Къыйынлы къысмат


         Уллу Ватан давну къагьрулу 1942-нчи йылыны гюзю. Немис елевчюлер Моздок бойлагъа етишип геле. Терик оьзенни гюнтувуш боюнда алгъасавлу гьалда елевчюлеге къаршы окоплар къазылыв юрюле. Шону булан янаша Пачалыкъ къорув комитетини къарарына гёре, шо вакътилерде, душманны танкларыны Къумукътюзге чыгъывуну алдын алмакъ муратда Терик оьзенден «Дзержинскийни» атындагъы татавул баш ала­гъан ерини эрневлерин йырып, оьзенни булгъанчыкъ сувун Бабаюрт бойгъа акъдыра. Оьзенни эрневлери къол гюч булан йырыла. Шо ишде оьзюню юртлулары булан янгы 16 йыл битген адилянгыюртлу Фархана Магьтиева да ортакъчылыкъ эте.


Оьзюню яшлыгъына да къарамайлы, Фархана Магьтиева уллулар булан тенг ишлей, огъар енгилликлер де этилмей. Терикни булгъанчыкъ суву яйылып, Адил Янгыюртну да, Хамаматюртну да арасын сув елей, гьатта эки де юртну халкъы юртланы арасында къайыкълар булан юзюп чыгъагъан бола…


Фархана Магьтиева – мени улланам. Шо йылланы гьакъында ол уллу талчыкъ булан эсгере бола эди. Яшлай дегенлей тарчыкълыкъгъа ва къыйыкъсытывгъа тарыгъан улланам гёзлеринден акъгъан гёзьяшларын сибире бола эди.


Ол 1926-нчы йыл Ульяновск областны Эсги Кулатка деген юртуну имамы Гьасанны агьлюсюнде тува. Яшавгъа биринчи абатларын басыву булан шо йылларда савлай уьлкеде юрюлмеге башлангъан тутувлар ва сюргюн этивлер оланы агьлюсюне де етише. Динчи деп айтып, улланамны атасы Гьасанны тутуп алып гетелер.


«Бизин Адил Янгыюртгъа гелгенибизге атамны муталими себепли болду. Ол бизден алда Эсги Кулатка юртдан къачып гетип, мунда орунлашгъан эди. Ол бизге: «Мундагъы халкъ бизин тилде сёйлей, кёмек этмеге гьазир, адилли халкъ. Мунда гелигиз деп язгъан эди», – деп хабарлай бола эди улланам.


Беш йыллыкъ чагъында атасындан айрылгъан Фархана ят эллерде анасы Гьажар булан янгыз къала. Юртлулар олагъа кёмек къолун узаталар, яшамагъа уьй, савут-саба, мал-матагь берелер, ят гёрмейлер, тарыкъда кёмек этмеге гьазирин гёрсетелер…


Уллу Ватан дав башланагъанда, юртлу яшёрюмлер гёнгюллю кюйде фронтгъа гете. Аз заманны ичинде юрт бошай. Намус къартланы ва къатын-къызны бойнунда къала. Аврувлу анасы Гьажар иш гюнлер чыгъарып болмайгъангъа гёре, янгы 15 йыл битген Фархана колхозда ишлемеге башлай. Мамукъ жыя, ашлыкъ къайтара. Оьзюню чагъына да къарамай, Фархана Магьтиева уллулардан артда къалмай: ол оьзю учун да, къартайгъан анасы учун да ишлей. Аш учун ишлей. Ашны гьар гюнге болагъан кюйде бере.


«Бир гюн гьалтама, экинчи гюн гьалтаманы шорпасын бере эди. Оьгей атабыз бавну толтуруп чачагъан гьабижай бизин ачлыкъдан оьлме къоймай сакълады. Гюнлюкге берилеген уьч гьалтаманы бёлеген гезиклер де болгъан», – деп хабарлай бола эди улланабыз Фархана.


Дав гючлене, шону булан бирге белгисиз тас болгъан ва оьлген юртлуланы гьакъында билдирив кагъызлар да кёп гелмеге башлай. Немислер Кавказгъа басгъынын башлай. Шо йылларда бары да гюч Терик оьзенни бериги янына фашистлени чыкъмагъа къоймай токътатывгъа бакъдырыла. Армияны сыдыраларына къатын-къызлар къошула, аслу гьалда оланы гючю тылны беклешдиривге къоллана…


Оьр башкомандованияны буйру­гъуна гёре, Терик оьзен эрневлеринден чыгъарылгъан сонг, къатын-къызланы Къачалай бойлагъа окоплар къазмагъа онгара. Олар асгер къуллукъчулагъа гьисаплангъангъа гёре, ишчилени командирлери военныйлер болгъан. Гюзню сувукъ гюнлерине де, халкъны ачлыгъына ва ялангъачлыгъына да къарамай, Терик оьзенни бою булан беклик ишлер юрюлген.


«Гьар гюнге оьлчеп, окоп къазма тапшурув бериле эди. Окопну бирлерибиз къазып, башгъаларыбыз къол носилкалар булан оьрге ташый эдик. Гючюбюз етишмей къалагъан гезиклерде бизге уллу чагъына етишген эргишилер де кёмекге къуршала эди. Шо йылны гюзю янгурлу ва сувукъ болду. Ишлейгенлени аякъгийимлери осал. Ёкълар барлардан алып гезиклетип ишлей эдик», – деп эсгере бола эди улланам Фархана Магьтиева.


Фархана да тенглилеринден артда къалмай чалышгъан. Иш ёлдашлары Алия Къурмашова, Зубайдат Къакъаева бирче ишлегенлер. Зубайдат шо вакътилерде булардан уллу болгъан. Улланабызны эсгеривлерине гёре, гьатта сувукъ гечелер къызлар сувукъ болмасын учун, оьзюню авлетлерине йимик янашып, гечелер бавруна басып ята болгъан. Фархана да, нечакъы къыйын буса да, оьзюне не иш тапшурулса, шону этип юрюген. Бир вакътини ичинде ол ашбаз къатынлар булан халкъгъа аш бишире, олагъа ашлар пайлап да ишлеген.


Сувукъ гюз. Гечеси-гюню булан авлакъда ишлейгенлер тазалыкъ этип болмай къыйнала, оланы арасында тиф аврув къабунуп, яйылмагъа да башлай. Шолай бир гюн Фархана да авруй, иссилиги гётериле, сёйлеп болмайгъан бола. Фархананы тезлик булан арбагъа салып, юртлусу Мустапа Тетешев юртгъа алып геле. Аврувлу анасыны Яратгъаныбызгъа тилеген тилеклери ва эмчилени кёмеклиги булан кёп къыйынлыкъда Фархананы сав этме бажарыла.


Фархана гене аякъгъа тургъанча, фашист елевчюлер Сталинград бойда дагъыла ва Ростов бойгъа ёл ачыла. Фашистлер тезлик булан еленген Моздок бойдан да къачалар.


Кавказны якълавчулары Оьр башкомандованияны янындан тергевсюз къалмай. Душмангъа къаршы беклик­лер къурувда гёрсетген къайратлы загьматы учун, СССР-ни Оьр Советини Президиумуну 1944-нчю йылда чыкъгъан указы булан Фархана Магьтиева «Кавказны Оборонасы учун» деген медаль булан савгъатлангъан ва ол Адил ­Янгыюртдан шолай медаль булан савгъатлангъанланы арасында уьчюнчюсю болуп токътагъан.


Уллу Ватан дав битип, парахат яшав башлана. Сав къалгъанлар юртгъа къайталар, дав тозгъан юрт хозяйствону гене гётеривге оьз къошумун этелер. Шолай, Фархана Магьтиева да давдан сонггъу йылларда Кировну атындагъы колхозда загьмат тёгюп, этген ишине баракалла алып яшагъан.


Оьзюню яшавуну ахырынчы гюнлерине ерли улланам Фархана оьзюн сыйындыргъан, экинчи ватаны болгъан Адил Янгыюртну халкъына алгъыш тилей туруп, 83 йыллыкъ чагъында яшавдан гетди.

 

Герейхан ГЬАЖИЕВ, бизин мухбирибиз.


СУРАТДА: Фархана МАГЬТИЕВА.

Авторизация
*
*
Регистрация
*
*
*
Согласны с условиями сайта?
Генерация пароля