Артдагъы вакътилерде бизин республикабызны шагьарларында ва районларында ватандашланы ва шолай да къурумланы аманлыгъын къорувну гьисапгъа алып, къуллукъларын кютювдеги гьар тюрлю яшавлукъ шартланы камиллешдиривге тергев гючленегени оьз натижаларын бермей къоймай. Яшавлукъ-коммунал къуллукъланы кютювде белгиленген борчланы яшавгъа чыгъармакъ учун, Магьачкъаланы Киров районуна гиреген посёлокларда ва юртларда да айлана якъдагъы яшавлукъ шартланы яхшылашдырмакъ муратда оьтгерилген чаралар айланадагъы къоллавчуланы тергевюн тартмай къоймай.
Эсгерилген районну башчысы Салигь Сайитов оьзюню 2018-нчи йылда этген ишини натижалары гьакъында район жыйынны депутатларына малим этеген кююнде, ватандашланы ва оланы мал-мюлкюню аманлыгъы айлана якъдагъы ёлланы ва орамланы даражасындан, шолай да къуллукъларындан да гьасил бола. Белгили болгъан кююнде, тахшагьарыбызны Киров районунда да «Аманлыкъны ёллары, асил ёллар» ва шолай да «Шагьарда онгайлы яшавлукъ шартланы болдурув» деген федерал программалар яшавгъа чыгъарыла.
Шо программаланы оьлчевюнде 2018-нчи йылда аз иш этилмегени гьакъда айрыча эсгермеге тюше. Дагъы да ачыкълашдырып айтгъанда, Киров районда 39 орамны 57 чакъырымында ярашдырыв ишлер оьтгерилген. Шону булан дазуланмайлы, эсгерилген программалагъа къошум гьисапда республика бюджетден айырылгъан харжгъа да 13,5 чакъырым ёллагъа асфальт салынгъан. Ёллагъа ва орамлагъа асфальт салып, оланы ярашдырыв аслу гьалда Солакъ, Шамхал ва Красноармейск посёлокларда оьтгерилген. Умуми кюйде алгъанда, Магьачкъалада асфальт салынгъан орамланы ва ёлланы 50 процентге ювугъу Киров районгъа гирегени гьакъда да айрыча эсгермеге тюше.
Шону булан янаша Ленингент посёлокда яшайгъанланы ичеген сув булан таъмин этмек учун Миятлы сув быргъылардан таба бутакъ алынгъан ва пайдаландырывгъа берилген. Гертиден де, Киров районну посёлокларында ва юртларында арт вакътилерде яшавлукъ учун тарыкълы онгайлыкъланы болдурмакъ муратда юрюлеген ишлер гележек учун инамлыкъны тувдура. Дагъысын айтмагъанда, оьтген йылны ичинде районда 11 абзар майданларда гьар тюрлю онгайлыкълар болдурулгъан.
Артдагъы вакътилерде Магьачкъаланы Киров районунда тазалыкъны болдурув муратда оьтгерилеген чараларда, булкъаларда шагьарны яшавлукъ-коммунал къуллукълары булан бирче къуршалып район администрацияны къуллукъчулары ва шолай да ерли ватандашлар ортакъчылыгъын болдургъан. Бу йылны башындан тутуп, районну ер-еринде чёп ташлайгъан контейнер салагъан ерлер гьазирленген. Шолай майданланы бириси, азындан, 50-60 минг харж этилип, 50-ге ювугъу къоллавчулар учун пайдаландырывгъа берилген. Айтмагъа сюегенибиз, шолай майданларда салынгъан къуралланы заралландырмай къоллама таклиф этиле. Шону учун да гьалиги заманда адамланы ва къурумланы арасында англатыв ишлер юрюлегени де англашыла.
2018-нчи йылда ДОСААФ деген микрорайонда янгы 61 номерли школа къурулуп пайдаландырывгъа берилген. Шо да 36 номерли школадагъы тыгъыслыкъны-къыставуллукъну алдын алмагъа имканлыкъ берди.
Тахшагьарны дазуларыны ичиндеги Киров районгъа гиреген посёлокларда ва юртларда оьтгерилеген ёлланы, орамланы ярашдырмакъ учун ва шолай да оьзге тюрлю онгайлы яшавлукъ шартланы яратма харж топлавда гьар тюрлю налогланы жыйымларындан, гелимлеринден де кёп зат гьасил бола. Шону учун оьтген йыл Киров районда 772 далапчы налог къурумларда гьисапгъа алынгъан ва шолайлыкъда, ерли налогланы жыйывда гелимлер 14,2 процентге къолайлашгъан.
Яшырмагъа тарыкъ болмай, ёлланы, орамланы гьалын яхшылашдырывда, онгайлы яшавлукъ шартланы болдурувда артда къурулгъан уллу Семендер посёлокда яшавлукъ-коммунал къуллукъланы кютювде кемчиликлеге ёл берилегени ерли ватандашланы рази къалдырмай. Белгили болгъан кююнде, Семендерге шагьаргъа гиреген посёлок статусу 1999-нчу йылда берилген эди. Шо замандан тутуп бугюнге ерли эсгерилген посёлокда яшайгъанланы санаву белгили кюйде кёп болгъан. Тек не этерсен, гьалиги заманда посёлокда яшавлукъ-коммунал къуллукъланы даражасы акъсайгъаны саялы, къоллавчулар къуллукъларындан къыйыкъсытыла. Шолайлыкъда, тазалыкъны болдурувгъа, орамланы, ёлланы ярашдырывгъа толу тергев етишмейгени саялы, айлана якъдагъы разисизликлер артып тербей. Неге десегиз, шагьаргъа Семендерден юрюйген маршруткаланы гьайдавчулары орамлар-ёллар бузукъ саялы, посёлокну ичине гирмеге сюймей. Оьзге тюрлю онгайлыкъланы болдурувда да, газ ягъарлыкъ болсун, электрик энергия, сув ва оьзге яшавлукъ-коммунал къуллукъланы яшавгъа чыгъарылыву айлана якъдагъы разисизликлени артдыра.
Семендерлилени лап да гьакитеген не масъала десек, шо да – нас сувланы ва оьзге тюрлю къалды — къулдуланы КОР татавулгъа къошулагъаны. Шо да, аз болсун, кёп болсун, 15 йылдан да кёп заманны ичинде алды алынмайлы агъылып тура.
Семендерни къурулушунда да аз кемчиликлер къаршылашмай. Орамлар сатылып, тыгъырыкълагъа ошап турагъаны да посёлокда умуми низамны болдурма четим эте.
Биз уьстде де эсгерген кюйде, оьзю къурулгъанлы арадан 20 йыллар оьтсе де, гьалиге ерли семендерлилени лап да гьажатлы яшавлукъ талаплары артгъа теберилегени ичингбушдурмай болмай. Оьзюнде 30 мингден де кёп адам яшайгъан посёлокда гьар тюрлю онгайлыкъланы болдурувгъа бакъгъан якъдагъы талаплар баргъан сайын артып турса тюгюл, кемимейгени ачыкъдан гёрюнюп тура. Лап да агьамиятлысы – оьсюп гелеген наслуланы бугюнгю къысматы. Айтмагъа сюегеним, уллу посёлокда къурулгъан биргине-бир школа булан билимлени камиллешдиривге бакъгъан якъдагъы талапланы толу кюйде яшавгъа чыгъармагъа бажарылмай. Натижада, шо орта билим береген охув ожакъда гьалиги заманда дарсланы 3 сменде оьтгермеге тюше. Шолай къыставуллукъну шартларында яш наслуну билимлерин камиллешдирив четимлешегени гьакъ. Сонг да, эсгерилген посёлокну 2-нчи микрорайонунда ясли бавну къурулушу башланып токъталгъанлы да, арадан беш йыл оьтме тура. Муна шо саялы да, ата-аналары яшларын охумагъа школалагъа ва шолай да, тарбияламагъа ясли бавлагъа шагьаргъа етишдирмек учун, сатып ёл алып дегенлей, аявлу заманын къолдан чыгъара.
– Шо ясли бавну къурулушу 2014-нчю йылда башланып, каркасы къурулуп, гьали ишлер токъталып тура, – деп англатыв бере шо микрорайонда яшайгъан, посёлокда ва Киров районну, шагьарны администрацияларында жаваплы къуллукъларда чалышгъан Мама Мамаев.
– Не себепден? – деп сорайман огъар.
– Шону Магьачкъаланы башчысыны къуллугъунда Сайит Амиров чалышагъанда айрыча маячы (частный инвестор) башлагъан эди. Шондан сонг ДР-ни башчысы болуп Рамазан Абдулатипов ишлейген вакътиде тахшагьарыбызны башчылары чакъда-чакъда алышына турду, тек бириси де ясли бавну къурулушун ахырына чыгъармады.
– Гьалиги башчысы шо гьакъда билеми?
– Билмеймен ахырына Салман Дадаевге етишгенми шо гьакъда. Тек ону заместители Запир Алхасов биле ва жавап да къайтаргъан.
– Рази къалдырамы?
– Къалдырмай. Неге десегиз, Семендердеги лап да агьамиятлы масъалалар яшавгъа чыгъарылмай, артгъа теберилип тура. Запир берген кагъызда да шо гьис этиле. Айтагъаным, ясли бавну къурулушуну масъаласына 2020-нчы йылда къаражакъбыз деген меселде жавапланып, дагъы да артгъа салына.
Гертиден де, шо кюйде бугюн Семендерде яшайгъанлар учун шагьар администрацияны янында онгайлыкъланы болдурув осал юрюле. Бизге белгили болгъан кюйде, посёлокда 100-ден де кёп орам бар. Шоланы бирисине асфальт салынгъан, экинчисинде де асфальт этив ишлер башланып тура. Ёлланы ярашдырыв не саялы осал яшавгъа чыгъарыла деген сорав тувулуна. Неге десегиз, посёлокдагъы орамлардан агъагъан сувлар аслу гьалда уьстден агъызып тура ва бир нече ерлерде КОР-гъа да къошула. Демек, орамларда канализацияланы ишлетмейли, ёлланы ярашдырмакъны, асфальт салмакъны маънасы ёкъ. Муна шо саялы да Семендерни агьамиятлы яшавлукъ масъалаларын, талапларын артгъа теберип турмайлы, «Аманлыкъны асил ёллары», «Шагьарда онгайлы шартланы болдурув» деген федерал программалагъа ва шолай да «100 школа» деген регион программагъа къошмагъа неге ярамай деген соравгъа шагьарны, Киров районуну ва шолай да посёлокну башчыларына ачыкълашдырып жавабын бермеге тюше.
Къ.Къараев.
Суратда: Семендер посёлокну
2 номерли микрорайонундагъы
Московская орамда тазалыкъны ва аманлыкъны болдурувну низамы бузула.
