Къастлыкъ болса, ишлер де яхшы юрюлежек



       Хасавюрт район юрт хозяйство маллар болдурувда республикада алдынлыкъны алып юрюй. Йылдан-йыл чачыв авлакъланы къоллав яхшылаша, шону булан янаша гелимлер де арта.



Гьали артдагъы гюнлерде Хасавюрт районда Дагъыстанны Халкъ Ж­­­ы­йыныны аграр ва табиатны къоллав комитетини жыйыны оьтгерилди. Шонда язлыкъ авлакъ ишлеге пачалыкъны янындан кёмеклиги нечик этилегенге къаралды. Жыйынны ача туруп, Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны аграр ва табиатны къоллав комитетини председатели Асият Алиева Хасавюрт район негьакъ сайланмагъанны айтды. Район артдагъы 4-5 йылны ичинде гёрмекли уьстюнлюклеге етишген ва йылдан-йылгъа гюзлюк чачывларын да артдыра.



Жыйында Дагъыстанны юрт хозяйство министрини 1-нчи заместители Адилхан Гьанакъаев, Дагъыстанны сугъарыв ишлерини министерлигини ёлбашчысы Залкип Къурбанов, «Дагаг­роснаб» деген акционер къурумну генеральный директору Чамсутдин Мутуев, Дагъыстан Федерал аграр илму центрны къуллукъчулары ва Хасавюрт районну башчысы Жамболат Салавов ва юрт хозяйство булан машгъул хозяйстволаны ёлбашчылары ортакъчылыкъ этдилер.



Гюнлюк низамгъа гёре, юрт хозяйствону буссагьатгъы гьалы гьакъда Да­гъыстанны юрт хозяйство министрини 1-нчи заместители Адилхан Гьанакаев доклад этди. Ол айтагъан кюйде, юрт хозяйство ишлени кютмек учун пачалыкъны янындан аслам кёмек этилежек. Докладда айтылагъан кюйде, бу йыл рес­публикада язлыкъ чачывланы майданы 225 минг гектар болажакъ. Гюзлюклени де къошса, 377 минг гектаргъа етише. Шо буса алдагъы йыллардан эсе 12,4 минг гектаргъа артыкъ бола.



–Гюзлюклени чачагъан заман онгайсыз вакъти эди, – дей А.Гьанакъаев. – Яйдан берли янгур явмай, топуракълар къатты кюйде турду. Ашлыкъ къайтарыв битгендокъ, сюргенлер къолай да болду. Нечик буса да, гюзлюклени 93,8 минг гектаргъа чачма болдукъ, шо алдагъы йылдан эсе 9 мингге артыкъ. Шогъар да Хасавюрт районну аслам къошуму болду. Мунда гюзлюклер 15600 гектаргъа чачылгъан. Биз бугюн Хасавюрт районгъа гелмегибиз де негьакъ тюгюл. Дагъыстандагъы юрт хозяйство малланы 17 проценти бу районда болдурула.



Дагъыстанны юрт хозяйство министерлигини маълуматларына гёре 2019-нчу йылда язлыкъланы 225 минг гектаргъа чачма хыял бар. Шондан 2500 гектары – язлыкъ будай, 3800-ю – сулу, 17 минги – арпа, 21 минги – гьабижай, 22 минги – чалтик, 8,1 минги – гюлайлан, 42,1 минги – яшылча, 20,5 минги – картоп, бир йыллыкъ отлар ва кёп тюрлю оьсюмлюклер. Язлыкъ чачыв учун савлай республикагъа 76,3 минг тон урлукъ тарыкъ. Шондан 52,2 минг тон картоп ва шитил учун урлукъ герек. 2020-нчы йылдан тутуп, Хасавюрт районда Кировну атындагъы предприятиеге гьар йыл 2300 тон гюзлюклер ва 160 тон язлыкъ чачыв урлукълар гьазирлеме башлажакъ. Шо да гьали бизге етишмейген урлукъланы орнун тутажакъ.



Хасавюрт районда буса юрт хозяйство ишлер къурумлу юрюле, мунда язлыкъланы 34316 гектаргъа чачма гёз алгъа тутулгъан: арпа – 1550 гектар, гьабижай – 4000, кёп йыллыкъ отлар – 3200, бир йыллыкъ отлар – 11800, гюлайлан – 6000, яшылчалар – 5060, картоп – 1426 ва дагъы да 1280 гектаргъа башгъа оьсюмлюклер.



– Гьали биз республикадагъы 93,8 минг гектар ердеги гюзлюклени гьалын тергеп битдик, – дей А.Гьанакъаев. – 40 проценти – яхшы гьалда, 52 проценти – орта ва 7 проценти – осал. Бир проценти чыкъмагъан. Яхшы гелим алмакъ учун минерал кюйлевючлер себилме герек. Гьалиги заманда шо ишибиз осал юрюле. Республикагъа 12,5 минг тон кюйлевючлер тарыкъ, бочкаларда буса 1,5 минг тон бар. Тарыкъ болса, биз кюйлевючлени гелтиртип болабыз ва пачалыкъны янындан язгъы ишлеге кёмек этмек учун 44,5 миллион манат гёрсетилген.



Бавчулукъну гьакъында айта туруп, Адилхан Ярашевич Дагъыстанда йылны башына 28,4 минг гектарда бавлар барны айтды. Шолардан 20,4 минги емиш бере. Бавлар салыв давам 
этиле, янгыз 2018-нчи йылда республикада 1450 гектар ерге бавлар салынгъан. Бу йыл да 1298 гектаргъа бавлар салма гёз алгъа тутулгъан. Йылны башындан бугюнлеге ерли республикада 460 гектар ерге бавлар салынгъан: Магьарамгент районда – 144 гектаргъа, Сулейман-Стальск районда – 63,5, Къызылюрт районда – 42 ва Хасав­юрт районда – 48 гектаргъа. Бавланы артагъанын министрни заместители рес­публикада питомниклер барындан гёре. Шонда бугюнлерде 181 минг бала терек бар, тек шоларда интенсив къайдада оьс­дюрме болагъан тереклер болдурулмай. Шоланы башгъа республикалардан алма тюше. Гьалны тюз этмек учун «Тюшюм» деген сабанчы хозяйствода, оьсюмлюклени жураларын алышдырагъан Дагъыстан селекция сынав станцияда шо ёлда ишлер юрюле. Пачалыкъны янында бавчулукъгъа деп 2019-нчу йылда 240 миллион манат гёрсетилген, шону 228 миллиону – федерал бюджетден.



Адилхан Ярашевич юзюмчюлюкню гьакъында да айтды. Бу йыл 900 гектар ерге борла орнатма хыял бар, яртысы язбашда салынып да битген. Кёбюсю тамчы къайдада сугъарылажакъ. Сёз ёругъуна гёре айтсакъ, республикада тамчы къайдада сугъарылагъан 2 минг гектар ерде юзюмлюклер бар. Булайына, республикада юзюмлюклер 25,5 минг гектарда ерлешген, шоланы 19,3 минг гектары тюшюм бере. Бу тармакъны оьсювюне де 2018-нчи йылда пачалыкъны янындан 460,9 миллион манат кёмек харжлар берилген. Шо санав бу йыл 530 миллионгъа етишежек.



Оьрде эсгерилген ишлени оьр санлы кютмек учун техника да тарыкъ, шо якъдан буса респубкалада гьал рази къалардай тюгюл. Янгыларын алып болмайгъангъа, бар техниканы гьазир этме ва ярашдырма тюше. Язлыкъ авлакъ ишлени къурумлу юрютмек учун 700 тракторну ва 1000 тиркелеген техниканы ярашдырмакъ муратда 150 миллион манатдан да артыкъ кёмек этилинген.



Ондан сонг сёйлеген районну башчысы Жамболат Салавов айтгъан кюйде, 2011–2019-нчу йылланы арасында Хасав­юрт районда 154,4 миллион манатгъа 177 техника алынгъан, шолардан 36-сы – трактор, 11-и буса – комбайнлар. Респуб­ликаны янындан шо заманны ичинде районгъа техника алмагъа кёмек гьисапда 21,9 миллион манат берилген, чеклер де гьазирленип тура.



Оьтген йылда юрт хозяйствону къуллукъчулары 9,1 миллиард манатгъа мал болдургъан. Бу йылгъа да техника алмагъа деп районну бюджетинде 58 миллион манат гёрсетилген.



–Бугюнлерде авлакъларда 156 трактор ва 136 шолагъа тиркелеген агрегатлар ишлеп тура, – дей Ж.Салавов. – Дагъы да, районгъа 32 трактор етишмей. Ягъар­лыкъны багьалары буса 32 манатдан тюпге тюшмей.



Ондан сонг сёйлеген «Дагагроснаб» деген акционер къурумну ёлбашчысы бу йыл лизингге техника алагъанлагъа кёмек харжлар берилежегин айтды. Язлыкъ авлакъ ишлени кютмек учун бары да иш къурумлагъа 8 минг тон ягъарлыкъ тарыкъ. Шо буса акъчагъа айландыргъанда 400 миллион манат бола. Бугюнлерде оларда 380 тондан къайры ягъарлыкъ ёкъ, тек хозяйстволар аз-аз этип алып, ишлени юрютюп туралар. Шону учун да Ч. Мутуев депутатлагъа лизинг булан техника алмакъ учун гёрсетилген харжны артдырмакъны тиледи.



–Эгер де оьсюмлюклени сугъармаса, этилеген бары да ишлер гьеч, – деди ол.



Дагъыстанны сугъарыв ишлерини министри Залкип Къурбанов.



– Бары да сув сюе, тек заказ этмейлер. Бирлери, сувну ахырында турагъанлар, сув бизге етишмей деп кант этелер, шону учун да биз бу йыл федерал программагъа гёре уллу татавулланы тазалама башлагъанбыз. Дагъыстанны ёлбашчысыны Чакъырыв кагъызында айтылгъанда йимик, бу йыл биз хозяйстволаны арасындагъы татавулланы да тазалажакъбыз, шо буса къошум гьисапда 6 минг гектар ердеги оьсюмлюклени сугъарма имканлыкъ бережек.



Жыйында бирдагъы масъала арагъа чыкъды: шо да – зараллы женгертки. Артдагъы йылларда о бизин исси бойларда кёп зарал эте. Гетген йыл Ногъай бойларда кёп яшыллыкъны пасат этген. Гьар йыл Дагъыстанда зараллы женгерткилеге къаршы 100 минг гектар ерге дарман себиле. Гьали олар да «гьакъыллы болгъан»: агъулу дарман сепме ярамайгъан, табиатны сакълайгъан ерлерде туралар. «Россельхозцентрны» 
къуллукъчулары билдиреген кюйде, зараллы женгертки бугюнлерде 65 минг гектарда бар. Шолагъа къаршы ишлер учун дагъыстанны бюджетинде 30 миллион манат гёрсетилген.



Адилхан Гьанакаев бирдагъы масъаланы гьакъында да сёйледи. Демек, болдурулгъан малланы ишлетеген ерлер къурмаса, сабанчыны къыйыны нагагь гетип туражакъны айтды. Ол мисалгъа къапустаны урлугъун болдурувда ишлейген бир сабанчы хозяйствону гелтирди. Ол къапуста урлукъну болдуруп, килосун 2 минг манатдан сата, алгъан фирма буса, ону онгарып, 14 минг манатдан сата. Шолай мисал этип юзюмчюлюкню де айтды. Пачалыкъны янындан гьар хозяйство этген харжланы бир бёлюгюн къайтармакъ учун дагъы да кёмеклер этилежек.



***


Гюнню экинчи яртысында башында Асият Алиева да булан уллу делегация Ботаюртда ерлешген, Темиркъазыкъ Кавказда инг де уллу деп гьисапланагъан «Батыр-бройлер» деген жамият къурумда болдулар.



Шону ёлбашчысы ботаюртлу Аштар Батыров – райондагъы инг де гёрмекли инвестор-маячы. «Батыр-бройлер» деген къурумну малы Россияны 37 шагьарына ва областларына йибериле.



Мундагъы инкубаторлар Европада инг де яхшы деп гьисап этилеген белгиялы фирмалардан алынгъан. Бир салып мунда 59 минг бала чыгъарма бола ва жижеклени заказ булан 3 гюнню ичинде 2000 чакъырым ариге элтмек учун хас машинлери де бар. Чыкъгъан балаланы 2 проценти тюгюл оьлмей, шо буса – бек яхшы натижа. Бары да дегенлей ишлери автомат къайдада компьютерлер булан юрюле. Оьзлер сакълайгъан жижеклер тувуп, 4-нчю гюнден тутуп цехлеге чыгъарыла, шунда да бары да ишлер компьютер булан юрюле. Шолагъа берилеген емлени де оьзлер этелер, сув буса 4 керен тазаланып бериле. Шону учун да жанлар аз авруй.Бугюнлерде Европадан гелген техника булан ясандырылгъан цехлер толу кюйде ишлей ва 54 тюрлю мал чыгъара. Дагъыстанны Халкъ Жыйыныны аграр ва табиатны къорув комитетини председатели Асият Алиева бу къурумда иш салынгъан кюйге бек яхшы багьа берди.





Гебек КЪОНАКЪБИЕВ, оьз мухбирибиз.


Суратларда: жыйындан гёрюнюш; къонакълар «Батыр-бройлер» деген жамият къурумда.



Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля