Туризм – экономикагъа аслам къошум этеген тармакъ


         Язбашгъа йылны эртени деп негьакъ айтылмай. Айлана якъдагъы табиат тюрленегенде, адамлар да ругьланып, гележегин ойлаша. Мердешли ерли тармакъланы оьсдюрювге ва шону булан янгы тюшюмге кюрчю салывгъа къасткъылып белсенегенлер тергевню тартмай болмай. Бырынгъыланы сынаву ташдырагъан кююнде, язбашны къарлыгъачлар къанатына алып геле дей.


Илгьам бере

 


Бугюнлерде мен ишге байлавлу болуп тахшагьарыбыздан республикабызны къыбла боюнда ерлешген Гьайдакъ ра­йонгъа етишгенде, къарлы тавлардан баш алагъан Улучайны уьстюнден учуп айланагъан къарлы­гъачлар да шону ачыкъдан ташдырды. Айтмагъа сюегеним, май айны шавлалы гюнлери айлана якъгъа исив бере, табиатыбызны янгырта. Шо да загьматчыланы ишге бакъгъан якъдагъы гьаракатына гьаракат, гючге гюч къоша, илгьам бере.


Озокъда, къыставуллу гюнлерде язбашгъы авлакъ ишлени вакътисинде юртлу сабанчылагъа, загьматчы агьлюлеге ял алмагъа чола да болмай къала. Буса да ял алыв адамны загьматыны натижаларын къолайлашдырагъан аслу шартланы бириси экенин унутмагъа тюшмей.


– Гьай аман дагъы, алдагъы совет девюрде амалгъа гелген шолай имканлыкълар къолдан чыгъарылгъаны экономикабызны да къыйыкъсытагъаны ачыкъ болуп гёрюне. Гьайдакъны тарихи теренде ва бай, – деп хабарлай бизин тезги танышыбыз, районну администрациясыны янында къурулгъан маданият, яшёрюм, спорт ва туризм масъалаларына къарайгъан къурумну башчысы Магьамматзапир Аммаев. – Бизин якъда шону ачыкъдан ташдырагъан кёп къадардагъы гьар тюрлю тарихи эсделиклер де сакълангъан. Шолар да алдан берли мунда яшайгъан халкъланы милли мердешлерин, адатларын, маданиятын, ругь ва материал байлыкъларын ахтармагъа имканлыкълар ярата. Бизин аслу ва сыйлы борчубуз – шолагъа арт бермейли, янгыдан яшавгъа къайтармакъдыр. Шо мурат булан оьтгерилеген хас чараланы къайсын-бирин айтайым, барысы да бирни йимик ерли халкъгъа ва тышдан къонакълай гелегенлеге айрыча таъсир этегени гьакъ. Яш наслубузну макътавлу мердешлени ругьунда тарбияламакъ муратда районну билим берив управлениесини, ерли школаланы директорлары булан байлавлукъда сыйлы ерлеге экскурсиялар оьтгериле, районгъа гелеген туристлени къуллукъларын кютювге къол ялгъайбыз.


– Магьамматзапир Аммаевич, гертиден де, Гьайдакъны тарихи теренде ва мердешлери, халкъ саниятлары бай, оьзтёрече гёзел табиаты да бар. Шоланы тас болма къоймайлы къоруп сакълавну, асувлу кюйде пайдаландырывну гьа­къында не айтмагъа бажарыла? Районну дазуларыны ичиндеги турист маршрутлар ахтарылып некъадар токъташдырылгъан?


–Гьалиги заманда бавчулукъ булан юзюмчюлюк районну экономикасын белгилейген аслу тармакълар гьисапда танывлу. Шону учун экология талап­лардан да хантав къалмагъа тюшмей. Айтмагъа сюегеним, айлана якъдагъы табии байлыкъланы къыйыкъсытмай иш гёрме къаст этиле. Шо да янгыз бизин райондагъы ич талапланы тюгюл, тыш талапланы да яшавгъа чыгъармагъа, байлавлукъланы беклешдирмеге кёмек эте. Артдагъы йылларда бизин районгъа уьлкебизни темиркъазыкъдагъы тахшагьары Санкт-Петербургдан гелеген къонакъланы гьакъында айрыча эсгермеге сюемен. Шолайлыкъда, эки де якъгъа байлавлу дыгъарлагъа къоллар салына ва шоланы шартлары яшавгъа чыгъарыла. Районда тыш байлавлукъланы беклешдиреген районда оьзге тюрлю имканлыкълар да пайдаландырыла. Артдагъы вакътилерде бизин районгъа Америкадан, Китайдан, Тюркиядан, Германиядан ва оьзге эллерден гелеген туристлени тергевюн исламны эсделиги гьисапланагъан Къала- Къурайышны, халкъ саниятлар – Гьайдакъ тохувланы-тигивлени ва оьзгелерини сырлары айрыча тергевюн тарта. Туризмни имканлыкъларын асувлу кюйде къоллав терроризмни алдын алагъан аслу савутланы бириси экени де англашыла.

  


Шону гьисапгъа алып, тёбенде оьзюм де атлары уьстде эсгерилген аслу саналагъан ва шолай да туристлени айрыча тергевюн тартагъан эки де турист маршрутланы гьакъында охувчуларыбызгъа тёбенде айрыча аян этмеге сюемен. Шо гьакъда баянлыкъ бергинчеге, башлап гьали-гьалилерде бизин республикабызда туристлени иштагьландырагъан чараланы оьтгеривге байлавлу халкъара экспертлени ёлугъуву болгъаны гьакъда да айрыча эсгермеге тюшедир. Айтмагъа сюегеним, ДР-ни туризм ва халкъ саниятларыны министри Расул Ибрагьимов халкъара экспертлер Мария Ильина ва Юлия Зимина булан ёлугъуп, тармакъны оьсдюрювню масъалалары гьакъында гьакълашды. Эсгерилген ёлу­гъув республиканы яшёрюмлерин ишге къуршав булан машгъул болагъан «Уьстюнлюк» деген рес­публика цент­рыны ёлбашчысы Шамил Магьамматовну, олай да оьзге жамият чалышывчуланы ортакъчылыгъыны натижасы эди. Уьстде де айтылгъаны йимик, шонда да Дагъыс­танда туризм гьаракатыны оьсювюню масъаласы арагъа салынып ойлашылды.


Гьакълашывланы натижасында халкъара экспертлер республикада шо масъалалагъа байлавлу хас центр къурмакъны таклиф этген. Экспертлер айтагъан кюйде, шо иш янгыз туризмни тармагъын гётерип къоймажакъ, регионгъа гелеген туристлени санавун артдырма да кёмек этежек. Ондан сонг да, центрны къурмакъ Дагъыстангъа Россияны 85 регионундан ва шолай да тышдан гелегенлени санавун къолайлашдырмагъа имканлыкълар болдуражагъы шекликни тувдурмай.

 

Къала-Къурайыш

 


Артдагъы вакътилерде бизин рес­публикабызда туристлени иштагьландырагъан чараланы оьтгеривге айрыча тергев берилегени англашыла. Неге десегиз, туризм, гертиден де, экономикагъа гюч береген, яшавну ругьун къошагъан тармакъ гьисапда танывлу. Бир-бир пачалыкъланы экономикасында туризмден таба ерли бюджетлени толумлашыву тувра байлавлу. Озокъда, шону учун бизин республикабызны ра­йонларында ва шагьарларында ерли имканлыкъланы къолдан чыгъармайлы, туризмни оьсдюрювде гьар тюрлю онгайлыкъланы, къуллукъланы болдурувгъа тергевню артдырмагъа тарыкъ болагъаны гьакъ.


Шону гьисапгъа алып, бугюнлерде туристлени айрыча тергевюн тартагъан Гьайдакъ райондагъы отавланы айланасындагъы онгайлыкъланы ва къуллукъланы сан янын къолайлашдырывгъа бир къадар тергев бериле демеге ярай. Шолай эсделиклени арасында Къала-Къурайыш да айрыча ерни тутагъаны гьакъ. Белгили болгъаны йимик, о орта асруларда Гьайдакъ уцмийликдеги феодал бийлигини тахшагьары гьисапда танывлу болгъан. О заманларда яшав-турушуну ­оьсювю савдюгер ишлени асувлу кюйде юрютюв булан байлавлу экени белгили болгъан. Тарихи маълуматлар аян этеген кююнде, шо къаланы, оьзюне Аллагьны сыйлы саламлары болгъур, Магьаммат пайхаммарны тухум тайпасыны вакиллери янгы девюрню 7-нчи асрусунда къургъан дей.


Арадан хыйлы асрулар, гьатта минг йыллар оьтсе де, шо ерде къала болгъанын исбат этеген эсделиклер ва уцмийлени къабурлары сакълангъан… Шо къаланы сырлары гьалиге ерли толу кюйде ачылмагъаны саялы болмагъа ярай, мунда гьар йыл уьлкебизни оьзге бойларындан, тышдан туристлер гьисапда алим ахтарывчулар да къонакълай геле.

 

Гьайдакъ тигивлер

 


Гьалиден кёп йыллар алъякъда арагъа чыкъгъан гьайдакъ тигивлер гьар тюрлю къумачланы накъышлап, оланы айрыча безендире болгъаны белгили. Шо да 17-19 асруларда арагъа чыгъарылгъан ва Да­гъыстанны инчесаниятында гьалиге ерли айрыча ерни тута. Гертиден де, гьайдакъ тигивлери оьзлени гёзел накъышларыны терен сырлары булан бай. Шону сырларына тюшюнмек учун артдагъы йылларда Гьайдакъ бойгъа иш этип гелеген туристлени, алим ахтарывчуланы сыдыралары толумлашагъаны да гележек учун халкъ саниятларын янгыдан яшавгъа къайтарывгъа инамлыкъны тувдура.

  

 

 

Къ. Къараев.


Суратларда:
район администрацияны маданият, яшёрюм, спорт ва туризм масъалаларына къарайгъан управлениесини башчысы Магьамматзапир Аммаев ерли милли халкъ саниятларыны абзарында; милли абзарны къуллукъчулары; Къала-Къурайыш; гьайдакъ тигивлер.

 

Автор чыгъаргъан суратлар.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля