уьйлени айланасында тувулунгъан гьал да шолай экенни ачыкъ этип гёрсете.
Дагъыстанны дазуларыны ичинде, оьз къазанчына гёз салып, шолай ишлени башын тутуп, оьз мадарын этеген кампанияланы эбинден гелмеге къыйын. Тек не хайыр, амма оланы «есилери» малына-мюлкюне ялгъаны озуп, ес болгъан ерлерине тийишли налогун тёлегинчеге, атын да, хатын да тас этмеге гьазир…
Белгили болгъан кюйде, бизин республикабызда «Экономиканы ачыкълыгъы учун» деген агьамиятлы проект иш гёрегенли, арадан уьч йылдан къолай заман оьтген. Тек, шону асуву бармы, бар буса, кимге тие деген суаллар арагъа чыгъа. Налоглар тёлемейген амалсыз, гиччи-гирим яшав имканлыкълары бар тайпалар ачыкъгъа чыгъарылса тюгюл, къурулушдагъы аслам компанияланы эбинден гелме къыйын, ишлерини натижаларына, къазанч хайырына гёре гьисапгъа алмагъа четим болгъан…
Шолайлыкъда, къурулуш ишлени юрютюв булан машгъул болагъан компанияланы къоллавчулар учун пайдаландырывгъа береген яшавлукъ майданларыны оьлчевлери де тёбен кюйде къала. 2018-нчи йылны башындан ахырына ерли 700 минг квадрат метр майданы пайдаландырывгъа берилгени аянлашдырылгъан. Шо кёпмю яда азмы? Озокъда, алдагъы йылны шо заманы булан тенглешдиргенде яшавлукъ учун пайдаландырывгъа берилеген квадрат метрлар эки керен кем болгъан…
Шону булан бирче къурулушланы аякъгъа тургъузувда да натижаланы тёбенлешивю гьис этиле. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, пайдаландырывгъа берилген къурулушлар 2018-нчи йылда 2017-нчи йылдан эсе 54 процентге ювукъ кем болгъан…
Къурулуш ишлер булан машгъул болагъан компаниялар багьаларын ерлешген ериндеги, онгайлыкъланы ва шолай да къурулуш ишлени даражасыны сан янына гёре башгъа-башгъа оьлчевлерде токъташдырагъаны тергевню тартмай болмай. Республикабызны тахшагьарын алып айтсакъ, яшавлукъ уьйлерде квадрат метрисине 16 мингден, 60 минг манатгъа ерли багьалар салына…
Башгъа гёзден къарагъанда
Артдагъы йылларда бизин республикабызны шагьарларында ва районларында соравсуз-соргъусуз топуракъ пайланы тутуп, орамланы, ёлланы орунларын бузуп, гьар тюрлю къурулуш имаратлар къурагъаны тезден берли белгили. Озокъда, шону алдын алмакъ муратда ябушув да юрюлмей тюгюл. Тек гьалиге ерли шону алдын алывда шу деп айтмагъа алмашынывлар ёкъ демеге ярай. Дагъысын айтмагъанда, янгыз тахшагьарыбызны дазуларыны ичинде шолай яшавлукъ уьйлер ва бизнес учун къурулуш имаратлар 2 мингден де кёп бары гьисапгъа алынгъан. Артда оьтгерилген тергевлени натижасында шоланы 200-ге ювугъун бузуп тайдырма деп гёз алгъа тутулгъан эди. Оьзгелеринде буса къурулуш ишлер этип токътатылгъан ва низамны бузувгъа белсенген тайпалагъа къаршы такъсырлав чаралар гёрюле.
Тюзю, къурулушлагъа башгъа гёзден къарагъанда, артдагъы йылларда бизин республикабызда яшавлукъ талаплар учун къурулагъан ва шолай да толу ярашдырыв ишлени оьтгермеге гьисапгъа алынгъан объектлени санаву да артып тербей. Шолайлыкъда, Дагъыстанны къурулуш ва ЖКХ министри Малик Багълиев береген баянлыкъгъа гёре, дагъысын айтмасакъ да, яшавлукъ шартларын яхшылашдырмакъ учун мадары осал 800-ден кёп агьлюге кёмек учун бир миллиард манатны оьлчевюнде харж пайланып берилген. Шону булан янаша республикабызны шагьарларында ва районларында яшавлукъ даражасын яхшылашдырмакъ муратда ерлердеги талапланы гьисапгъа алып, гьар тюрлю онгайлыкълар-къуллукълар болдурула. Дагъы да ачыкълашдырып айтсакъ, сув, газ ягъарлыкъ, электрик гюч тартыла, ёллар, орамлар ва шолай да адамлар ял алагъан ерлер, спорт майданлар онгарыла. Шону учун оьтген йыл 26 муниципал къурулувунда 700 миллион манат акъча пайдаландырылгъан…
Адамланы яшав даражасы, савлукъ булан аманлыгъы айлана якъдагъы экология гьал булан тыгъыс кюйде байлавлу. Шону учун да «Экология – «Таза сув» деген агьамиятлы проектни оьлчевюнде Дагъыстанда 28 сув объектни пайдаландырывгъа байлавлу къурулуш ишлер бу йыл давам этилинежек.
Шону булан бирче бизин республикабызда «100 школа» деген хас республика программа да яшавгъа чыгъарыла, муниципал къурулувларында, ДР-ни Гьукуматыны Председатели буваргъан кююнде, ватандашланы медицина къуллукъларын камиллешдиривге байлавлу объектлени къурув ва пайдаландырыв бу йыл да юрюлюп тура. Неге десегиз, бизин республикабызны районларында ва шагьарларында гьар тюрлю себеплеге гёре ишлер ярты къалып, «сакъал битген» объектлер де къаршылашмай тюгюл.
Яшырмагъа тарыкъ болмай, бюджет харжлагъа оьтгерилеген пачалыкъ талаплар учунгъу къурулуш имаратланы къурув булан машгъул болагъан компанияланы бирлери, «Гильдия строителей СКФО» деген къурумну башчысы Али Шагьбанов англатыв береген кюйде, арт вакътилерде ишлерин токътатып, республикабыздан тышгъа чыгъып къурулушлар булан машгъул болма муштарлы.
Неге десегиз, биринчилей, къазанчы къолайлаша. Сонг да, Дагъыстанда шолай пачалыкъ талаплагъа байлавлу къурулушланы къуруп пайдаландырывгъа бермек учун, оьзге регионлардан эсе имканлыкълары арта. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, шолай объектлер учун Россияда хас ерлер белгиленип гёрсетилине, онгайлы пачалыкъ кредитлени къолламагъа рагьат бола.
Муна шо саялы да бизин республикабызда къурулуш ишлер булан машгъул болагъан тайпалар-компаниялар, далапчылар дегенлей, экономиканы яшыртгъын тармагъына бойсынып, налоглардан къачма муштарлы болмай.
Къ. Къараев.
Суратларда: Магьачкъаланы Редукторный посёлогундагъы «Приморская къонакъюйню» ювугъундагъы яшавлукъ майданда пайдаландырывгъа берилген оьр даражалы уьйлер ва ярты-ярым ишленип къалгъан оьзге имаратлар…
